اعجاز شیر مادر در قرآن
(لطفا برای بزرگنمایی تصاویر، روی هر تصویر کلیک کنید)
قرآن، کلام خداوند و برترین کتابی است که بر دنیای خاکی نازل شده است. به جرأت میتوان این کتاب عظیم را برنامهی کامل زندگی بشر دانست؛ چرا که علاوه بر آموزش مسائل تربیتی، اخلاقی و دینی، اطلاعات گرانبهای علمی نیز در درون این کتاب مقدس نهفته میباشد که این اطلاعات به حول و قوهی الهی با ظهور مفسر بزرگ قرآن کریم، حضرت مهدی موعود (عجل الله تعالی فرجه الشریف) إن شاء الله رمزگشایی خواهد شد.
سورهی «بقره»، دومین سوره از سورههای قرآن کریم میباشد و در زمرهی سورههای مدنی قرار دارد.(1) گرچه در این سوره احکام و مسائل اخلاقی و تربیتی بی شماری ذکر شده است، اما با کمی دقت میتوان در لا به لای آیات آن مطالب شگفتانگیز و معجزات شگفتآوری یافت. در آیهی 233 سورهی « بقره » خداوند متعال قدرتنمایی فرموده و یکی از معجزات بزرگ خود را بیان نموده است.
آیهی 233 سورهی «بقره» چنین میفرماید:
وَالْوَالِدَاتُ یرْضِعْنَ أَوْلَادَهُنَّ حَوْلَینِ كَامِلَینِ لِمَنْ أَرَادَ أَنْ یتِمَّ الرَّضَاعَةَ...
مادران، فرزندان خود را دو سال تمام، شیر میدهند. (این) برای کسی است که بخواهد دوران شیرخوارگی را تکمیل کند.
در نگاه اول به نظر میرسد که آیهی فوق تنها به بیان احکام الهی پرداخته و صرفاً مسائل اخلاقی و تربیتی را بیان مینماید، اما با نگاهی عمیقتر به آیهی مذکور، میتوان به معجزهای بزرگ در علوم طبیعی پی میبرد.
در این آیه، این آیه، به صراحت، عدد « 2 سال » را در مورد دورهی « کامل » شیر دهی بیان مینماید.
در آیهی «14» سورهی مبارکهی «لقمان» نیز به مسئلهی مذکور اشاره شده و دوران شیردهی به کودک، دو سال تمام ذکر شده است:
وَوَصَّینَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَیهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا عَلَى وَهْنٍ وَفِصَالُهُ فِی عَامَینِ...
و ما به انسان درباره پدر و مادرش سفارش کردیم؛ مادرش او را با ناتوانی روی ناتوانی حمل کرد (به هنگام بارداری هر روز رنج و ناراحتی تازهای را متحمل میشد)، و دوران شیرخوارگی او در دو سال پایان مییابد.
اما اعجاز ذکر شده، مربوط به چیست؟
با پیشرفتهای به دست آمده در عرصههای مختلف علوم پزشکی، مشخص شده است که «شیر مادر» از اهمیت بسیار بالایی در تغذیه و سلامت نوزاد و شیرخوار برخوردار است و هیچ شیر دیگری و یا محصولات و فرآوردههای مشابه تجاری، نمیتوانند جایگزین آن شوند. مطابق پیشرفتهای انجام شده در علوم پزشکی مشخص گردیده است که شیر مادر برای شیرخوار، فواید زیر را به همراه دارد: (2)
1افزایش فعالیت سیستم ایمنی.
2 کاهش بروز عفونتهای دستگاه تنفسی، دستگاه ادراری، عفونت گوش میانی.
3 کاهش بروز سندرم مرگ ناگهانی شیرخوار.
4 افزایش ضریب هوشی.
5 کاهش بروز دیابت نوع 1 و 2.
6 کاهش بروز چاقی.
7 کاهش بروز حساسیت (آلرژی) .
8 کاهش بروز بیماری گوارشی خطرناک انتروکولیت نکروزان در نوزادان نارس.
9 کاهش بروز آلرژی، آسم، سلیاک و بیماریهای قلبی - عروقی در بزرگسالی.
و ...
