چرا نماز صبح دو رکعت است؟
سرّ تفاوت ركعات نمازهاى یومیه
روح نماز، عبودیت و تسلیم در برابر خداوند متعال است و تسلیم بودن در برابر حق، یعنى اینکه بنده دستورات خدا را بدون چونوچرا انجام دهد و اختلاف تعداد ركعات نماز و همچنین تعیین اوقات و سایر جزئیات عبادات- علاوه بر اسرار و رموزى كه در آنها نهفته و ما از آنها اطلاعى نداریم- روحیه تسلیم در برابر خدا و دستورات پیامبر را در ما تقویت و استوار مىكند.
چرا نماز صبح دو ركعت است و در كدام سوره از قرآن آمده است؟
سرّ تفاوت ركعات نمازهاى یومیه از امورى است كه تاكنون اندیشههاى بشرى، نتوانسته به آن پى ببرد و در متون دینى نیز به این موضوع پرداخته نشده است مگر دو، سه روایت كه تنها اشارهاى گذرا داشتهاند.
در اینگونه موارد توجه به چند نكته لازم است:
1. آنچه براى ما روشن هست، این است كه روح نماز، عبودیت و تسلیم در برابر خداوند متعال است و تسلیم بودن در برابر حق، یعنى اینکه بنده دستورات خدا را بدون چونوچرا انجام دهد و اختلاف تعداد ركعات نماز و همچنین تعیین اوقات و سایر جزئیات عبادات- علاوه بر اسرار و رموزى كه در آنها نهفته و ما از آنها اطلاعى نداریم- روحیه تسلیم در برابر خدا و دستورات پیامبر را در ما تقویت و استوار مىكند.2 سعید بن مسیّب گوید: از امام سجاد (ع) پرسیدم: از چه هنگامى نمازها به این صورتى كه امروز هست واجب شد؟ حضرت فرمود: «از هنگامیکه اسلام قدرت یافت و جهاد بر مسلمین واجب گشت، رسول خدا(ص) هفت ركعت به نمازها افزود ولى نماز صبح را به حال خود باقى گذاشت زیرا وقت آن تنگ بود و چون ملائكه شب در حال عروج به آسمان و ملائكه روز نیز در حال نزول بر زمین هستند، براى اینکه هر دو گروه از ملائكه در هنگام نماز حضورداشته باشند، نماز صبح را به حال اول خود باقى گذاشت و قرآن كریم نیز مىفرماید: «و قرآن الفجر ان قرآن الفجر كان مشهودا».
از این روایت دو مطلب استفاده مىشود: اول اینکه، افزایش هفت ركعت به نمازها، همزمان با اوج و گسترش اسلام، براى بالا بردن روحیه ایمان و عبودیت در مسلمانان، لازم و ضرورى بود و دوم اینکه نماز صبح براى اینکه مورد شهود همه ملائكه قرار گیرد به حالت اولیه خود باقى گذاشته شد و از روایت دیگرى نیز استفاده میشود كه نمازهاى یومیه هرکدام مناسب اوقات خاص خود تعیینشدهاند بدینصورت كه: صبحگاهان وقتیکه انسان از خواب برمیخیزد، روى مصالحى ازجمله اینکه انسان هنوز با مسائل دنیا وزندگی درگیر نشده، نماز دورکعتی خوانده میشود و در وسط روزبه جهت اشتغال به امور مادى و زندگی نیاز بیشترى براى راز و نیاز و عبادت وجود دارد؛ بلكه انسان از یاد خدا غافل نشود و او را فراموش نكند.
یكى از فلسفههای عبادت، اظهار خضوع و تسلیم در مقابل امر پروردگار و ایجاد روح عبودیت و بندگى در انسان است؛ چنان چه امام سجاد (ع) میفرماید»: الهى كفى بى فخرا ان اكون لک عبدا؛ خدایا همین افتخارم بس كه بنده تو هستم؛ و گاهى بعضى از دستورات براى آزمودن روح تسلیم و بندگى است. فرمان خدا به حضرت ابراهیم (ع) براى قربانى كردن اسماعیل، نمونه اى از آن است.
به مقتضى شرایط باید بعضى از عبادات یا كارهاى خیر را آشكار انجام دهیم تا دیگران را به آن كار دعوت كنیم.
در دستورهاى عبادى و احكام الهى، گاهى هدف تسلیم و پذیرش دستور و تمرین براى جلب رضایت خداوند و اطاعت محض از آفریدگار است و گاهى تمرین براى متابعت از سنت و روش پیامبر (ص) است و جهر و اخفات در نماز- چنان چه از بعضى روایات استفاده میشود- یكى از سنتهای پیامبر اكرم (ص) است كه خداوند خواسته با این سنت امت را نسبت بهپای بندى به سیره و سنت پیامبرش آزمایش كند. شخصى از امام (ع) پرسید: چرا نماز جمعه و مغرب و عشا را بلند بخوانیم و نماز ظهر و عصر باید آهسته خوانده شود؟ امام (ع) در جواب فرمودند: پیامبر اكرم (ص) وقتى به معراج رفتند، اولین نمازى كه بر او واجب شد ظهر جمعه بود و خداوند بهپاس احترام پیامبر (ص) ملائكه را به میهمانى فراخواند و همه نماز ظهر روز جمعه و مغرب و عشا را با پیامبر خواندند و خدا به پیامبرش دستور داد كه نماز را بلند بخواند تا برترى او را بر ملائكه آشكار گرداند، ولى نماز عصر را چون بهتنهایی انجام داد مأمور شد آهسته بخواند و علاوه بر اینكه بلند خواندن و آهسته خواندن یک نوع تعبد و تسلیم در مقابل دستورات پروردگار و اقتدا به سنت و روش پیامبر (ص) اكرم هست.
از این روایت میتوان فهمید كه به مقتضى شرایط باید بعضى از عبادات یا كارهاى خیر را آشكار انجام دهیم تا دیگران را به آن كار دعوت كنیم. بدین منظور وقتى از امام سؤال كردند: چرا نماز مغرب و عشا بلند خوانده میشود؟ امام (ع) فرمود: چون در وقت مغرب و عشا هوا تاریک است؛ بنابراین قرائت را بلند میخواندند كه اگر كسى از آن نزدیكى عبور كرد، بداند نماز جماعت برپاست و شركت كند، ولى در نماز ظهر و عصر چنین نیازى نیست.
منبع: پرسش و پاسخ های عمومی مشاوره مذهبی مرکز مشاوره تبیان