حضرت ابوالفضل (ع) در کدام روز ماه محرم شهید شده اند؟
پرتکرارترین پرسش و پاسخ های عاشورایی
در مورد تعداد یاران امام حسین(ع) اختلاف است. بنا بر روایتی از امام باقر(ع) تعداد یاران امام چهل‌وپنج نفر سواره و صد نفر پیاده بوده‌اند؛ ولی هشتادودو تن هم گفته‌شده است.
شهادت حضرت ابوالفضل (ع) در روز عاشورا بود یا تاسوعا؟
حضرت عباس(ع) در روز عاشورا، قبل از حضرت سیدالشهداء به شهادت رسیدند، نه در روز تاسوعا. امروزه رسم است که روز تاسوعا را به حضرت ابوالفضل اختصاص می‌دهند، و مصیبت خوانی ها درباره آن حضرت است، همان طور که هشتم محرم درباره حضرت علی‌اکبر است که این امری دیگر است. تنها یک قرارداد نانوشته بین اهل عزا است، که به عادات و سابقه بازمی گردد، و معنای دیگری ندارد.سرنوشت دشمنان امام حسین در واقعه ی عاشورا چه شد؟
از مجموعه تواریخی، مثل طبری و كامل ابن اثیر و بحارالانوار علامه مجلسی و.. می‌توان نام و جرم و مجازات دنیوی آن‌ها را استخراج كرد، كه به‌طور خلاصه در ذیل می‌آید:1. عمر بن سعد بن ابی وقاص(فرمانده كل لشكر كوفه) با ضربات شمشیر و جدا كردن سر از بدن در خانه‌اش اعدام شد.
2. حفص بن عمر بن سعد(همكار با پدر در جنایات) با جدا كردن سر او در محضر مختار اعدام شد.
3. شمر بن ذی الجوشن(فرمانده پیاده‌نظام در كربلا و عامل جنایات مكرر) در درگیری كشته شد و سپس سر از بدنش جدا گردید.
4. سنان بن انس(كسی كه سر امام حسین(ع) را از بدنش جدا كرد) با قطع انگشتان و بریدن دست‌وپایش، و درحالی‌که هنوز جان داشت، در دیگ روغن جوشیده زیتون انداخته شد.
5. خولی بن یزید اصبحی(حامل سربریده امام و...) با شمشیر كشته شد، و بدن او آتش زده شد.
6. بجدل بن سلیم كلبی(عامل بریدن انگشت امام حسین ـ علیه‌السلام) با قطع انگشتان و قطع دست‌وپا به هلاكت رسید.
7. حرمل بن كاهل اسدی(تک‌تیرانداز كربلا و قاتل علی‌اصغر و عبدالله بن حسن و...) با قطع دست‌وپا كشته، و سپس بدنش آتش زده شد.
8. حكیم بن طفیل سندسی(عامل قتل حضرت ابوالفضل ـ علیه‌السلام ـ غارت او) با تیرباران كشته شد؛ و به روایتی دست و پای او را به زمین میخ كردند، و با نه نفر دیگر كه در روز عاشورا اسب بر بدن امام حسین(ع) تاخته بودند، اسب بر بدنشان تاختند تا به هلاكت رسیدند.
9. مرة بن منقذ عبدی(قاتل علی‌اکبر و...) یکدستش هنگام دستگیری بشدت مجروح شد و فلج شد، ولی فرار كرد.
10. زید(یزید) بن رقاد جهنی(تک‌تیرانداز و مشارك در قتل حضرت ابوالفضل ـ علیه‌السلام) با سنگسار و سپس تیرباران كشته شد.
11. عمر بن صبیح (از عوامل مهم جنایت كربلا) با ضربات نیزه به هلاكت رسید.
12. مالک بن هشیم بدائی( عامل غارت کلاه‌خود امام و ...) با قطع دست‌وپا به هلاكت رسید.
13. عبدالله بن اسید جهنی(كه شركت فعال در جنایت كربلا داشت) گردنش زده شد.
14. حمل بن مالک محاربی(كه شركت فعال در جنایت كربلا داشت) گردنش او زده شد.
15. رقاد بن مالك بجلی(عامل غارت اموال امام و...) جلو بازار در ملأ عام گردن زده شد. بیش از 20 نفر دیگر نیز نقل‌شده كه به علت جنایات متعدد اعدام شدند. عده‌ای هم از انتقام فرار كردند كه نوعاً بعد مجازات شده یا به بلایای سخت دچار گشتند. برای تفصیل بیشتر به كتاب ماهیت قیام مختار، سید ابوفاضل رضوی اردكانی، فصل یازدهم رجوع نمایید.
حضرت عباس(ع) در روز عاشورا، قبل از حضرت سیدالشهداء به شهادت رسیدند، نه در روز تاسوعا.