از سوی دیگر مطابق کشفیات جدید، شیر دهی توسط مادر، فواید متعددی برای مادر نیز به همراه دارد. برخی از این فواید، عبارتند از: (3)
1 تقویت ارتباط عاطفی مادر و کودک.
2 قطع سریعتر خونریزی رحمی بعد از زایمان.
3 کاهش میزان بروز سرطانهای سینه، سرطان تخمدان و سرطان آندومتر در مادر.
4 کاهش دوز انسولین در مادران مبتلا به مرض قند (دیابت) .
5 کاهش بروز بیماریهای قلبی - عروقی در مادر.
6 کاهش بروز سندرم متابولیک در مادر.
و ...
با توجه به مطالب ذکر شده، به راحتی میتوان دریافت که استفاده از شیر مادر، فواید متعددی برای شیرخوار و مادر دارد و دین مبین اسلام در قرنها قبل و پیش از مشخص شدن نتایج کشفیات امروز، در قالب آیات قرآن کریم و روایات معصومین (علیهم السلام) بر استفاده از شیر مادر تاکید ورزیده است.
اما اعجاز اصلی که در دو آیهی نامبرده مستتر است، بسیار شگفتانگیزتر از مسئلهای است که به آن اشاره شد! در واقع اعجاز اصلی آیات نامبرده، مربوط به تاکید آنها بر شیردهی به مدت 2 سال تمام (24 ماه) میباشد.
همانگونه که ملاحظه فرمودید، قرآن کریم، بر 2 سال (24 ماه) شیردهی توسط مادر به فرزند، تاکید میورزد؛ به خصوص که در سورهی مبارکه «بقره» آیهی «233» میفرماید: «برای کسی که میخواهد شیردهی را کامل کند» . این مسئله نشان میدهد که از نظر خداوند متعال، کمال شیر دهی مادر به فرزند، در طی 2سال (24 ماه) شیردهی مادر، حاصل میشود.
این اشارهی صریح قرآن مجید به عدد 2 سال (24 ماه) یکی از بزرگترین اعجازهای قرآن مجید در 14 قرن پیش میباشد؛ زیرا تحقیقات انجام شده در چند دههی اخیر، ثابت کردهاند که بیشترین فواید شیردهی برای نوزاد، از شیردهی به مدت 2 سال تمام (24 ماه) حاصل میگردد:
الف:
مطابق دستورالعمل سازمان بهداشت جهانی (WHO) ، مادران باید تا 2 سال فرزندان خود را شیر دهند و تغذیهی تکمیلی نیز باید از زمان شش ماهگی شیرخوار، در کنار شیر مادر آغاز شود؛ اما شیر مادر باید تا 2 سالگی شیرخوار ادامه یابد:(4)
دستورالعمل سازمان بهداشت جهانی (WHO) در مورد لزوم ادامه یافتن شیر مادر تا 2 سالگی شیرخوار.
دستورالعمل سازمان بهداشت جهانی (WHO) در مورد لزوم ادامه یافتن شیر مادر تا 2 سالگی شیرخوار.
دستورالعمل سازمان بهداشت جهانی (WHO) در مورد لزوم ادامه یافتن شیر مادر تا 2 سالگی شیرخوار.
ب مطابق دستورالعمل مجمع معتبر آکادمی اطفال آمریکا (American Academy of Pediatrics) ، بهتر است شیر مادر باید حداقل تا 2 سالگی شیرخوار ادامه یابد (هر چند این آکادمی، لزوم شیردهی را حداقل تا یک سالگی ضروری و حیاتی دانسته است):(5)
دستورالعمل آکادمی اطفال آمریکا (American Academy of Pediatrics) در مورد مفید بودن ادامه یافتن شیر مادر تا 2 سالگی شیرخوار.
ج مطابق دستورالعمل مجمع معتبر انجمن اطفال کانادا (Canadian Pediatrics Association) ، شیر مادر باید حداقل تا 2 سالگی شیرخوار ادامه یابد:(6)
دستورالعمل انجمن اطفال کانادا (Canadian Pediatrics Association) در مورد لزوم ادامه یافتن شیر مادر حداقل تا 2 سالگی شیرخوار.
