میانسالان کودکی خود را اینجا مرور کنید / از موش گربه تا شهر موشها / گشتی در نمایشگاه ˝کارنامه˝
سرویس تجسمی هنرآنلاین: نمایشگاه "کارنامه" مروری بر حافظه تصویری ایران از دهه 30 تا دهه 60 را بررسی میکند، انبوهی تصویر، کتاب، عکس و پوستر برای تماشا در این نمایشگاه وجود دارد که دیدن آنها ساعتها زمان خواهد برد. "کارنامه" فرصتی کوتاه برای تماشای میراثی است که تا امروز در این ساختار منسجم و در یک فضای یگانه دیده نشده است. علی بختیاری کیوریتور نمایشگاه "کارنامه" ما را به گشتی در نمایشگاه دعوت کرد، با او از گالریهای موزه هنرهای معاصر گذشتیم تا به داستانی گوش کنیم که این نمایشگاه بزرگ بر اساس آن روایت شده است...
در گالری شماره دو که بخش نمایشگاهی "نمایشگاه کارنامه" از آن آغاز میشود اسناد و وقایع قبل از سال 1330 به نمایش گذاشته شده است. علی بختیاری درباره این بخش میگوید: به این دلیل که نمیخواستیم ببینده ناگهان با موضوع مواجه شود بلکه ایده اولیهای درباره آنچه قبل از این تاریخ وجود داشته نیز داشته باشد. در این بخش تصاویری از مدارس مدرنی که پیش از سال 1310 برای نخستین بار در ایران شکل گرفته تا مدارس ایران از شکل مکتبخانهای خارج شوند به نمایش گذاشته شده است. تصاویری از جریان پیشاهنگی که تعریف جدیدی در آن دوران از نوجوان ارائه میکرد به عنوان نخستین حرکتهای جدی ابتدای قرن در زمینه آموزش در معرض دید مخاطبان قرار گرفته است. البته هنوز به لحاظ تصویری در این دوران اتفاق جدی رخ نداده است چون جنس تصاویر بسیار ابتدایی است.
کودکان پیش از دهه 30
مجله "بازی کودکان" نخستین اتفاقی است که کودک در آن جدی گرفته میشود، شمارههایی از این مجله که سال 1323 شروع به کار میکند در این گالری به نمایش گذاشته شده است، کیوریتور کارنامه درباره این مجله معتقد است: نکته جالب در مورد "بازی کودکان" این است که چون ارزش اجتماعی کودک در آن دوران ارزش اجتماعی کمی بوده است حتی برای چاپ این مجله از کاغذهای دورریختنی و اضافی استفاده میشود و به همین دلیل ابعاد مجله بسیار کوچکتر از مطبوعات ویژه بزرگسالان است. این نخستین تلاش جدی برای تولید محصولی دیداری و آموزشی برای کودکان است. "بازی کودکان" پس از چند سال متوقف میشود اما در سالها ابعاد مجله در دو نوبت دیگر افزایش مییابد که نشان از بالارفتن ارزش اجتماعی کودک و اهمیت تولید محصول آموزشی برای کودک دارد. در همان دهه 20 این مجله خصوصی که بودجه چندانی نداشت خاتمه مییابد. از این مجموعه تنها چند جلد محدود باقی مانده است که به شورای کتاب کودک تعلق دارد اما دوام چند ساله مجله نشان میدهد که کودکان از آن استقبال میکردهاند.
