تبیان، دستیار زندگی

نصایح یار/ از خدا برای برادران مؤمن بهشت درخواست کنید

رهبر انقلاب: «در اسلام، همراهی دل‌‌ها در رأس قرار دارد. اگر دنبال یک راه هدایتید، مثلاً در روز عرفه...برای خودتان دو سه ساعت در این زمان‌‌ها با التماس بهشت را درخواست می‌‌کنید. از خدا بخواهید که همه‌‌ی برادران مؤمن هم از این خیر برخوردار باشند.»

گروه فرهنگی - اجتماعی برهان/ علی تبریزی؛ یکی از صفاتی که در کلام معصومین(علیهم‌السلام) به تعابیر گوناگون به آن توصیه شده، این است که مسلمان خود را در غم و شادی دیگران شریک بداند؛ یعنی آن‏چه را برای خود می‌خواهد، برای دیگران نیز بخواهد و بالعکس آن‏چه را برای خویش مکروه و ناپسند می‌دارد برای دیگران نپسندد. مسلمان در این حال، اگر موفقیت و کمالی نصیب دیگران شود، نه تنها ناراحت نمی‌شود بلکه لذت می‌برد و این، اوج خیرخواهی است. همه‌ی امت مسلمان، عضو خانواده‌ی بزرگ اسلامی‌اند و باید در غم و شادی یک‌دیگر شریک باشند.

رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) می‌فرمایند: «اَحْبب لِلنّاسِ ما تُحِبُّ لِنَفْسِکَ؛ آن‏چه برای خود می‌پسندی، برای دیگران نیز بخواه.» امیرمؤمنان(علیه‌السلام) نیز در وصیت به فرزندان خویش بیان مشابهی دارند. اگر بتوانیم به این بیان گرانمایه جامه‌ی عمل بپوشانیم و چنین احساسی را در خویشتن خویش پدید آوریم، ضمن کسب یکی از مراتب والای ایمان، لذت مضاعفی نیز از زندگی خواهیم برد و از رذایلی هم‌چون حسد و بدخواهی به دور خواهیم بود. در همین زمینه رهبر معظم انقلاب قبل از آغاز یکی از جلسات درس خارج فقه خویش، روایتی از نبی مکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) قرائت نمودند و نکات موجز و گران‌بهایی نیز در ذیل آن بیان کردند که شنیدنش بر هر شیفته‌ی راه حق و حقیقتی توصیه می‌شود:

نصیحت، برخلاف شهرتی که در فرهنگ عمومی‏ دارد، به معنای «خیرخواهی خالصانه» و «مصلحت اندیشی صادقانه و واقع بینانه» نسبت به دیگران است. این واژه در مقابل غش قرار دارد که به معنای ناخالصی، بدخواهی، فریب، خیانت و نیرنگ است. واژه‌ی «نصیحت»، در لغت به معنای «خلوص» و مقصود آن خواستن خیر برای کسی است. البته کارکرد آن در استعمال موارد مختلف فرق می‌کند. اگر این واژه در مورد خدا به کار رود، به معنای صحت اعتقاد و اخلاص نیت در عبادت است.

به عنوان مثال «نصیحة الله»، یعنی اعتقاد به وحدانیت خدا و اخلاص در عمل؛ هم‌چنین «نصیحة عامة المسلمین»، یعنی ارشاد، هدایت و خیرخواهی برای مسلمانان در دنیا و آخرت. اهمیت خیرخواهی دیگران در اسلام به قدری است که پیامبر اسلام، دین را همسنگ نصیحت دانسته‏اند از این رو سؤال شد، نصیحت نسبت به چه کسی؟ فرمود برای خدا، پیامبر خدا، ائمه‌ی مسلمین و همه‌ی مسلمانان. [3]

این توصیه تا بدان جاست که روایت داریم دعا در حق دیگران زودتر اجابت می‌شود. حتی تأکید فراوانی به دعا برای 40 مؤمن در بهترین ساعات عبادت یعنی سحرگاهان و هنگام نماز شب شده است که تمامی این‌ها حاکی از اهمیت خیرخواهی خالصانه برای تمامی مؤمنان است.

