نقد کتاب اندیشه سیاسی امام (ره)

كتاب «اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)» از سوی سازمان مطالعه و تدوین كتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، متولی تألیف و تهیه كتاب‌های علوم انسانی دانشگاه‌ها در ایران منتشر شده است.

نقد و بررسی کتاب «اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)» توسط دکتر ابراهیم برزگر، دکتر نورالله قیصری، دکتر عباسعلی رهبر و خدیجه معصومی عصر :

خدیجه معصومی:

امام براساس اندیشه صراط، معتقد به ارتباط بین سیاست و دین بود. وی نماینده خوبی برای جریان شیعه در حرکت‌های اسلامی به شمار می‌رود.

این کتاب حاصل یک دهه کار نویسنده است و وی در این مدت 25 هزار فیش تحقیق گردآوری کرده است.

ابراهیم برزگر، نویسنده کتاب «اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)»:

سعی کرده‌ام که یک پژوهش عمیق درباره اندیشه امام انجام بدهم. البته این کتاب،‌ یک کتاب کامل نیست و ضعف‌هایی نیز دارد. اصولا هر تئوری و چارچوب نظری ضمن این‌که مجهولی را به معلوم درمی‌آورد قسمتی از معلوم را به مجهول تبدیل می‌کند.

انسان در ادبیات امام یا غافل است، یا سالک و یا واصل. صراط مستقیم و استعاره صراط مستقیم در گفتار امام وجود دارد. اندیشه امام براساس یک نظم است و این نظم هم براساس صراط است. کل این کتاب را در یک واژه می‌توان خلاصه کرد و آن هم سیاست به مثابه صراط است. هر کدام از مکاتب مختلف مانند پوزیتیویسم و مارکسیسم تعاریف متفاوتی از سیاست دارند. در اسلام و اندیشه امام هم سیاست براساس مفهوم صراط و راه تعریف می‌شود.

در قرآن کلماتی مانند حق و صراط همیشه به صورت مفرد به کار رفته‌اند. نظم قرآن براساس صراط است و استعاره صراط در خود قرآن وجود دارد. البته استعاره ممکن است که نتواند بخشی از بحث را مشخص کند و عده‌ای معتقدند که نگاه استعاره‌ای نمی‌تواند اندیشه امام را مشخص کند اما باید گفت که قرآن هم از استعاره استفاده کرده است و به نظر من صراط توانسته است اندیشه امام را تبیین کند.

امام بیشتر به عنوان یک شخصیت عرفانی مطرح است و اندیشه امام را می‌توان براساس اندیشه صراط شناخت.

شاید عده‌ای معتقد باشند که امام بیشتر به عنوان یک فقیه سیاسی مطرح است اما به نظر من امام بیشتر به عنوان یک شخصیت عرفانی مطرح است. در این کتاب من از چارچوب نظری استفاده نکرده‌ام بلکه از چارچوب مفهومی بهره گرفته‌ام.

نورالله قیصری، استاد دانشگاه و پژوهشگر:

نویسنده این کتاب سال‌هاست که در کارهای پژوهشی به خصوص در زمینه اندیشه سیاسی امام فعالیت می‌کند. این اثر با زبان امروز نوشته شده و یک کار پژوهشی است. ما در شرایطی هستیم که باید به سمت بومی شدن برویم و اندیشه‌های امام به معنی تلاش برای سیاست و سیاست‌ورزی بومی است.

نوشتن کتابی در 430 صفحه بر محور یک موضوع، نشان‌دهنده تسلط نویسنده بر موضوع است. محقق تلاش کرده است که با یک چارچوب مشخص که در علم قابل قبول است اثر خود را به رشته تحریر درآورد.

صراط مربوط به اندیشه‌های غایت‌انگارانه است. طی کردن مسیر و رسیدن به غایت نیاز به الزامات دارد. راه‌های مختلفی برای رسیدن به غایت وجود دارد و بسیاری از این صراط‌‌‌ها با انحرافات روبه‌روست. ما نیاز به یک فهم معتبر داریم تا صراط‌ها را بشناسیم و منحرف نشویم. نویسنده باید این صراط‌ها را در اندیشه امام مشخص می‌کرد.

نویسنده از هرمنوتیک شلایرماخر استفاده می‌کند. در این هرمنوتیک باید شرایطی که مولف در آن قرار داشته بازآفرینی شود اما نویسنده این کتاب شرایطی را که امام درآن قرار داشته  مد نظر قرار نداده ‌است. وقتی صحبت از صراط می‌کنیم و آن هم براساس مدل شلایرماخر، مستلزم ساختن چارچوبی هستیم که شرایط مولف را تبیین کنیم.

امام افزون بر عارف بودنش، به عنوان فقیه سیاسی نیز شناخته می‌شود در حالی که در این کتاب، نویسنده بیشتر به جنبه عرفان امام اشاره می‌کند. همچنین امام از همه فنون در گفتار استفاده می‌کرد و با کمک استعاره، به تنهایی نمی‌توانیم همه اندیشه امام را تبیین کنیم.

عباسعلی رهبر، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی،:

هر ساله کتا‌ب‌ها و مقالات مختلفی درباره امام منتشر می‌شود اما هر لحظه می‌بینیم که زاویه جدیدی از اندیشه ایشان مطرح می‌شود.

این کتاب نشان‌دهنده نگاه جامع محقق نسبت به علم سیاست است. نویسنده توانسته است فضای علم سیاست را به یک فضای چند رشته‌ای تبدیل کند. در جامعه ما دیدگاه‌های مختلفی نسبت به امام وجود دارد و نویسنده هم یک فهم جدید از امام ارایه کرده است.

فهرست‌بندی کتاب در وهله نخست خسته کننده است و باید این فهرست‌بندی منظم‌تر می‌شد. همچنین در این کتاب از آیه‌های مختلف قرآن استفاده شده اما این آیه‌ها اعراب‌گذاری نشده‌اند.

چارچوب مفهومی کتاب خوب است اما چارچوب نظری آن در حد متوسط است. در این کتاب تعریف مفهومی از ایدئولوژی وجود ندارد و مفهوم صراط خیلی گسترده و عام تعریف شده است، در حالی که اگر این مفهوم خاص‌تر تعریف می‌شد بهتر بود.