ماندگاری در قم

ماندگای آیت الله بروجردى در قم

حضرت آیت الله العظمى بروجردى از علماى بزرگ اسلام و مراجع سترگ تشیّع و زعیم عالیقدر و كم نظیر بود و عمده تحصیلاتش در حوزه علمیّه اصفهان و نجف اشرف انجام گرفت. پس از نه سال توقّف در حوزه علمیّه نجف و كسب فیض از محضر اساتید بزرگ و آیات عظام:

آخوند شیخ محمّد كاظم خراسانى (صاحب كفایه) و شریعت اصفهانى، در اواخر سال 1328هجری مری براى دیدار بستگان به بروجرد بازگشت.

در همان ایّام پدرش از دنیا رفت و دیگر نتوانست به نجف اشرف بازگردد. او مجتهدى توانا، فقیهى وارسته و داراى فضایل و اوصاف نکو بود، لذا در بدو ورود به بروجرد، مورد توجّه علما و بستگان طباطبایى و مردم بروجرد قرار گرفت و همین موضوع موضوع باعث شد این مجتهد جوان، با اصرار علما و مردم، در بروجرد ماندگار شود.

 وى پس از فوت مرحوم آیت الله شیخ محمد حسین بروجردى، مرجع تقلید مردم بروجرد و اطراف آن شد و سى و سه سال در بروجرد اقامت گزید. در این مدّت به تدریس و تربیت شاگرد و خدمات اجتماعى پرداخت و آثار و بركات فراوانى در بروجرد و لرستان از خود بر جاى گذاشت.

 تا این كه در اواخر سال 1363هجری قمری براى مداواى بیمارى خود در بیمارستان فیروزآبادى شهر رى بسترى شد.

در این مدّت جمعیّت بسیارى از عموم طبقات به عیادت او آمدند و علما، فضلا و مدرّسین برجسته قم ضمن عیادت، از وى خواستند پس از بهبودى، در قم اقامت گزیند و زعامت حوزه علمیّه قم را عهده دار شود.

اصرار علما و مدرّسین و در رأس آنها، آیت الله العظمى حاج آقا روح الله خمینى (قدّس سرّه) باعث شد ایشان پس از استخاره به قم حركت كند.

وى در روز 14محرم سال 1364هجری قمری (مطابق با نهم دى ماه سال 1323شمسى) در میان استقبال پرشور علما و مردم، وارد قم شد و تا آخر عمر، حدود پانزده سال، در قم به تدریس، رسیدگى به امودر و تصدّى مرجعیّت و زعامت پرداخت.

یكى از بزرگان كه براى آمدن آیت الله العظمى بروجردى(ره) به قم، تلاش و اصرار فراوانى داشت و نقش مؤثّرى ایفا كرد، مرحوم آیت الله سید مصطفى صفایى خوانسارى(ره) است.

او از مریدان خاص آیت الله بروجردى(ره) بود و همواره در كنار استاد، چون ستاره  در كنار ماه مى‏درخشید و تا آخر عمر استاد، در شمار اصحاب خاص و اعضاى استفتاى ایشان باقى ماند.

پس از استقرار آیت الله بروجردى(ره) در قم، بستگان ایشان و بزرگا بروجرد به قم آمدند تا با اصرار، ایشان را به بروجرد برگردانند.

آیت الله صفایى خوانسارى(ره) در این باره مى‏گوید:

«آنها آنقدر در مورد بازگشت آیت الله بروجردى(ره) به بروجرد، اصرار و پافشارى كردند، كه آقاى بروجردى مأخوذ به حیا شد و قول داد كه برمى گردم.

 آن گاه با عدّه‏اى از بزرگان قم صحبت كرد كه: «من نمى‏توانم روى اقوام و بنى اعمام خود را به زمین بزنم و من باید به بروجرد بازگردم» ولى آقایان از جمله حاج آقا روح الله (امام خمینى) سخن گفت و فرمود: «آقا باید بماند.»، و در عین حال تقریباً زمینه بازگشت آقا به بروجرد فراهم شد، من فكر كردم كه اگر به طور جدّى جلو این كار را نگیریم، دیگر آقا مى‏رود.

من با خشونت و تندى گفتم: «هیچ راه ندارد كه یك دریاى بزرگ را شما در تنگ كوچك جا دهید. بروجرد گنجایش رشد آقا را ندارد، باید ایشان در حوزه علمیّه قم بماند.» همین سخن موجب شد كه عدّه‏اى از بزرگان حوزه و مؤمنین، از این سخن حمایت كرده و از بازگشت آقا به بروجرد، جلوگیرى نمودیم و سرانجام ایشان در قم اقامت نموده و وجود پربركتش، منشأ آثار و بركات بسیار، در ابعاد مختلف گردید.»