خیرخواهی یک مسؤولیت همگانی است که جامعه‌ی اسلامی را از هرگونه ناخالصی، ریا و نیرنگ، پاک می‏کند و روابط و تعامل انسان را تسهیل می‌نماید و از حقوق برادران مؤمن نسبت به یک‌دیگر به شمار می‏رود: «خیرخواهی در این حد لازم است، پیوندهای اجتماعی و روابط برادری در جامعه‌ی اسلامی این است. اگر در جامعه‌ی اسلامی، آحاد مردم، زن و مرد، کوچک و بزرگ و صنوف مختلف و غنی و فقیر و بقیه نسبت به یک‌دیگر چنین احساسی داشته باشند، مجموعه انسان‌هایی که در این جامعه زندگی می‌کنند، به هویت واحد تبدیل می‌شوند.»

ضرورت و اهمیت خیرخواهی و نصیحت مسلمانان در بسیاری از روایات فریقین آمده است مانند این روایت از حضرت رسول(صلی‌الله‌علیه‌وآله): «هر کس به امور مسلمانان اهتمام نکند، صبح و شام در فکر عمل به دستورهای خدا، رسول، کتاب و امام نباشد و برای مسلمانان خیرخواهی نکند، او از آن‌ها (مسلمان) نیست.» [5]

یا این روایت که: «از مؤمنان محبوب‌ترین کس آن است که خود را برای اطاعت خدا و خیرخواهی مسلمانان وقف کند.»

امام سجاد(علیه‌السلام) در فرازی از دعای «مکارم الاخلاق» در مناجات خود با خداوند، عرض می‌کند: «بار پروردگارا! مرا از ثابت قدمان و ملازمان حق و از راهنمایان به سوی رشد و فضایل اخلاقی قرار ده.»

از مجموع این بیانات ارزشمند که گلچینی از بین ده‌ها روایت بود این‏طور استنباط می‌شود که مسأله‌ی طلب خیر خالصانه برای برادران مؤمن از موضوعات مورد تأکید اسلام است. علت آن هم مشخص است. مسأله‌ی حیاتی و مهم در اسلام، حفظ اتحاد، هم‌دلی و یکپارچگی مسلمین است از این رو هر موضوعی که در این راه به بیش‌تر و محکم‌تر شدن حلقه‌های اخوت و اتحاد مسلمانان بیانجامد نیز مورد تأکید قرار خواهد گرفت.

اسلام می‌خواهد جامعه‌ای یکپارچه و هم‌دل ایجاد نماید تا در برابر مشرکان، کفار و منافقان هیچ رخنه و تزلزلی در آن ایجاد نشود و هم‌چون کوه استوار و با صلابت مقابل تهدیدها و کینه توزی‌های دشمنان و وسواس شیاطین بایستد.

به فرموده‌ی رهبر معظم انقلاب: «در اسلام، همراهی دل‌ها در رأس قرار دارد.» و این هم‌دلی نه تنها در بعد اجتماعی و برای امور این دنیا توصیه شده بلکه برای رسیدن به درجات والای اخروی نیز باید تمامی برادران مؤمن را با خود شریک کرد و این اصل درست نقطه‌ی مقابل عمل حسّاد است. چرا که آنان می‌پندارند اگر دیگران نیز در اموری با آن‌ها شریک شوند لزوماً از منافعشان کاسته خواهد شد ولی در این جا بالعکس است زیرا هر که برای دیگران طلب خیر کند اول از همه خودش از بهره‌ی مضاعف برخوردار خواهد شد و این وعده‌ی حتمی الهی است.

در روایتى آمده که امام صادق(علیه‌السلام) فرمود، رسول خدا(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند، هرکس بگوید: «اللّهُمَّ، اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنینَ وَالْمُؤْمِناتِ» خداوند، در برابر هر مؤمنى که از زمان آفرینش حضرت آدم(علیه‌السلام) تا برپایى قیامت خلق فرموده، یک کار نیک براى او مى‌نویسد و یک گناه او را محو مى‌فرماید و یک درجه [درجه‌ی ایمانی] او را بالا مى‌برد.

هم‌چنین «عبداللّه بن سنان» مى‌گوید: «گذرم بر عبداللّه بن جندب افتاد که بر صفا به نماز ایستاده – وى پیرمرد کهنسالى بود دیدم که دعا مى‌نمود و در دعاى خود بسیار مى‌گفت: «خداوندا، فلانى پسر فلانى را بیامرز» به اندازه‌اى که نتوانستم بشمارم.» پس وقتى که سلام نماز را گفت. عرض کردم: «اى عبداللّه، هیچ موقف و جایگاهى بهتر از جایگاه تو ندیده‌ام، ولى از یک خصلت تو اصلاً خوشم نیامد.» گفت: «چه چیز من خوشایند تو نبود.» گفتم: «به بسیارى از برادرانت دعا کردى، ولى نشنیدم که براى خود دعایى بکنى.» گفت: «اى عبداللّه»، از مولایمان امام صادق(علیه‌السلام) شنیدم که مى‌فرمود: «هرکس در پشت سر برادر مؤمن خویش براى او دعا کند»، از کناره‌هاى آسمان ندا مى‌آید: «اى فلانى، براى توست مانند آن‏چه که براى برادرت درخواست نمودى و براى توست صد هزار برابر آن از این رو دوست نداشتم صد هزار برابر ضمانت شده را به خاطر یکى که نمى‌دانم آیا مستجاب مى‌شود یا خیر، ترک کنم!»