در قسمت دیگری از این بخش همه کتابهای چاپ شده در سالهای پیش از 1330 درباره موش و گربه به نمایش گذاشته شده است. قدیمیترین کتابی که در اینجا به نمایش گذاشته شده است کتابی متعلق به سال 1302 است که به دلیل پیشرفته نبودن چاپ در ایران کتاب در برلین منتشر شده است. از موش و گربه 1302 تا آخرین فعالیت جدی در زمینه موش و گربه که مجموعه نقاشی متعلق به اردشیر محصص است. بیشتر نسخههایی که در این چند دهه کار شده است همه کتابهای منتشر شده در این گالری قابل مشاهده است؛ از هنرمندانترین نسخهها تا کارهای بازاری در زمینه موش و گربه که هنوز هم نسخههای افست آن را میتوانیم در بازار پیدا کنیم، در این بخش قابل مشاهده است. بختیاری درباره دلیل انتخاب موش و گربه میگوید: به دلیل سادهفهمی، این منظومه در مکتبخانهها همیشه جزو کتابهای درسی بوده است. به همین دلیل بچهها با آن ارتباط برقرار میکردند، این متن به خودی خود جذاب است و اضافه شدن تصاویر نیز به جذابیت آن افزوده است. یکی از منحصر به فردترین نسخههای موجود که در این بخش وجود دارد، دنبالهای است که امان منقطی بر موش و گربه نوشته است، این متن به شکل کمیک استریپ در بیش از 50 شماره اطلاعات کودکان منتشر میشد که کمیک استریپهای آن را جعفر تجارتچی خلق کرده است. به علاوه دو نسخه یکی با تصویرسازی محمود جوادیپور و دیگری اثر تالبرگ نیز در این بخش وجود دارد که جزو نخستین تصویرسازیهای ایرانی برای کتاب کودک است، نسخه جوادی پور در سال 1336 کار شده است و اثر تالبرگ به دهه 1220 تعلق دارد. این کتابها جزو کتابهای بسیار مهم در زمینه تصویرسازی برای کودک هستند. ماسکی که از تئاتر غلامحسین مفید با موضوع موش و گربه باقی مانده است نیز یکی از جالبترین اسناد این بخش است. این تئاتر به شکل یک اجرای بسیار بزرگ در استادیوم امجدیه برای کودکان اجرا شد.
در نهایت باید به مجموعه نقاشی اردشیر محصص از موش و گربه اشاره کرد، این مجموعه در اختیار گنجینه موزه هنرهای معاصر است این آثار به مجموعهای تعلق دارد که در سال 1356 در گالری زند به نمایش درآمد، بخشی بزرگی از آثار این نمایشگاه همان سال از سوی موزه هنرهای معاصر خریداری میشود که پس از آن نمایشگاه تا امروز به نمایش درنیامده بود. این آثار ترکیب آبرنگ و قلم فلزی و مدادرنگی است، البته این آثار همه مجموعه را شامل نمیشود و بخشی از آن در همان دوران از سوی مجموعهداران خریداری شده است. به علاوه باید به این نکته اشاره کرد که این تنها آثاری است که نمایشگاه کارنامه از موزه هنرهای معاصر به امانت گرفته است.
شهر فرنگی که در این بخش وجود دارد یک نمونه سادهسازی شده از شهرفرنگ است که تصاویری در آن به نمایش درمیآید که سازنده تصور ایرانیان از فرنگ به عنوان دنیای ایدهآل غرب هستند.
تالبرگ تصویرگر ایرانی
در پایان این بخش معرفی از تالبرگ وجود دارد، او گرافیست و تصویرسازی است که کتابهای بسیاری را تصویرسازی کرده است، او در سال 1308 حاجی لک لک را تصویرسازی میکند، موش و گربه و ملانصرالدین دو اثر دیگری هستند که او خلق کرده است. تالبرگ اصالتا اهل سوئد بود و در سال 1314 تابعیت ایران را دریافت کرد و کارمند راه آهن بود. او در روسیه تحصیل میکرد و پس از جنگ جهانی اول به همراه انبوهی از مهاجران روس وارد ایران شد و اینجا ماند. آثار او ویژگیهای ایرانی بسیاری دارد و نشان میدهد که سواد بصری ایرانی داشته است. استفاده از معماری و نوع پوشش ایرانی در کارهای او بسیار دیده میشود و از کسانی است که ارجاعات غربی در آثار او بسیار کم است. تالبرگ به همراه برادران سروری از نخستین کسانی هستند که در دورانی که گرافیک در ایران وجود نداشت به شکل حرفهای گرافیست بودند.