با توجه به مطالب فوق، در مییابیم که علیرغم اختلاف نظرهای جزیی بین سازمانهای معتبر بهداشتی و انجمنهای معتبر متخصصین اطفال، عمدهی فواید شیرخوارگی برای شیرخوار، با 2 سال مصرف شیر مادر به دست میآید و این مطلبی است که قرآن مجید، در حدود 14 قرن قبل در لا به لای آیات مبارکهی خود بیان نموده بود.
اما شگفتی هنگامی افزون میگردد که بدانیم فواید شیردهی برای مادر شیرده نیز حداقل بعد از 2 سال شیر دهی به دست میآید!
الف شیردهی به مدت 2 سال و پیشگیری از سرطان سینه: در مقالات و کتب پزشکی متعددی، به نقش مهم شیردهی مادر، در جلوگیری از بروز سرطان سینه در خود وی اشاره شده است. اما نکتهی مهم این که در بسیاری از کتب مرجع و تحقیقات میدانی انجام شده، عدد 2 سال شیردهی، نقش کلیدی در این میان بازی میکند!
در کتاب معتبر و مرجع بیماریهای زنان و زایمان (Danforth's Obstetrics &) Gynecology به صراحت بیان شده است که به منظور بروز اثرات ضد سرطان سینهی «شیردهی مادر» ، مادران شیرده باید حداقل 24 ماه به نوزادان خود شیر دهند. این مطلب، هم در ویرایشهای قدیمی تر کتاب و هم در ویرایش جدید کتاب (ویرایش 10 (2008)) به چشم میخورد: (7)
تذکر کتاب مرجع (Danforth's Obstetrics & Gynecology) ویرایش 9 (2003) در مورد این که «شیردهی مادر» حداقل باید به مدت 24 ماه ادامه یابد تا خواص ضد سرطانی آن در بدن مادر تثبیت گردد.
تذکر کتاب مرجع (Danforth's Obstetrics & Gynecology) ویرایش 10 (2008) در مورد این که «شیردهی مادر» حداقل باید به مدت 24 ماه ادامه یابد تا خواص ضد سرطانی آن در بدن مادر تثبیت گردد.
لازم به ذکر است که گرچه در کتاب مذکور، زمان تجمعی شیردهی لازم برای پیشگیری از سرطان سینه را حداقل 24 ماه ذکر کرده است، اما واضح است که شیر دادن 2 سالهی (24 ماههی) مادر به حتی یک فرزند خود (مطابق دستور قرآن کریم) نیز میتواند اثر مفید ضد سرطانی شیر مادر را حتی در همان یک بار شیردهی نیز ظاهر نماید و زنان مسلمان حتی با یک شیردهی 24 ماهه (2 ساله) به یک فرزند خود نیز میتوانند مانع بروز سرطان سینه در خود شوند.
نکتهی مهم این که علیرغم تغییر بسیاری از مطالب در دو ویرایش 9 و 10 کتاب (Danforth) عدد 24 ماه شیردهی ثابت مانده است! (8)
البته مسئلهی لزوم شیر دادن به مدت 24 ماه (2 سال تمام) به منظور جلوگیری از بروز سرطان سینه، تنها در کتاب (Danforth) ذکر نشده است، بلکه مقالات مختلف و متعددی وجود دارند که نشان میدهند، عدد 24 ماه یا 2 سال، یک زمان کلیدی برای شیردهی مادر به منظور پیشگیری از سرطان سینه میباشد! و جالب این که این مقالات، حاصل تحقیقات انجام شده در کشورهای مختلف میباشند: (9)
البته برخی از تحقیقات پا را از این نیز فراتر گذاشتهاند و شیردهی به میزان 2 سال (24 ماه) برای هر فرزند را در پیشگیری از سرطان سینه مفید دانستهاند: (10)
اثر مفید 24 ماه شیردهی به ازای هر نوزاد و بیش از 72 ماه در کل، در جلوگیری از سرطان سینه؛ (محل انجام تحقیق: چین)
بدین ترتیب همانگونه که ملاحظه فرمودید، مطابق فرمایش قرآن کریم و تحقیقات علمی دهههای اخیر، شیردهی مادر به میزان 2 سال (24 ماه) و به خصوص به هر فرزند به میزان 2 سال (24 ماه) اثرات مفیدی در پیشگیری از ابتلا به سرطان سینهی زنان دارد.