حال با فهم این معارف به‏راستی که انسان حسرت لحظه‌های نابی را می‌خورد که صرف درخواست‌های زودگذر و خواهش‌های حقیر نفسانی و شخصی نموده است.

کلام را با جمله‌ی رهبر معظم انقلاب به پایان می‌بریم: «اگر دنبال یک راه هدایتید، در مسایل معنوی مثلاً در روز عرفه موفق به خواندن دعا می‌شوید، توسل می‌کنید، از خدای متعال حاجت می‌خواهید، برای خودتان دو سه ساعت در این زمان‌ها با التماس بهشت را درخواست می‌کنید. از خدا بخواهید که همه‌ی برادران مؤمن هم از این خیر برخوردار باشند.»(*)

1- الشافی صفحه 642 

2- بیانات یاد شده در ابتدای جلسه‌ی درس خارج فقه تاریخ 1/9/89 بیان گردیدند.

3- «الدین نصیحه، قیل لمن یا رسول الله؟ قال: لله و لرسوله و لأئمة الدین و لجماعة المسلمین»

4- سوره‌ی نوح، آیه‌ی 28: «رَبِّ اغْفِرْ لِی وَلِوَالِدَیَّ وَلِمَن دَخَلَ بَیْتِیَ مُؤْمِنًا وَلِلْمُؤْمِنِینَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَلَا تَزِدِ الظَّالِمِینَ إِلَّا تَبَارًا»

5- من لایهتمّ بامر المسلمین فلیس منهم ومن لا یصبح و یمس ناصحاً لله ولرسوله ولکتابه ولامامه ولعامة المسلین فلیس منهم؛ (المعجم الاوسط، ج7، 270)

نصایح یار/ ثمره‌‌ی دعا برای حضرت ولی عصر(عج)

رهبر انقلاب: « این همه توصیه به دعا برای حضرت ولی عصر (ارواحنا فداه) این‌جا ثمره‌‏اش روشن می‌‌شود. وقتی شما برای آن بزرگوار دعا می‌‏کنید، کشف کنید که ایشان هم شما را دعا می‏‌کنند. وقتی شما صلوات بر محمد و آل محمد می‌‏فرستید... بدانید آن‌‌ها هم شما را دعا می‌‌کنند.»

سوره مباركه صافات آیات ۴۰، ۱۲۸، ۱۶۰
فَكَذَّبوهُ فَإِنَّهُم لَمُحضَرونَ ﴿۱۲۷﴾ إِلّا عِبادَ اللَّهِ المُخلَصینَ ﴿۱۲۸﴾
امّا آن‌ها او را تكذیب كردند؛ ولی به یقین همگی (در دادگاه عدل الهی) احضار می‌شوند! مگر بندگان مخلص خدا!
وَما تُجزَونَ إِلّا ما كُنتُم تَعمَلونَ (۳۹) إِلّا عِبادَ اللَّهِ المُخلَصینَ﴿۴۰﴾
و جز به آنچه انجام می‌دادید كیفر داده نمی‌شوید، جز بندگان مخلص خدا (كه از این كیفر‌ها بركنارند)!
سُبحانَ اللَّهِ عَمّا یَصِفونَ ﴿۱۵۹﴾ إِلّا عِبادَ اللَّهِ المُخلَصینَ ﴿۱۶۰﴾
منزّه است خداوند از آنچه توصیف می‌كنند، مگر بندگان مخلص خدا!

پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR در نظر دارد در ایام ماه مبارك رمضان، به صورت روزانه آن دسته از مباحث قرآنی معظم‌له كه در بین بیاناتشان به آن پرداخته‌اند، در قالب درس گفتارهای قرآنی منتشر كند. این مباحث تحت عنوان «سی روز، سی گفتار قرآنی» به ترتیب از جزء اول تا سی ام قرآن كریم و در سحرگاه ایام ماه مبارك بر روی خروجی سایت قرار خواهد گرفت.