کیوریتور نمایشگاه "کارنامه" با اشاره به ویدئویی از کودتای 28 مرداد سال 1332 میگوید: اما ایده اصلی نمایشگاه با ویدئویی از کودتای 28 مرداد آغاز میشود. این ویدئو برخی وقایع کودتای 28 مرداد را در میدان بهارستان نشان میدهد. این ویدئوها بسیار مهم هستند زیرا تا به حال دیده نشدهاند و به آرشیو فیلمخانه ملی تعلق دارند. این فیلمها در آن زمان از سوی کمپانی خبری British Pathé تهیه شده بود و فیلمخانه ملی حق این فیلمها را خریداری کرده است. این برای نخستین بار است که نسخه دیجیتال از این فیلمها تهیه شد و در معرض دید عموم به نمایش گذاشته است. در واقع این ویدئو نشانه دهنده نقطه عطفی است که ما میخواهیم موضوع نمایشگاه را حول تاثیرات آن بازگو کنیم.
وی ادامه داد: مهمترین تاثیر کودتا تسلط بسیار زیاد آمریکا بر امور ایران بود و تمام رقبای او از انگلیس گرفته تا روسیه در ایران حذف میشوند. آمریکا تنها قدرت پیشتاز در ایران است، این دوران همزمان با اجرای اصل چهار ترومن است که بر اساس آن آمریکا برنامههای متعددی برای جلوگیری از پیشرفت مارکسیسم در دنیا اجرا میکند. بودجه میلیوندلاری برای اجرای این طرح در ایران اختصاص داده میشود. بخشی از این بودجه به برنامههای فرهنگی اختصاص دارد.
وقتی "آلیس" سهیلا و "تن تن" بهروز میشوند
در گالری شماره سه درباره دهه 30 صحبت میشود، این دهه از آن جهت مهم است که با فراگیر شدن آموزش، سواد در قشرهای مختلف مردم گسترش پیدا میکند و کودکان باسواد نیاز به مواد خواندنی دارند، به همین دلیل ادبیات کودک به وجود میآید و به واسطه آن تصویر کودک نیز پدید میآید. بختیاری درباره آغاز به کار تصویرگران ایرانی در این دوران میگوید: نخستین کسانی که به شکل حرفهای شروع به خلق تصویر کودک میکنند محمود جوادیپور و لیلی تقیپور هستند. پس از آن پرویز کلانتری، محسن دولو، محسن وزیری مقدم، غلامعلی مکتبی از دیگر کسانی هستند که در این زمینه فعالیت میکنند. نکته جالب این است که همه این افراد نقاش هستند اما به دلیل نبودن گرافیک در ایران این هنرمندان به خلق آثار گرافیکی دست میزنند. ایده چیدمان این بخش به شکل نیمکت مدارس به موضوع فراگیر شدن مدارس در ایران اشاره دارد. بچهها دیگر درس میخوانند و کتابهای درسی متحدالشکل به وجود آمده است و جایگاه کودک نیز به عنوان موجودی آموزشپذیر تغییر کرده است. نکته مهمی که دراین سالن درباره آن صحبت میکنیم ورود ادبیات غربی به ایران به شکل گسترده است. مواد داخلی ایرانی برای کودکان در دهه 30 وجود ندارد به همین دلیل به ترجمه آثار نیاز است، به دلیل نامانوس بودن اسامی برای کودکان ایرانی در کتابهای ترجمهشده از نامهای جایگزین برای شخصیتهایی مانند آلیس در سرزمین عجایب که به سهیلا تبدیل میشود یا تن تن که بهروز نام میگیرد، استفاده میشود؛ این یکی از جالبترین رویدادهایی است که در این دوره به شکلی فراگیر رخ میدهد.
یکی دیگر از هایلایتهای نمایشگاه که در راهرویی به سمت گالری شماره 4 قرار دارد، معرفی اسفندیار احمدیه به عنوان نخستین انیماتور ایرانی است. او انیمیشن را به شکل تجربی یاد میگیرد و در سال 1338 واحد انیمیشن فرهنگ و هنر را به همراه چند نفر دیگر راه اندازی میکند. او به شکل تجربی کار میکرد اما اهمیت احمدیه به دلیل اول بودن اوست. اگر قرار باشد کسی پدر انیمیشن ایران نام گیرد احمدیه است که در سال 1336 ملانصرالدین را ساخته است نه زرینکلک که در دهه 50 انیمیشن ساخته است.
