Mesnevi’de Tahkiye ve Gerçeklik -3

Dolayısıyla hikâyedeki öze, manaya ulaşmaya engel olan duruş ve tavırlar terk edilmeli, öz aranmalıdır:

Konuyu burada başlığımızı daha çok hatırlatacak bir noktaya taşıyalım. Hikâye onun ifadeleriyle iki yüze sahiptir; biri olay ve kahramanlar, diğeriyse hikâyenin amacı. Bu iki yapı Mevlana'nın ifadesiyle معني حکايت (ma'ni-yi hikâyet; hikâyenin manası) ve صورت حکايت (sûret-i hikâyet; hikâyenin şekli) şeklinde tanımlanabilir. Hikâyede özü kavramaya engel olabilecek unsurlar vardır.

Mesnevî'deki şu başlık Mesnevî'nin nasipsiz dinleyicisini ya da okuyucusunu anlatmaktadır:

بسته شدنِ تقريرِ معنيِ حکايت به سببِ ميلِ مستمع به استماعِ ظاهرِ صورتِ حکايت

“ Dinleyicinin, hikâyenin dış yüzünü dinlemeye yönelmesi nedeniyle hikâyenin ma‌nasının anlatılmasının engellenmesi”‌

Bu ifadenin altında Mevlana şöyle demektedir

اين زمان بشْنو چه مانع شد مگر مستمع را رفت دل جايِ دگر

خاطرش شد سويِ صوفيِ قُنُق اندر آن سودا فرو شد تا عُنُق    

لازم آمد باز رفتن زين مقال سويِ آن افسانه بهرِ وصفِ حال    

صوفي آن صورت مپندار اي عزيز همچو طفلان تا کي از جوز و مَويز    

جسمِ ما جوز و مَويز است اي پسر گر تو مردي زين دو چيز اندر گذر    

ور تو اندر نگْذري اکرامِ حق بگْذراند مر ترا از نُه طَبَق

بشْنو اکنون صورتِ افسانه را ليک هين از کَه جدا کن دانه را

Şimdi dinle; ne engel oldu? Galiba dinleyicinin gönlü başka yere gitti.

Gönlü konuk sûfîye doğru gitti; boynuna kadar bu sevdaya battı.

Durumu açıklamak için bu söyleyişten o hikâyeye dönmek gerekli oldu

Ey aziz! Sûfîyi o suret sanma. Çocuklar gibi ne zamana kadar ceviz ve kuru üzüm?

Ey oğul! Bizim cismimiz ceviz ve kuru üzümdür. Sen adamsan bu iki şeyden vazgeç.

Sen geçmezsen, Hakk'ın ikramı seni dokuz kat gökten geçirir

Şimdi hikâyenin suretini dinle, ama dikkat et! Taneyi samandan ayır.

Mevlana'nın şu beyti onun hikâye ve temsilleri anlatmadaki üslubunu ve amacını ortaya koymaktadır:

يک فسانه راست آمد يا دروغ تا دهد مرراستيها را فروغ

Doğruluklara ışık vermesi için doğru veya yalan bir hikâye hatıra geldi.

Mevlana, hikâyeli anlatımı reddedenleri ve şu beyitte olduğu gibi hikâye hakkında olumsuz sözler söyleyenleri tavsif eder, onlara cevap verir:

ابلهان گويند کين افسانه را خط بکش زيرا دروغ است و خطا

Ahmaklar, “Bu hikâyeyi çiz, çünkü yalan ve yanlıştır”‌ der.

---

Mesnevi’de Tahkiye ve Gerçeklik -1

Mesnevi’de Tahkiye ve Gerçeklik -2

Mevlana’ya Göre İnsanların birarada Yaşayabilmesinin Sırları -1

Şems Divanında Aşkın Sesi -1

Mesnevi den Hikayeler-1