آیه‌ای که امام حسین(ع) در ظهر عاشورا بر سرنیزه خواندند چه بود و در کدام سوره هست؟ نام دو تن از انبیاء که در زیارت عاشورا آمده چیست؟
آیه‌ای كه حضرت سیدالشهدا(علیه‌السلام) قرائت كردند این آیه است: « أَمْ حَسِبْت أَنَّ أَصحَاب الْكَهْفِ وَ الرَّقِیمِ كانُوا مِنْ ءَایَاتِنَا عجَباً» یعنی آیا گمان كردى اصحاب كهف و رقیم از آیات عجیب ما بودند؟! (كهف/9) این مطلب در كتب روایی شیعه نقل‌شده است.("بحارالانوار"، ج45، ص121 و"اللهوف"، سید بن طاووس، ص148) برای مطالعه بیشتر در مورد وقایع عاشورا می‌توانید به این منابع مراجعه نمایید: كتاب"سوگنامه آل محمد"، محمد محمدی اشتهاردی؛ مقتل سید بن طاووس "لهوف". ـ در زیارت عاشورا به غیر از رسول اکرم(ص) کسی دیگر از انبیای الهی بیان نشده‌اند.تعداد همراهان امام حسین (ع ) در شب عاشورا قبل از برداشتن بیعت خود از آنان چند نفر بود؟
در مورد تعداد یاران امام حسین(ع) اختلاف است. بنا بر روایتی از امام باقر(ع) تعداد یاران امام چهل‌وپنج نفر سواره و صد نفر پیاده بوده‌اند؛ ولی هشتادودو تن هم گفته‌شده است.("بحارالانوار"، ج45، ص4) ضمناً طبق مدارک نسبتاً قابل‌اعتماد، در هنگام رفع بیعت در شب عاشورا، هیچ‌کس حتی یک نفر هم از حضرت جدا نشد، بلکه اصحاب هرکدام به نحوی وفاداری خود را ابراز نمودند؛ لذا کسانی که از حضرت جدا شدند، قبل از شب عاشورا بوده است. برای مطالعه بیشتر می‌توانید به کتاب "ثارالله" از حسین عندلیب، ص187، و همچنین کتاب "سالار شهیدان" از حسین شیخ‌الاسلامی، ص192 مراجعه نمایید.آیا منظور از السلام علیک یا علی بن الحسین در زیارت عاشور ، حضرت علی‌اکبر (ع) است؟
در این زمینه دو نظریه عمده وجود دارد: عده‌ای معتقدند که مراد از علی بن الحسین» امام سجاد (ع) است و برخی دیگر قائل‌اند که جناب علی‌اکبر (ع) مراد این فقره زیارت عاشورا است. هرکدام از این دو گروه برای نظریه خود توجیه و استدلال‌هایی دارند که در اینجا به موارد مهم آن اشاره می‌شود. ما بدون آن‌که اصرار برطرف خاصی از این اقوال داشته باشیم به نظرمان ترجیح با قول کسانی است که علی بن الحسین در زیارت عاشورا را به امام سجاد (ع) تفسیر می‌کنند.کسانی که قائل هستند مراد جناب علی‌اکبر (ع) است چنین استدلال می‌کنند:
1. این دعا در مقام ذکر شهدای کربلا است؛ لذا مراد از علی بن الحسین همان علی‌اکبر است که در آن روز به شهادت رسیدند. در مقابل این استدلال بایستی متذکر شویم اگرچه این قسمت دعا در مقام ذکر شهدای کربلا است، ولی به خاطر اشاره به مقام امامت و جایگاه ویژه امام سجاد (ع) و امامت آن حضرت پس از امام حسین (ع) و با توجه به این‌که امام سجاد (ع) درواقعه عاشورا حضورداشته‌اند، بعید به نظر نمی‌رسد که در این قسمت زیارت عاشورا تصریح به نام آن امام شده باشد، وگرنه با تعبیر و علی أولاد الحسین اشاره به جناب علی‌اکبر (ع) می‌شود و نیازی به ذکر جداگانه نام ایشان با این امتیاز نیست؛ به‌عبارت‌دیگر به نظر می‌رسد که امتیاز در ذکر این نام، بیشتر برازنده مقام عصمت باشد. مگر حضرت ابوالفضل هم فرزند امام علی (ع) و برادر امام حسین (ع) نیستند؟ چرا نام ایشان به‌طور مستقل نیامده است؟! درحالی‌که نمی‌توان گفت ایشان ازنظر مراتب و درجات از جناب علی‌اکبر (ع) پایین‌تر هستند.