سر در سینما سینهمون در سال 1338 یکی دیگر از نکات جالب توجه این نمایشگاه است. این نقاشی، سر دری است که برای فیلم "لَله بچه" نورمن ویزدوم کشیده شده و از معدود سردرهای آن دوران است که باقی مانده است. این یک حرفه فراموش شده و از بین رفته است؛ این سر در روی پارچه متقال بوده است اما از آنجا که دچار پوسیدگی شده بود روی پارچه دیگری کشیده و مرمت شده است.
ایران، فرانکلین و پروگرس
"ایران در میانه شرق و غرب" که در گالری شماره چهار به نمایش گذاشته شده است، مهمترین بخش نمایشگاه "کارنامه" است، بختیاری درباره این بخش مهم از نمایشگاه اینگونه میگوید: آمریکاییها پس از کودتای 28 مرداد در ایران قدرتمند بوده و رقیبی نداشتند، آنها آثار عجیبی را به ایران وارد کردند، نمونه آن کتابهایی است که حضور مستقیم آمریکاییها را برای بچهها به تصویر میکشد. "حسین و جانی" یکی از کتابهایی است که در دهه 30 به کودکان ایرانی معرفی میشود، این کتابها درباره سفر پسری ایرانی به نام حسین به همراه پسری آمریکایی به نام جانی به اروپاست، این کتاب به شکلی کاملا نژادپرستانه طراحی شده است زیرا حسین در این کتاب برای آموختن فرهنگ از جانی به اروپا سفر کرده است، این کتاب حتی ناشر نیز ندارد و تنها به عنوان یک محصول فرهنگی به بازار کتاب ایران وارد شده است. در سال 1335 و کمی پس از کودتا، کتاب کمیک استریپ "داستان مصور ایالات متحده " به وسیله اداره اطلاعات آمریکا، در آمریکا به فارسی منتشر شده و به ایران آورده میشود، این کتاب تاریخ آمریکا است که به شکل کمیک استریپ به کودکان ایرانی عرضه میشود. در آن دوران از آنجا که نیروی فرهنگی دیگری وجود ندارد آمریکا در حوزه فرهنگ هر اقدامی که میخواست را انجام میدهد. در دهه 40 دوباره چپها قدرت میگیرند، در این دوران تودهایها و بعضی احزاب وابسته دوباره در ایران مطرح میشوند و یک کتاب مهم دیگر برای کودکان ارئه میشود، این کتاب "تاریخ مصور شوروی " است، این کتاب به وسیله مجله اخبار که مجله رسمی سفارت روسیه در ایران است منتشر میشود، با این حال روسها هم، از قالب کمیک استریپ برای این کتاب استفاده میکنند که بسیار سادهفهم است اما با این حال قالبی آمریکایی است و نشان میدهد آنها همچنان مغلوب قالب مطرح شده از سوی آمریکا هستند.
10 سال بعد و در دهه 50 کتاب "عظمت بازیافته" منتشر میشود که تاریخ پهلوی در قالب کمیک استریپ است که همچنان غلبه این قالب آمریکایی را طرح میکند. این موضوع نشان میدهد که چگونه یک ملت فرهنگ خود را صادر کرده و راهی به جز استفاده از آن فرهنگ را برای دیگر کشورها باقی نمیگذارد. از دهه 20 تا 50 کمیک استریپ کم کم در ایران رشد کرده است و ما شاهد انتشار کمیکهای ایرانی بسیاری هستیم، در 1323 "مجله نونهالان" که در سفارت انگلیس منتشر میشده است، نخستین کمیکها را به ایرانیان معرفی میکند. ملانصرالدین، داستان رستم و بسیاری موارد دیگر از جمله کمیکهایی هستند که داستانهای ایرانی را به عنوان موضوع اصلی خود انتخاب میکنند اما از دهه 40 تا 50 ماهیتهای غربی هستند که در کمیکها مطرح میشوند و بسیار نیز پرطرفدار هستند، سوپرمن، بتمن، پلنگ صورتی و ... از جمله محصولاتی هستند که مستقیما وارد شده و تنها متنهای نوشتاری آنها به فارسی ترجمه میشود.