ب) شیردهی به مدت 2 سال و پیشگیری از سرطان تخمدان: در مقالات و کتب پزشکی متعددی، به نقش مهم شیردهی مادر، در جلوگیری از بروز سرطان تخمدان در مادر اشاره شده است. اما نکتهی مهم این که در بسیاری از کتب مرجع و تحقیقات میدانی انجام شده، 2 سال (24 ماه) شیردهی، نقش کلیدی در این میان بازی میکند! (11)
اثر مفید 24 ماه شیردهی مادر، در جلوگیری از سرطان تخمدان مادر.
بدین ترتیب همانگونه که ملاحظه فرمودید، مطابق فرمایش قرآن کریم و تحقیقات علمی دهههای اخیر، شیردهی مادر به میزان 2 سال (24 ماه) اثرات مفیدی در پیشگیری از ابتلا به سرطان تخمدان دارد.
ج شیردهی به مدت 2 سال و پیشگیری از سکتهی قلبی در مادر: مطابق برخی از تحقیقات مستند و معتبر علمی، شیردهی مادر به مدت 2 سال (24 ماه) ، از بروز بیماریهای عروق کرونر قلبی و سکتهی قلبی در مادر میکاهد و از وی در مقابل این بیماریها محافظت مینماید:(12)
اثر مفید 24 ماه شیردهی مادر، در جلوگیری از بیماری عروق کرونر قلب و سکتهی قلبی مادر.
بدین ترتیب همانگونه که ملاحظه فرمودید، مطابق فرمایش قرآن کریم و تحقیقات علمی دهههای اخیر، شیردهی مادر به میزان 2 سال (24 ماه) اثرات مفیدی در پیشگیری از ابتلا به سکتهی قلبی دارد.
مثالهای فوق، تنها بخشی از شواهد موجود پیرامون فواید 2 سال (24 ماه) شیردهی مادر برای وی و فرزندش میباشد و قطعاً اگر تحقیقات بیشتری در این زمینه صورت بگیرد، شواهد بیشتری نیز در این زمینه به دست خواهد آمد.
با توجه به مطالبی که ذکر گردید مشخص میشود که مطابق تحقیقات انجام شده، 2 سال شیردهی (24 ماه شیردهی) مادر به فرزندش، نه تنها موجب بروز فواید بی شماری برای کودک میگردد (مانند پیشگیری از بروز آسم، آلرژی، چاقی، دیابت، انتروکولیت نکروزان، سلیاک، بیماریهای قلبی - عروقی، عفونتها و افزایش فعالیت سیستم ایمنی و ضریب هوشی و ...) ، بلکه موجب پیشگیری از بروز سرطانهای سینه، تخمدان و بیماریهای قلبی - عروقی در مادر نیز میگردد. نکتهی مهم این که اثرات سودمند نامبرده، همگی طی 2 سال (24 ماه) شیردهی حاصل میشوند و برای ظاهر شدن اثرات مذکور، باید شیردهی مادر به فرزندش، به مدت 2 سال ادامه یابد.
اما شگفت انگیز این که در کتاب مقدس و آسمانی قرآن کریم نیز به 2 سال شیردهی مادر به فرزندش تصریح شده است و کمال شیردهی مادر به فرزندش، در شیردهی 2 سالهی مادر به فرزند دانسته شده است. این اعجاز قرآن کریم در 14 قرن قبل و هنگامی که هنوز ابزارآلات و ادوات پیشرفتهی تحقیقاتی وجود نداشتند، علاوه بر این که درایت، دانایی و عظمت خداوند متعال را نشان میدهد، موجب میگردد که جامعهی اسلامی، از نظر سلامت جسمی نیز جامعهای شاداب، با نشاط و سالم باشد. به عبارت دیگر، مادر مسلمانی که مطابق دستورات قرآن کریم، 2 سال تمام (24 ماه) به فرزند خود شیر میدهد، نه تنها با این میزان شیردهی سلامتی فرزند خود را در همهی ابعاد تأمین میکند، بلکه همان مدت شیردهی (2 سال یا 24 ماه) به همان فرزند، خود مادر را نیز در برابر سرطانهای سینه، تخمدان و بیماریهای قلبی - عروقی محافظت مینماید.