از پیغمبر اكرم صلوات‌اللَّه‌وسلامه‌علیه نقل شده است كه فرمود: «ان لكل حق حقیقتاً.» هر چیزى داراى حقیقتى است و یك روح و یك معنا و یك حقیقت دارد. «و ما بلغ عبد حقیقة الاخلاص.» بنده به حقیقت اخلاص و به آن معناى حقیقى اخلاص نمى‌رسد «حتى لایحب ان یحمد على شى‌ء من عمل للَّه.»(۱) (این خیلى سخت است؛ این، مرتبه‌اش از آن مراتب بسیار بالاست) مگر این‌كه دوست نداشته باشد كه مردم او را براى هیچ یك از كارهایى كه براى خدا انجام مى‌دهد، ستایش كنند. مثلاً فردى است كه كار را براى دیگران انجام نمى‌دهد: براى خاطر خدا نماز مى‌خواند، ختم قرآن مى‌گیرد، كار خیرى انجام مى‌دهد، احسان و كمك و صدقه‌اى مى‌دهد و مجاهدتى براى خدا مى‌كند. اما دوست مى‌دارد كه مردم بگویند: «ایشان چقدر آدم خوبى است.» كارش رابراى مردم نكرده است. كار را براى خدا انجام داده و تمام شده؛ اما از مدح مردم و از این‌كه مردم از او تعریف كنند، خوشش مى‌آید. مى‌فرماید این، آن مرتبه‌ى عالى اخلاص نیست. مرتبه‌ى عالى اخلاص این است كه این را هم دوست نداشته باشد. اصلاً كارى به كار مردم نداشته باشد! مى‌خواهند بدانند، مى‌خواهد ندانند. مى‌خواهد خوششان بیاید، مى‌خواهد خوششان نیاید. نگاه كند ببیند خدا از او چه خواسته است و دقیقاً آن را انجام دهد.
 من، این صفت و این روحیه را در امام رضوان‌اللَّه‌تعالى‌علیه، در بسیارى از موارد مشاهده كردم. در موارد متعددى، بنده این خصوصیت را در ایشان دیده بودم. كارى نداشت كه كسى خوشش مى‌آید یا خوشش نمى‌آید. تكلیفش را انجام مى‌داد. وقتى‌كه بار سنگین است؛ وقتى‌كه كار بزرگ است؛ وقتى‌كه كار خطرناك است، اخلاص بیشتر به كار مى‌آید. مثل امروز كه وضع جمهورى اسلامى این چنین است.

اگر ما اخلاص ورزیدیم، بنده‌ى مخلص مى‌شویم؛ اخلاص ورزنده براى خدا، در عمل و نیت. اما فرا‌تر از بنده‌ى مخلص، بندگان مخلص‌اند. سید بحرالعلوم رضوان‌اللَّه‌تعالى‌علیه، در رساله‌اى كه در سیر و سلوك به ایشان منسوب است، بین مخلِص و مخلَص فرق مى‌گذارد. مى‌گوید مخلِص كسى است كه عملى را فقط براى خدا انجام مى‌دهد و كارى به كار دیگران ندارد. اما مخلَص آن است كه همه‌ى وجود خود را خالصاً و مخلصاً براى خدا قرار مى‌دهد. همه‌ى هستى او فقط براى خداست. این، مرتبه‌ى بسیار والایى است كه واقعاً دور از دسترس است. اما به‌نظر بنده، در این دوران، بخصوص جوانان و كسانى كه در می‌دانهاى عمل و مبارزه و جهاد واردند، مى‌توانند به این مرتبه هم برسند. البته براى امثال ما مشكل و خیلى دشوار است. ما خیلى دوریم! اما جوانان و بخصوص جوانان مؤمن و پاك و خالص، با آن دلهاى روشن و پاكى كه دارند، مى‌توانند به این‌جا برسند. البته رساله‌ى مذكور، منسوب به مرحوم بحرالعلوم است و قطعى نیست كه مال ایشان باشد. بعد مى‌فرماید: خداى متعال به این مخلصین سه وعده داده است؛ سه امتیاز بزرگ.

یكى این است كه فرموده است: «فانهم لمحضرون الّا عباداللَّه المخلصین.» (۲) یعنى در قیامت، همه‌ى مردم در محشر حاضر مى‌شوند و مورد محاسبه‌ى الهى قرار مى‌گیرند، مگر بندگان مخلص كه آن‌ها معافند. آن‌ها چون ذرّه ذرّه‌ى اعمال و انفاس و حركاتشان براى خدا بوده است، لذا از این‌كه در این عرصه از عرصه‌ى حشر آفاقى وارد شوند و مورد سؤال قرار گیرند، معافند.