سر در دیگری از سینما سینهمون نیز هست که فیلم پینوکیو را تبلیغ میکند، این سینما پس از افتتاح خود در سال 1346 دو سال به عنوان مکانی برای نمایش فیلمهای هنری فعالیت کرد، اما از سال 48 و با نمایش فیلم "پینوکیو" به سینمای کودک تبدیل میشود. نکته مهم این است که نود درصد برنامه آن به فیلمهای دیزنی اختصاص دارد.
اما بخش مقابل این گالری به قدرت گرفتن شرق در ایران از دهه 40 اختصاص دارد، کیوریتور نمایشگاه کارنامه درباره این بخش توضیح میدهد: بنگاه مطبوعاتی پروگرس از حدود دهه 1930در روسیه ایجاد میشود، این بنگاه از دهه 1960بخش فارسی خود را فعال میکند تا محصولات خود را به زبان فارسی منتشر کرده و به ایران بفرستد. در مسکو کتابها به فارسی ترجمه شده، چاپ شده و به ایران ارسال میشد، شاید جالبترین کتاب این بخش "شما را به مسافرت به اتحاد شوروی دعوت میکنیم" باشد، این کتاب کودک که سرگئی باروسکین آن را نوشته است درباره ویژگیها شوروی و جنبههای جالب آن است که برای کودکان توضیح داده میشود. در مقابل کتابهای آمریکایی، از زاویه دید هنری و ادبیاتی کتابهایی که پروگرس منتشر کرده است، بسیار غنیتر هستند، متنها و تصاویر بسیار بهتری در این کتابها وجود دارد اما کتبهای آمریکایی به دلیل سادهفهمتر بودن طرفداران بیشتری در میان کودکان دارد.
انتشارات ایرانی، کتابهای ایرانی
در گالری شماره پنج بخشی از تولیدات مهم ایرانی ویژه کودکان به نمایش گذاشته شده است، از دهه 40 به دلیل تغییر جایگاه کودک، رشد طبقه متوسط و گسترش سواد در میان مردم و کودکان نیاز به مواد خواندنی و آموزشی برای کودکان بیشتر احساس میشود. به همین دلیل بنگاههای داخلی مجله و فیلم داخلی برای کودکان به وجود میآید، به لحاظ ساختار بصری و تصویری اتفاق مهمی در این دوران رخ میدهد، تصاویر این کتابها بازاری نیست و نسل جدید تصویرسازان مانند پرویز کلانتری، زمان زمانی و ... در این دوران کار میکنند.
در قسمت مرکزی این گالری تعدادی از بهترین انیمیشنهای ایران به نماش گذاشته شده است؛ بختیاری درباره جریان ساخت انیمیشن در ایران میگوید: با آمدن نصرت کریمی به ایران در سال ۱۳۴۳، اتفاق تازهای میافتد. او که در چکسلواکی انیمیشن خوانده بود، مبانی انیمیشن را به شکل آکادمیک دوباره در ایران آموزش میدهد. نتیجه فعالیتهای کریمی ساختار درخشانی است که فیلم "زندگی" در آن به وجود میآید. "زندگی" نماد ایرانیترین فیلمی است که در آن دوران میتوان سراغ گرفت؛ این فیلم با استفاده از اندیشههای مولانا و با موسیقی ایرانی شکل میگرفت. در این فیلم کاملا از مینیاتور بهره گرفته شده است و مینیاتوریستی به نام شیرازی در این زمینه با فیلم همکاری دارد. بعضی اتودهای این فیلم نیز در این سالن به نمایش گذاشته شده است که کریمی آنها را در چکسلواکی خلق کرده است.
"بنگاه ترجمه و نشر کتاب" به دلیل امکانات گستردهای که داشت اما ایراد این نشر در آن بود که هنوز از قالبهای غربی برای کتاب استفاده میکند و بیشتر آثار آن ترجمه هستند. "رادیو تلویزیون ایران" ناشر دیگر در آن دوران بود که کتابهای آن بسیار آموزشی است، حسین محجوبی، نادر ابراهیمی، شاپور قریب و بسیاری دیگر از نویسندگان و تصویرسازان با این نشر همکاری دارند.