البته در میان روایات معصومین (علیهم السلام) نیز توصیهها و پیشگوییهای متعددی پیرامون فواید شیر مادر بیان شده است که انطباق شگفت انگیزی بر کشفیات پزشکی قرون اخیر دارد و ما به دلیل پرهیز از اطالهی کلام، مجبوریم از آنها صرف نظر نمائیم.
یک سۆال: با توجه به آیهی 15 سوره احقاف که میفرماید: بار برداشتن و از شیر گرفتن او سی ماه است؛ از طرفی بنا بر آیات دیگر قرآن، دورهی از شیر گرفتن دو سال تمام است، بنابراین، این اختلاف 3 ماه مربوط به چیست؟ (13)
پاسخ: قرآن کریم در یک آیه مجموع دورهی بارداری و شیر دادن را بیان کرده است: «... دورهی حمل و از شیر بازگرفتنش سی ماه است ...» (احقاف، 15)
در آیات دیگر مدت شیر دادن را دو سال معرفی میکند: «مادران فرزندان خود را دو سال کامل شیر دهند، آنان که بخواهند دورهی شیر دادن را تکمیل کنند» ... (بقره، 233)
«و از شیر باز گرفتنش در دو سال است...» (لقمان، 14) بنابراین مجموع دوران بارداری و شیر دادن حداقل سی ماه است که بیست و چهار ماه دوران شیر دادن و شش ماه مدت حمل.
فقها و مفسران از مجموع این آیات و روایات اسلامی استفاده کردهاند که 24 ماه دورهی شیردهی است و حداقل دورهی بارداری 6 ماه میباشد.
در روایت است که در زمان خلیفهی دوم، حضرت علی از اعدام زنی که پس از شش ماه ازدواج، وضع حمل نموده بود جلوگیری نمود و برای اثبات این که حداقل دورهی بارداری شش ماه است به آیات مذکور استناد نمود و وضع حمل در شش ماهگی را ممکن دانست. (ر. ک: وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج 21، ص 382، مۆسسةآل البیت / تفسیر المیزان، علامه طباطبایی؛ ج 18، ص 201 / تفسیر نمونه، آیت اللّه مکارم شیرازی، ج 21، ص 327، دارالکتب الاسلامیة) (14)
نکتهی جالب این که مطابق تحقیقات انجام شده توسط محققان علوم پزشکی، مشخص شده است که در عالم واقع نیز حداقل دورهی بارداری موثر نیز 6 ماه میباشد و کودکانی که قبل از 6 ماهگی به دنیا میآیند، به میزان قابل توجهی مرگ و میر بالاتری نسبت به کودکانی دارند که بعد از 6 ماهگی به دنیا میآیند. (15)
با توجه به مطالبی که گفته شد، مطابق فرمایش قرآن مجید در 14 قرن قبل، مادران به منظور کامل نمودن دورهی شیردهی خود به نوزادانشان، باید 24 ماه (2 سال تمام) به فرزندانشان شیر دهند که آثار مفید و برکات مادی و معنوی این مدت شیردهی برای مادر و فرزند، مطابق کشفیات علمی قرون اخیر اثبات شده است و این مسئله برگ دیگری را در دفتر اعجاز علمی قرآن کریم ثبت نموده است. (16)
منابع و مآخذ:
1 -
http://wiki.ahlolbait.ir/home/-/wiki/Islamic_Wiki/%D9%85%D8%B4%D8%AE%D8%B5%D8%A7%D8%AA%20%DA%A9%D8%A7%D9%85%D9%84%20%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87%20%D9%87%D8%A7%DB%8C%20%D9%82%D8%B1%D8%A2%D9%86
2 -
http://en.wikipedia.org/wiki/Breastfeeding
3-
http://en.wikipedia.org/wiki/Breastfeeding
4-
http://www.who.int/nutrition/topics/exclusive_breastfeeding/en/
و
http://rehydrate.org/breastfeed/index.html
و
http://en.wikipedia.org/wiki/Breastfeeding
و
http://www.answers.com/topic/breastfeed
5-
http://rehydrate.org/breastfeed/index.html
و
http://en.wikipedia.org/wiki/Breastfeeding
و
http://www.answers.com/topic/breastfeed
6-
http://www.naturallysavvy.com/pediatric-nutrition/breastfeeding-past-the-first-year
7-
Ronald S Gibbs, Beth Y Karlan, Arthur F Haney, Ingrid Nygaard. Danforth's Obstetrics and Gynecology. Lippincott Williams & Wilkins Publishers. 10th Ed (2008). Chapter 56 (Disorders of the Breast).