امتیاز دوم این است كه مى‌فرماید: «و ما تجزون الا ما كنتم تعملون الا عباداللَّه المخلصین.» (۳) همه‌ى مردم، پاداش متناسب با عمل كارى را كه انجام داده‌اند مى‌گیرند، مگر بندگان مخلص خدا. این‌ها عملشان و پاداششان متناسب نیست. عملشان هرچه كه باشد، پاداش آن‌ها بى‌‌‌نهایت است؛ زیرا این وجود متعلق به خدا، براى خدا و سرتا پا در خدمت اهداف الهى است. او، همه‌ى وجودش براى خدا خالص شده است.
روایتى را دیدم - البته سند این روایات را فرصت نمى‌كنم نگاه كنم و نمى‌دانم سندش چگونه است - كه مضمونش این بود كه خداى متعال مى‌گوید: «اگر به بنده‌ى مخلص یا مخلص، همه‌ى دنیا را هم بدهم، حق او ادا نشده است.» (۴) بنابراین، جزاى او متناسب با عملى كه انجام مى‌دهد، نیست. یك نماز او برابر هزاران نمازى است كه بندگان خوب خدا بخوانند.

امتیاز سوم كه از همه‌ى این‌ها بالا‌تر است، این است كه «سبحان اللَّه عما یصفون الا عباد اللَّه المخلصین.» (۵) یعنى خداى متعال از آنچه كه بندگان او توصیف كنند، منزه است؛ مگر از آنچه كه بندگان مخلص توصیف كنند. یعنى آن‌ها مى‌توانند حقِ توصیف الهى را ادا كنند. بندگان دیگر، كمتر و كوچك‌تر از این هستند؛ و هرچه در باب پروردگار عالم بگویند «ماعرفناك حق معرفتك».(۶) اوصاف خدا از زبان انسان‌ها، ناقص و نارساست؛ مگر از ناحیه‌ى بندگان مخلص. آن‌ها مى‌توانند خداى متعال را كماهوحقه توصیف كنند.
و لذاست كه انسان اگر خود را به دعاهایى كه از ائمه علیهم‌السّلام، مأثور است، انس بدهد و مرتبط كند، امید این هست كه توانسته باشد با خداى متعال، درست مناجات كند و چنان كه شایسته‌ى الهى است، با او حرف بزند. ضمناً ماه رمضان ماه دعاست. دعا‌ها را فراموش نكنید. دعاهاى وارد شده در ماه رمضان، یكى از آن نعم و فرصتهایى است كه باید مغتنم بشمرید. این دعاى ابى‌حمزه، این دعاى افتتاح، این دعاى جوشن وبقیه‌ى ادعیه‌اى كه در روز‌ها و شب‌ها و سحر‌ها و بقیه‌ى ساعات و اوقات مخصوص در ماه رمضان وارد شده است، واقعاً از نعمتهاى بزرگ الهى است. فرصت را مغتنم بشمارید.(۷)

عدل یعنى هر چیزى در جاى خود قرار گرفتن. معناى لغوى عدل هم یعنى میانه. اعتدال هم كه مى‌گویند، از این واژه است؛ یعنى در جاى خود، بدون افراط و بدون تفریط؛ بدون چپ‌روى و بدون راست‌روى. این هم كه مى‌گویند عدل یعنى قرار دادن هر چیزى در جاى خود، به‌خاطر همین است. یعنى وقتى هر چیز در جاى خود قرار گرفت،‌‌ همان تعادلى كه در نظام طبیعت بر مبناى عدل و حق آفریده شده، به‌وجود مى‌آید. در رفتار انسان، عدل لازم است. براى حكمران، عدل لازم است. در موضعگیرى، عدل لازم است. در اظهار محبت و نفرت، عدل لازم است. قرآن فرموده است: «و لا یجرمنّكم شنئان قوم على الّا تعدلوا»؛ دشمنى با كسى موجب نشود كه شما درباره‌ى او از عدالت كناره بگیرید و عدالت را رعایت نكنید؛ «اعدلوا هو اقرب للتّقوى» (۱). (۲)