پدیده، کتابهای جیبی، نشر روزن، نشر فرزان از دیگر ناشران معرفی شده در این بخش هستند، به علاوه "امیرکبیر" از دهه 30 شروع به تولید کتاب کودک میکند و در دهه 40 و 50 با تولید "کتابهای طلایی" و ترجمهها و ادبیات فرهیخته نویسندگان ایرانی آن دوره به یکی از ناشران شاخص کودک و نوجوان تبدیل میشود. ابراهیم حقیقی، احمد شاملو، غلامحسین ساعدی از شاخصترین چهرههایی هستند که در این دوره با امیرکبیر همکاری دارند.
یکی دیگر از بخشها گالری شماره پنج به نقش کودک در فیلمفارسی اختصاص دارد، تعریفی که فیلمفارسی از کودک ارائه میکند تعریفی متضاد با همه آن چیزهایی است که در این دههها درباره کودک بیان شده است. کودک شکلی تبلیغاتی دارد و بیشتر به شکل ابزاری از او استفاده میشود.
مرتضی ممیز، هایلایت بعدی نمایشگاه "کارنامه" است؛ او یکی از افراد فعال در زمینه تصویر کودک از نیمه دهه ۴۰ بود. ممیز کارش را با "قصههای خوب" و نشر “بنگاه” شروع کرد و در دهه 50 با کانون و کتابهای جیبی به اوج فعالیت خود میرسد. در کانون علاوه بر کتاب، انیمیشن و پوستر نیز تولید میکند.
کانون پرورش فکری، خانه کتاب و فیلم ایرانی
قسمت مهم دیگر نمایشگاه "کارنامه" به آغاز فعالیت کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان اشاره دارد. بختیاری درباره تاریخچه کانون در توضیحات کاملی میگوید: "کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان"، انستیتویی بود که در ابتدا با هدف پر کردن اوقات فراغت کودکان و نوجوانان تشکیل شد. پیش از کانون شورای کتاب کودک با هدف تولید محصولات ادبی برای کودکان تشکیل شده بود، براساس قانونی، شورای کتاب کودک از سال 43 به بعد همه مدارس را به داشتن اتاقی به عنوان اتاق کتاب موظف میکند. این اتاقها عموما خالی بود، چون کتابی برای پر کردن آنها وجود نداشت. کانون نخستین ماموریت خود را به کمک برای تکمیل این کتابخانهها اختصاص میدهد. کانون با تیمی از جوانان کار خود را آغاز میکند و اینجا است که بینش فیروز شیروانلو در راس کانون قرار میگیرد. او که در رشته جامعهشناسی هنر در دانشگاه لیدز انگلیس تحصیل کرده است به ایران آمده و مدتی در فرانکلین به عنوان ادیتور کار میکند، او پس از اخراج از فرانکلین به دلیل حضور در جریان سوءقصد به شاه و آزادی از زندان، شرکتی خصوصی به نام نگاره تاسیس میکند، نخستین کتابهای کانون به دلیل روابط گسترده شیروانلو با تصویرسازان، به نگاره سفارش داده میشود، "عمو نوروز" به مثقالی جوان که کارمند نگاره است به عنوان نخستین کتاب سفارش داده میشود، کتابی که موفق شد جایزه "بولونیا" را دریافت کند. موفقیت کتاب باعث میشود که کتابهای بیشتری به نگاره سفارش داده شود و در نهایت همه کارمندان نگاره به کانون ملحق میشود.
تاسیس بخش سینمایی کانون در سال ۱۳۴۹ رویداد مهم دیگر این انیستیتو است، شیروانلو از آنجایی که بودجهای برای ایجاد این بخش نداشت با آوردن سیرک مسکو به ایران، از عواید حاصل از فروش بلیت آن، تجهیزات سینمایی خریده و این بخش را پایهگذاری میکند. مثقالی و آراپیک باغداساریان نخستین انیمیشنها و عباس کیارستمی، بهرام بیضایی و محمدرضا اصلانی نخستین فیلمها را میسازند. واحد موسیقی کانون نیز سال ۱۳۵۱ زیر نظر احمدرضا احمدی تأسیس شد.