و
James R., Md. Scott, Ronald S., Md. Gibbs, Beth Y., Md. Karlan, Arthur F., Md. Haney, David N. Danforth's Obstetrics and Gynecology. Lippincott Williams & Wilkins Publishers. 9th Ed (2003). Chapter 50 (Disorders of the Breast).
8-
Ronald S Gibbs, Beth Y Karlan, Arthur F Haney, Ingrid Nygaard. Danforth's Obstetrics and Gynecology. Lippincott Williams & Wilkins Publishers. 10th Ed (2008). Chapter 56 (Disorders of the Breast).
و
James R., Md. Scott, Ronald S., Md. Gibbs, Beth Y., Md. Karlan, Arthur F., Md. Haney, David N. Danforth's Obstetrics and Gynecology. Lippincott Williams & Wilkins Publishers. 9th Ed (2003). Chapter 50 (Disorders of the Breast).
9-
LIPWORTH, L.; BAILEY, L. R. & TRICHOPOULOS, D., 2000. History of breastfeeding in relation to breast cancer risk: A review of the epidemiologic literature. Journal of the National Cancer Institute, 92:302-312.
و
London SJ, Colditz GA, Stampfer MJ,Willett WC, Rosner BA, Corsano K, et al. Lactation and risk of breast cancer in a cohort of US women. Am Epidemiol 1990;13:17–26.
و
Michels KB, Willett WC, Rosner BA, Manson JE, Hunter DJ, Colditz GA, et al. Prospective assessment of breast-feeding and breast cancer incidence among 89,887 women. Lancet 1996;347:431–6.
و
Katsouyanni K, Lipworth L, Trichopoulou A, Samoli E, Stuver S, Trichopoulos
D. A case–control study of lactation and cancer of the breast. Br J Cancer 1996;73:814–8.
و
Siskind V, Schofield F, Rice D, Bain C. Breast cancer and breast-feeding: results from an Australian case–control study. Am J Epidemiol 1989;130: 229–36.
و
Newcomb PA, Storer BE, Longnecker MP. Lactation and a reduced risk of premenopausal breast cancer. N Engl J Med 1994;330:81–7.
و
Yang CP, Weiss NS, Band PR, Gallagher RP, White E, Daling JR. History of lactation and breast cancer risk. Am J Epidemiol 1993;138:1050–6.
و
Negri E, Braga C, La Vecchia C, Levi F, Talamini R, Franceschi S. Lactation and the risk of breast cancer in an Italian population. Int J Cancer 1996;67:161–4.
و
Layde PM, Webster LA, Baughman AL, Wingo PA, Rubin GL, Ory HW, et al. The independent associations of parity, age at first full term pregnancy, and duration of breast-feeding with the risk of breast cancer. Cancer and Steroid Hormone Study Group. J Clin Epidemiol 1989;42:963–73.
و
Adami HO, Bergstrom R, Lunk E, Meirik O. Absence of an association between reproductive variables and the risk of breast cancer in young women in Sweden and Norway. Br J Cancer 1990;62:122–6.
و
Zheng T, Duan L, Liu Y, et al. Lactation reduces breast cancer risk in Shandong Province, China. Am J Epidemiol 2000;152:1129–35.
و
Layde PM, Webster LA, Baughman AL, et al. The independent associations of parity, age at first full term pregnancy, and duration of breastfeeding with risk of breast cancer. J Clin Epidemiol 1989;42(10):963–73.