2. به قرینه زیارات دیگر امام حسین (ع)، ازجمله زیارت آن حضرت در اول و نیمه رجب، نیمه شعبان و ... که پس از سلام دادن بر امام حسین (ع)، جناب علی‌اکبر را خطاب قرار داده و به ایشان سلام می‌دهند، پس اینجا هم مراد جناب علی‌اکبر است. در جواب از این استدلال، لازم به ذکر است که از یک نکته مهم در این استدلال غفلت شده و آن این‌که آن زیارات دیگر، زیارات از نزدیک است؛ یعنی کسی که داخل حرم مطهر امام حسین (ع) است، بایستی این‌گونه زیارت کند؛ برخلاف زیارت عاشورا که زیارت از راه دور است و برای کسانی که نمی‌توانند در حرم مطهر آن امام حاضر شوند و می‌خواهند به ثواب زیارت برسند؛ بنابراین متصور است که زیارت از نزدیک با زیارت از راه دور تفاوت داشته باشد، به‌خصوص حضرت علی‌اکبر (ع) در کنار پدر بزرگوارشان امام حسین (ع) مدفون هستند.
به‌علاوه که می‌بینیم در آن زیارات دیگر امام حسین (ع) که زیارت از نزدیک است، بعد از زیارت خود امام (ع)، زیارت جناب علی‌اکبر و پس‌ازآن زیارت سایر شهدای کربلا و سپس زیارت حضرت ابوالفضل (ع) آمده است؛ درست به همان شکلی که عملاً زیارت از نزدیک آن مقامات ممکن است. چراکه امام حسین (ع) و جناب علی‌اکبر (ع) و جمع شهدا در مجموعه حرم امام حسین (ع) مدفون‌اند و حضرت ابوالفضل (ع) در فاصله چند ده متری حرم مستقل دارند. این در حالی است که در زیارت عاشورا که زیارت از راه دور است پس از سلام دادن بر خود امام، با تعبیر وعلی اولاد الحسین وعلی اصحاب الحسین به همه شهدا با این تعبیر اشاره شده است؛ فقط می‌ماند تعبیر وعلی علیّ بن الحسین که آن‌هم ظاهراً تصریح به امامت امام سجاد (ع) است که در عاشورا حضورداشته‌اند. علاوه بر این، همان‌طور که گذشت همین‌که تصریح به نام حضرت ابوالفضل (ع) نشده و ایشان در زمره اصحاب ذکرشده‌اند، ظاهر در مطلب فوق در زیارت از راه دور است. استدلال سوم برای اثبات این‌که مراد جناب علی‌اکبر (ع) است، این است که ایشان در پایین پای امام حسین (ع) و در یک ضریح دفن شده‌اند، لذا مراد از علی بن الحسین نیز ایشان است. همچنان که گذشت، این نظم برای زیارت از نزدیک خوب است، ولی زیارت عاشورا به قرائنی که در بالا به آن اشاره شد، زیارتی از راه دور یا لااقل اعم از دور و نزدیک است. در زیارت از دور ترتیب مکانی مورد لحاظ نیست و تنها ترتیب در فضیلت ملحوظ خواهد بود.
در ترتیب به‌حسب افضلیت مقامی و رتبه‌ای اگر نام حضرت علی‌اکبر (ع) بیاید، به نظر می‌رسد نام حضرت ابوالفضل (ع) هم می‌بایست می‌آمد. این برخلاف زیارت‌هایی است که ناظر به زیارت از نزدیک هستند. در آنجا ترتیب می‌تواند، بلکه طبیعی است که به‌حسب مکان دفن شهدا باشد. نگارنده گمان دارد که مراد از علی بن الحسین در زیارت عاشورا امام سجاد (ع) است که درواقعه کربلا در روز عاشورا حضور داشته و پس امام حسین (ع) مقام والای امامت به ایشان رسیده و به همین خاطر با تصریح به امامت امام سجاد (ع) پس از امام حسین (ع)، پس از سلام بر امام حسین (ع) به آن بزرگوار سلام داده می‌شود و پس‌ازآن به اولاد و فرزندان امام حسین (ع) که به شهادت رسیده‌اند و سپس به شهدای از اصحاب امام.
نکته پایانی این‌که چه‌بسا تصریح به امام سجاد (ع)، در این فراز از دعا و زیارت عاشورا، خود تذکری به این مطلب داشته باشد که به دستگاه بنی‌امیه و به همه ستمگران و ظالمان به حقوق اهل‌بیت (ع) بفهماند که با این‌که همه تلاش شما بر این بود که خط امامت و رهبری اهل‌بیت (ع) و اولاد امام علی (ع) را از بین ببرید و به همین خاطر آن فاجعه خون‌بار عاشورا را به راه انداختید ولی بدانید که این خط امامت باقی است و پس از امام حسین (ع) مقام امامت و رهبری به امام سجاد (ع) منتقل‌شده و در واقع تلاش شما به هیچ نتیجه‌ای نرسیده است.
منبع: پرسش و پاسخ های عمومی مشاوره معارف اسلامی مرکز مشاوره تبیان