میراث هنری فرشید مثقالی
فرشید مثقالی بهعنوان یکی از تأثیرگذارترین افراد در تاریخ فرهنگ تصویری ایران، شخصیت دیگری است که در این نمایشگاه معرفی میشود، او پرافتخارترین چهره تصویرگری ایران است و چندین جایزه براتیسلاوا و بولونیا را در طول فعالیتش به خود اختصاص داده است. او در دهه 1970 جایزه هانس کریستین اندرسن را که به نوبل ادبیات کودک شهرت دارد کسب میکند؛ او را میتوان میراث فرهنگی تصویرگری ایران دانست. کلیشه اصلی "ماهی سیاه کوچولو"، نقاشیهای اصل مثقالی برای ماهی سیاه کوچولو و تصاویری از عمو نوروز و چند کتب دیگر مثقالی در این بخش قابل مشاهده هستند.
ظهور تصاویر مذهبی بخش دیگری از نمایشگاه است، کیورتور کارنامه توضیح میدهد: پس از کتابهای چاپ سنگی، ما تصاویر مذهبی چندانی نمیبینیم، اما از دهه 40 به بعد دو ناشر "پیام اسلام" و "معراجی" شروع به کار میکنند که البته تصاویر خوبی تولید نمیشود، از دهه 50 انتشارات "معارف اسلامی" با دعوت از صادق صندوقی که نقاش بسیار خوبی بود کتابهایی تولید میکند که تصاویر آن نسبت به جریان روز جنس دیگری دارند و تا امروز در ناخودآگاه ما ماندهاند و بعدها کتابهای درسی نیز با این تصاویر تولید شدند. بخش دیگری از تصویرسازی مذهبی، در کانون و زیر نظر علیاکبر صادقی تولید میشود. او همانند سنت تصویری اسلامی در قرنهای گذشته به جای استفاده از فیگور به سراغ تایپوگرافی و تذهیب میرود.
بختیاری درباره بخش پایانی نمایشگاه که به دوران پس از انقلاب اختصاص دارد نیز میگوید: اتفاق مهم دیگری که پس از کودتا، سرنوشت کشور را تحت تاثیر قرار میدهد پیروزی انقلاب است، با این رویداد تعریفی جدید از کودک ارائه میشود، کودک اکنون نقشی فعالی در جامعه دارد و باید در تعیین سرنوشت اجتماع حضور داشته باشد. به همین دلیل جنس تصویر برای کودک، از تصاویر شاد سرخوش به سمت جدی شدن حرکت کرده و بر اساس عکس و تصاویر مستند ساخته میشوند. حتی جایی که فانتزی وجود دارد نیز با رویکرد تاکید بر داشتن نقش اجتماعی برای کودک از آن استفاده میشود.
کودک، انقلاب و جنگ
با آغاز جنگ این جدیت بیشتر میشود زیرا اکنون کودک باید از کشورش دفاع نیز بکند. نوجوانان سرباز و نوجوانان شهید در این دوران بسیار مطرح میشوند و به عنوان مثال شهید فهمیده به شمایلی برای نوجوان تبدیل میشود. نسل جدید تصویر در این دوران دیده میشود، رنگهای حماسی مثل سفید، قرمز و مشکی وارد میشود و موضوعات اجتماعی سیاسی جای موضوعات قبلی را میگیرند.
در آخرین گالری نمایشگاه کارنامه عکسهایی از مریم زندی، رعنا جوادی، بهمن جلالی، سیفالله صمدیان، جاسم غضبانپور به نمایش گذاشته شده است، این عکسها از آرشیوهای بزرگ این هنرمندان انتخاب شده است و به عمد عکسهایی مورد توجه قرار گرفته است که کودک در آنها نقشی قابل توجه دارد.
تصویر بزرگی از "شهر موشها" به عنوان آخرین تصویر نمایشگاه "کارنامه" انتخاب شده است. این شروع یک دوران تازه است زیرا این فیلم فانتزی کودکان را در قالب یک اثر آموزشی به سینمای کودک بازمیگرداند. این نقطه، سرآغاز دوران طلایی سینمای کودک در دهههای 60 به بعد است، شهر موشها اصلاحشده دورانهای قبلی خود است و انرژی و روحیه را به کودکان دوران جنگ برمیگرداند.
بختیاری اما معتقد است که این پایان "کارنامه" نیست، "کارنامه" ادامه دارد و آنچه امروز در موزه هنرهای معاصر به نمایش گذاشته شده است بخشی از یک پروژه بزرگ است.