و
Valaoras VG, MacMahon B, Trichopoulos D, Polychronopoulou A. Lactation and reproductive histories of breast cancer patients in greater Athens, 1965–69. Int J Cancer 1969;4:350–63.
و
Newcomb PA, Storer BE, Longnecker MP, et al. Lactation and a reduced risk of premenopausal breast cancer. New Eng J Med 1994;330(2):81–7.
و
www.paho.org/english/ad/fch/bob5.pdf
10-
Zheng T, Duan L, Liu Y, et al. Lactation reduces breast cancer risk in Shandong Province, China. Am J Epidemiol 2000;152:1129–35.
11-
Ness RB, Grisso JA, Cottrea C, et al. Factors related to inflammation of the ovarian epithelium and risk of ovarian cancer. Epidemiology 2000;11:111–17.
و
www.paho.org/english/ad/fch/bob5.pdf
12-
Stuebe AM, Michels KB, Willett WC, Manson JE, Rexrode K, Rich-Edwards JW: Duration of lactation and incidence of myocardial infarction in middle to late adulthood. Am J Obstet Gynecol 2009;200:138.e1–8
13-
http://www.jawab.ir/qa/%D8%A8%D8%A7-%D8%AA%D9%88%D8%AC%D9%87-%D8%A2%DB%8C%D9%87-%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D8%AD%D9%82%D8%A7%D9%81-%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%AF-%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%A8%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D9%86-%D8%B4%DB%8C%D8%B1-%DA%AF%D8%B1%D9%81%D8%AA%D9%86-%D9%85%D8%A7%D9%87
14-
http://www.jawab.ir/qa/%D8%A8%D8%A7-%D8%AA%D9%88%D8%AC%D9%87-%D8%A2%DB%8C%D9%87-%D8%B3%D9%88%D8%B1%D9%87-%D8%A7%D8%AD%D9%82%D8%A7%D9%81-%D9%85%DB%8C-%D9%81%D8%B1%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%AF-%D8%A8%D8%A7%D8%B1-%D8%A8%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D9%86-%D8%B4%DB%8C%D8%B1-%DA%AF%D8%B1%D9%81%D8%AA%D9%86-%D9%85%D8%A7%D9%87
15-
http://www.iau-tmuj.ir/browse.php?a_code=A-10-1-171&sid=1&slc_lang=fa
و
http://www.iau-tmuj.ir/browse.php?a_id=171&slc_lang=fa&sid=1&ftxt=1
و
http://sid.ir/fa/VEWSSID/J_pdf/69913875407.pdf
و
http://qurancity.ir/tabid/283/id804/42912/Default.aspx
و
Markestad T, Kaaresen PI, Rأ¸nnestad A, Reigstad H, Lossius K, Medbo S, et al; Norwegian Extreme Prematurity Study Group. Early death, morbidity, and need of treatment among extremely premature infants. Pediatrics 2005;115:1289-98.
و
Tsao PN, Teng RJ, Wu TJ, Tang JR, Yau KI. Early outcomes of ELBW infants in Taiwan. J Formos Med Assoc 1998;97:471-76.
و
Fanaroff AA, Wright LL, Stevenson DK, Shankaran S, Donovan EF, Ehrenkranz RA, et al. Very-low-birth-weight outcomes of the National Institute of Child Health and Human Development Neonatal Research Network, May 1991 through December 1992. Am J Obstet Gynecol 1995;173:1423-31.
و
Vanhaesebrouck P, Allegaert K, Bottu J, Debauche C, Devlieger H, Docx M, et al. The EPIBEL study: outcomes to discharge from hospital for extremely preterm infants in Blgium. Pediatrics 2004;114:603-75.
و
Sutton L, Bajuk B, NSW Neonatal Intensive Care Unit Study Group: Population-based study of infants born at less than 28 weeks' gestation in New South Wales, Australia, 1992-3. Paediatr Perinat Epidemiol 1999;13:288-301.
و
Larroque B, Bréart G, Kaminski M, Dehan M, André M, Burguet A, et al. Survival of very preterm infants: Epipage, a population based cohort study. Arch Dis Child Fetal Neonatal Ed 2004;89:F139-44.
16-
http://masafportal.comt ، با کمی تصرف و تلخیص