آیت الله زاده، آقاى حاج سید احمد صفایى همین مطلب را از پذیرش چنین نقل مى‏كند:

«یك روز حضرت امام خمینى(ره) اینجانب را دیدند و فرمودند: «آقاى خوانسارى! این آقایان مى‏خواهند آیت الله بروجردى را برگردانند و ما نباید اجازه بدهیم چنین امرى اتفاق بیفتد، زیرا حفظ حوزه بر ما واجب است.»

لذا به پیشنهاد حضرت امام (قدّس سرّه)، جلسه‏اى در حضور مرحوم آیت الله العظمى بروجردى(ره) تشكیل گردید كه در آن جلسه، حضرت امام و چندین نفر از علما و بزرگان حوزه و اینجانب حاضر بودیم.

به آقاى بروجردى عرض كردند كه در حوزه علمیه قم بماند، فرمودند: «این آقایان آمده‏اند، باید برگردم.» در این لحظه من كه داراى صراحت لهجه خاص خود بودم، به آقاى بروجردى عرض كردم: «آقا! در بروجرد، چند نفر مجتهد تربیت كردید و یا خواهید فرمود؟

ولى در قم كه بمانید، قادر خواهید بود دهها عالم و مجتهد تربیت نموده و از نابودى حوزه علمیّه جلوگیرى كنید، بنابراین من حكم مى‏كنم كه ماندن شما در حوزه، واجب و بازگشت به بروجرد حرام است.» در این موقع، حضرت امام خمینى(ره) فرمودند: «حكم حاكم لازم الاجرا و اطاعت از آن، ضرورى است.»، دیگران نیز همین جمله را تكرار نمودند.

سرانجام آقاى بروجردى قبول فرمودند كه در قم بمانند.

و بارها در مناسبت‏هاى مختلف مى‏فرمودند: «به حكم آقاى خوانسارى، در قم ماندم.»

نظر به این كه آیت الله صفایى خوانسارى، در طول مدت اقامت پانزده ساله آیت الله العظمى بروجردى(ره) در قم، همواره با ایشان محشور بود و در خانه و محل درس و رفت و آمد و در جلسه استفتا و...

از یاران خصوصى آقاى بروجردى(ره) به شمار مى‏آمد، او خاطرات بسیارى از آن دوره داشت كه همه آموزنده و عبرت‏انگیز است، از جمله ایشان نقل مى‏كرد:

«روزى در محضر آیت الله بروجردى (قدّس سرّه) نشسته بودم. عدّه‏اى از اصحاب ایشان از خدمات و كارهاى آن بزرگوار، تعریف و تمجید مى‏كردند. من ساكت بودم و چیزى نمى‏گفتم و اظهار نمى‏كردم. به من رو كرده و فرمودند: «شما چرا ساكت هستید ّ»

عرض كردم، در روایت دارد: «اَخْلِصِ الْعَمَلَ فَاِنَّ النّاقِدَ بَصیرٌ بَصیرٌ» (عمل را خالص كن كه سنجنده، تیزبین و عمیق نگر است.)

تا این عبارت را (كه حدیث قدسى و از جانب خدا است.)خواندم، اشك از دیدگانشان جارى شد و حالشان دگرگون گردید.

 به آقایان حاضر رو كرد و فرمود: «بله! اگر در قیامت شما باشید، مسئله حل است، ولى نه؛ «اَخْلِصِ الْعَمَلَ فَاِنَّ النّاقِدَ بَصیرٌ بَصیرٌ»؛ پس از آن، هر گاه به من برخورد مى‏كردند، مى‏فرمودند: «اَخْلِصِ الْعَمَلَ فَاِنَّ النّاقِدَ بَصیرٌ بَصیرٌ» و حالشان دگرگون مى‏شد. آیت الله بروجردى واقعاً به معاد باور داشت و به آن یقین كرده بود.

خاطره دیگر این است كه:

«آیت الله العظمى بروجردى(ره) در شؤون درس و خدمات اجتماعى بسیار پرتلاش بود، از كار خسته نمى‏شد، همه ساعات روز و شب او، از آغاز روز تا پایان شب، به تلاش مى‏گذشت.

حدود شش ماه بین الطّلوعین به خدمتشان مى‏رفتم، تا كتاب «فهرست منتخب الدّین» را حاشیه و مستدرك كنند. این كتاب مطابق فهرست شیخ طوسى، پیش رفته و در واقع متمّم آن است.»

ارتباط ایشان با علماى زمان خود، بسیار صمیمى بود. به آیات ثلاث (آیت الله حجّت، آیت الله سید محمد تقى خوانسارى و آیت الله سید صدرالدین صدر) بسیار احترام مى‏گذاشت و در مسایل مهم با آن‏ها مشورت مى‏كرد.

با امام خمینى(ره)رابطه بسیار خوب و صمیمى داشت و در مواقع حسّاس با ایشان مشورت مى‏كرد.

منابع :

کتاب گنجینه دانشمندان.

مجلّه حوزه 7شماره 43.

کتاب ستاگان حرم.

تهیه و فرآوری: فریادرس گروه حوزه علمیه