Mesnevi’de Tahkiye ve Gerçeklik -2
Başka bir yerde hikâyeyi şöyle niteler:
اين حکايت را که نقد وقت ماست گر تمامش مي کني اينجا رواست
Bizim şimdiki hâlimiz olan hikâyeyi burada tamamlarsan münasiptir.
Şu beyti de hikâyelerin önemiyle ilgilidir:
حاش لله اين حکايت نيست اين هين نقد حال ماست و تست اين خوش ببين
Allah'a sığınırım, bu hikâye değildir. Dikkat et! Bu bizim ve senin hâlinin kendisidir. Güzelce bak.
Bu arada Mesnevî ile ilgili olarak okuyucunun dikkatini çekmektedir:
هر کِش افسانه بخوانْد افسانه است وآنکه ديدش نقدِ خود مردانه است
Ona efsane diyen, efsanedir; onu kendi hâli gören, bizzat erdir.
Bu bakış ve görüşü kabul edersek hikâyecinin hayal gücünden kaynaklanan hikâye, artık bir gerçeği ihtiva etmektedir. Bir hikâyeye ara verip sonra geri döndüğünde Mevlana'nın kullandığı şu ifade bu yakınlaşma ve bütünleşmenin farklı bir ifadesidir:
بارِ ديگر ما به قصّه آمديم ما از آن قصّه برون خود کي شديم
Tekrar hikâyeye geldik. Biz o hikâyeden zaten ne zaman çıktık?
Mevlana hikâyelerle bütünleşip onların içerisinde yer alırken, dinleyicilerin de dikkatli ve duyarlı olmasını beklemektedir. Dinleyicinin, bu hikâyelerden yararlanabilmesi için dikkat ve özen sahibi olması gerektiğini sıkça dile getirmektedir:
اين سخن پايان ندارد هوش‌دار هوش سويِ قصّه خرگوش دار
گوشِ خر بفْروش و ديگر گوش خر کين سخن را در نيابد گوشِ خر
Bu sözün sonu yoktur. Dikkat et, aklını tavşan hikâyesine ver
Eşek kulağını sat, başka kulak satın al. Çünkü bu sözü eşek kulağı anlamaz.
يک حکايت گويمت بشْنو به هوش تا بداني که طَمَع شد بندِ گو
هر که را باشد طَمَع اَلکَن شود با طَمَع کي چشم و دل روشن شود
Sana bir hikâye söyleyceğim; tamahın, kulağı kapadığını bilmen için akıllıca dinle.
Kimin tamahı varsa, dili peltek olur. Tamahla göz ve gönül nasıl aydın olur?
Eğer dinleyici hikâyeden yararlanmıyorsa, ibret gözüyle bakmıyorsa, bunun bir nedeni olmalıdır. Şu beyitlerde bu durumu sorgulamaktadır.
تو نخواندي قصّه اهلِ سبا يا بخواندي و نديدي جز
Sen Sebâlıların hikâyesini okumadın veya okudun ama sesten başka bir şey görmedin.
قصّه اصحابِ ضَروان خوانده‌اي پس چرا در حيله‌جويي مانده‌اي
Darvanlıların hikâyesini okudun, öyleyse niçin hile aramada kaldın?
Kısaca Mesnevî'nin amaç ve hedefinde hikâye ve temsillerin önemli bir yeri vardır. Eğer bunlar sadece hikâye şeklinde görülürse, büyük hata yapılır ve neticede bunlardan yararlanma imkânı kalmaz.
بازگونه کرده‌اي معنيش را کفر گفتي مستعد شو نيش را
Hikâyenin anlamını tersine çevirdin, inkâr ettin; cezaya hazır ol.
Mesnevi’de Tahkiye ve Gerçeklik -1
Mesnevi’de ölümün güzelliği
Kötü huy diken gibidir
Şems Divanında Aşkın Sesi -1
Mevlana’ya Göre İnsanların birarada Yaşayabilmesinin Sırları -1