به كسى نباید بیهوده تهمت زد؛ كسى را نباید به خاطر یك امر، از همه‌ى آن چیزهائى كه صلاحیت محسوب می‌شود، انسان او را نفى بكند. با انصاف باید بود؛ با انصاف باید عمل كرد؛ با انصاف باید حرف زد. (...) اگر با كسى دشمنید، این دشمنى موجب نشود كه نسبت به او بى‌انصافى كنید، بى‌عدالتى كنید؛ حتّى نسبت به دشمن؛ حالا آنكه دشمن هم نیست. بى‌عدالتى‌ها را همه كنار بگذارند؛ بى‌انصافى‌ها را همه كنار بگذارند؛ همه در زیر پرچم نظام اسلامى و جمهورى اسلامى جمع بشوند؛ اصولى وجود دارد، به آن اصول همه پابندى خودشان را اعلام بكنند. در كنار هم باشند، اختلاف سلیقه هم باشد. چه اشكال دارد؟ همیشه اختلاف سلیقه بوده. در دورانهاى مختلف هر جائى كه این اختلاف سلیقه‌‌ها و اختلاف برداشت‌ها با هواى نفس انسان مخلوط شد، كار خراب می‌شود. هواى نفس را باید خیلى ملاحظه كرد. به خودمان در فریب خوردن از هواى نفس سوءظن داشته باشیم. نگاه كنیم ببینیم كجا نفس است و هوى‌هاى نفسانى ماست؛ كجا نه، واقعاً احساس تكلیف است؛ و در احساس تكلیف هم دقت بكنیم كه قدم از دایره‌ى تكلیف آنطرف‌‌تر نباید گذاشت؛ زیاده‌روى نباید كرد. (۳) بله، یك عده‌‌اى دشمنى می‌كنند، یك عده‌‌اى خباثت به خرج می‌دهند، یك عده اى از خباثت‌‌كنندگان پشتیبانى می‌كنند - این‌ها هست - اما باید مراقب بود. (۴)

اگر به نام عدالت‌خواهى و به نام انقلابیگرى، اخلاق را زیر پا بگذاریم، ضرر كرده‌ایم؛ از خط امام منحرف شده‌ایم. اگر به نام انقلابیگرى، به نام عدالت‌خواهى، به برادران خودمان، به مردم مؤمن، به كسانى كه از لحاظ فكرى با ما مخالفند، اما می‌دانیم كه به اصل نظام اعتقاد دارند، به اسلام اعتقاد دارند، اهانت كردیم، آن‌ها را مورد ایذاء و آزار قرار دادیم، از خط امام منحرف شده‌ایم. اگر بخواهیم به نام انقلابیگرى و رفتار انقلابى، امنیت را از بخشى از مردم جامعه و كشورمان سلب كنیم، از خط امام منحرف شده‌ایم. در كشور آراء و عقاید مختلفى وجود دارد. اگر چنانچه یك عنوان مجرمانه‌اى بر یك حركتى، بر یك حرفى منطبق شود، این عنوان مجرمانه البته قابل تعقیب است؛ دستگاه‌هاى موظف باید تعقیب كنند و می‌كنند؛ اما اگر عنوان مجرمانه‌اى نباشد، كسى است كه نمی‌خواهد براندازى كند، نمی‌خواهد خیانت كند، نمی‌خواهد دستور دشمن را در كشور اجرا كند، اما با سلیقه‌ى سیاسى ما، با مذاق سیاسى ما مخالف است، ما نمی‌توانیم امنیت را از او دریغ بداریم، عدالت را دریغ بداریم؛ «و لایجرمنّكم شنئان قوم على الّا تعدلوا». قرآن به ما دستور می‌دهد و می‌گوید: مخالفت شما با یك قومى، موجب نشود كه عدالت را فرو بگذارید و فراموش كنید. «اعدلوا»؛ حتّى در مورد مخالف هم عدالت به خرج دهید. «هو اقرب للتّقوى»؛ این عدالت، نزدیك‌تر به تقواست. مبادا خیال كنید تقوا این است كه انسان مخالف خودش را زیر پا له كند؛ نه، عدالت ورزیدن با تقوا موافق است. (۵) تقوا یعنى‌‌ همان مراقبت؛ مراقبت از خود، مراقبت از مسیر، مراقبت از در نیفتادن و دچار نشدن به مشكلات. می‌فرماید: اینجورى است كه شما از چنگ مشكلات رهائى پیدا می‌كنید؛ اینجورى است كه در این خارزار عجیب و غریب، می‌توانید راه را درست طى كنید و بدون آسیب جلو بروید؛ «اعدلوا هو اقرب للتّقوى». (۶)