مالیات به جای نفت،خوب یا بد؟

رهایی از اقتصاد تک محصولی و اتکاء به مالیات به جای نفت آرمانی است که سالهاست برای آن برنامه‌ریزی می‌شود، اما این آرمان تا کنون راه تحقق نپیموده است، شاید نه از این جهت که اقتصاد ایران ظرفیت دستیابی به این هدف را ندارد، بلکه از آن رو که اغلب ما ایرانی‌ها از مالیات دادن گریزانیم.

دولتهای بسیاری آمده‌اند و رفته‌اند و هر یک وعده داده‌اند که با بهبود وضعیت دریافت مالیات‌ها، بودجه جاری کشور از درآمدهای نفتی بی‌نیاز خواهد شد، اما این وعده نیز در بهترین حالت بیش از 40 تا 50 درصد مجال تحقق نیافته است و شاید این وضعیت چندان هم بی‌راه نباشد.

در کتاب‌های درسی ما ایرانیان از مقطع ابتدایی گرفته تا پایان دبیرستان حتی یک صفحه به مالیات اختصاص ندارد و اساساً همه مردم نسبت به کارکردهای مالیات بی‌اطلاع هستند.

از سوی دیگر افرادی که مالیات می‌پردازند کمتر از نحوه هزینه‌کرد پول‌های خود در جامعه و اثرات آن بر رفاه و بهبود امکانات جامعه مطلع می‌شوند و بر همین اساس نیز پرداخت مالیات را نوعی بی‌عدالتی در حق خود تلقی می‌کنند و کمتر کسی را می توان در جامعه ایران یافت که از پرداخت مالیات خود راضی باشد، بماند نا‌کارآمدهای نظام مالیاتی که مسوولان امر خود نیز به آن اذعان دارند و وعده داده‌اند در طرح تحول نظام بانکی به ساماندهی آن بپردازند.

طی سال‌های اخیر سازمان امور مالیاتی تلاش کرده است در جهت فرهنگ سازی مالیات گام‌هایی بردارد که نمونه آن را در ساخت برنامه‌های تلویزیونی می‌توان مشاهده کرد، اما این برنامه‌ها نیز به دلیل سطحی نگری کمتر موفق و اثر گذار بوده و توانسته است نگرش‌ جامعه را نسبت به مالیات بهبود بخشد، نتیجه اینکه ما ایرانیان و اگر بخواهیم بی‌انصافی نکرده باشیم اغلب ما ایرانیان از مالیات دادن ناخشنود و فراری هستیم و تا جایی که بتوانیم آن را نمی‌پردازیم.

مالیات و انواع آن

مالیاتها دارای دو طبقه اصلی مستقیم و غیر مستقیم می باشد. که هر طبقه به انواع دیگری تقسیم شده است:

1- مالیات مستقیم را می توان مالیات بر درآمدها،سود یا مالیات بر ثروت و امثال آن نیز نامید.این مالیات بطور مستقیم از درآمد یا دارایی افراد حقیقی و حقوقی اخذ می شود.

1-1- مالیات بردرآمد  مالیات بر درآمد اشخاص، مالیات بر درآمد شرکتها و اشخاص حقوقی

2-1- مالیات بر دارایی  مالیات بر مجموع دارایی، مالیات بر دارایی خاص، مالیات بر برخی از اقلام دارایی، مالیات بر نقل و انتقال دارایی، مالیات بر ارث،  مالیات بر افزایش دارایی،  مالیات بر درآمد حاصل از دارایی

2- مالیات غیر مستقیم مالیاتهایی هستند که پرداخت کننده آن فرد معینی نیست و دارای قابلیت انتقال بالایی است.مالیات غیر مستقیم،روی مصرف کالاها و فعالیتهایی وضع میشود که بطور غیر مستقیم روی درآمد موثر می باشد.مثلاً مالیات بر کالاهایی خاص مانند تنباکو،سیگار،نوشابه،بلیط سینما و امثال آن از این نوع است.

1-2- مالیات بر واردات(حقوق و عوارض گمرکی)

2-2- مالیات بر معاملات و فروش

3-2- مالیات بر مصرف

4-2- مالیات بر ارزش افزوده

دولت در پی افزایش درآمد مالیاتی

چندی قبل سید شمس الدین حسینی، وزیر اقتصاد با ارسال پیامی به ششمین همایش سیاستهای مالی و مالیاتی ایران از لزوم جایگزینی مالیات به جای درآمدهای نفتی در بودجه و اصلاحات گسترده در نظام مالیاتی سخن گفت. وی همچنین اضافه کرد که در یک نظام مردم سالار هزینه خدمات را باید مردم تامین کنند.

امروز همچنین علی عسکری معاون وزیر اقتصاد و دارایی بر لزوم اداره کشور به وسیله مالیات و عقب ماندگی سی ساله ایران از کشور های پبشرو در امر مالیات تاکید کرد. این در حالی است که به گفته وی به دلیل فقدان نظام مالیاتی فراگیر و همه جانبه در کشور یک سوم  درآمد مالیاتی  از طریق مالیات بر ارزش افزوده تامین می‌شود.

جایگزینی درآمد مالیاتی به جای درآمد نفتی فواید بسیار زیادی برای اقتصاد کشور دارد. از جمله آنها می توان به ثبات درآمدها و در نتیجه انجام تعهدات اقتصادی دولت، مبارزه با فساد، کاهش نقدینگی، مهار تورم، پاسخگویی دولت در راستای تصمیم گیری های اقتصادی و بسیاری از این دست اشاره کرد. اما تحقق این امر با موانعی روبرو است که انجام آن را با مشکلاتی روبرو می کند. رشد پایین اقتصادی در کشور، فقدان فرهنگ پرداخت مالیات و نبود زیر ساخت های اخذ مالیات از مواردی است که می توان به آن اشاره کرد.

الزامات افزایش درآمد مالیاتی

به گفته مهرداد لاهوتی نماینده مجلس در خصوص اصلاح قوانین مالیاتی ، یکی از قوانینی که می بایست در کشور اصلاح می شد قانون مالیات بود. قوانین مالیاتی هم اکنون قوانینی شفافی نیست و علاوه بر این وصول کنندگان مالیات به پایگاه اطلاعاتی شفافی دسترسی ندارند. در حال حاضر مالیات بر اساس اظهار نامه های مالیات دهندگان وصول می شود که این مالیات نمی تواند واقعی باشد. امروزه بیشتر مالیات دهندگان از قشر کارمندان هستند که از اقشار ضعیف جامعه به حساب می آیند.

با توجه به شرایط حاضر و کاهش درآمد های نفتی می بایست 50 درصد از درآمد های نفتی را در بودجه سال آینده حذف کرد. این در حالی است که بر اساس مصوبه برای صندق توسعه ملی هر سال می بایست 3 درصد از درآمد های نفتی از بودجه حذف می شد و امسال 26 درصد از درآمد نفتی در بودجه کاسته شده است. در خصوص جایگزین کردن این منابع می بایست به فکر چاره بود و اخذ صحیح و واقعی مالیات یکی از این راه هاست.

سخنگوی کمسیون عمران مجلس پیش بینی کرد: «در صورتی که قانون مالیات به درستی اجرا شود این ظرفیت وجود دارد که 60 درصد درآمد دولت از راه مالیات تامین شود. بر اساس برنامه پنجم توسعه ملی قرار بود که با کاهش هر سال 3 درصد از درآمد نفت، درآمد مالیاتی جایگزین آن شود تصمیم بر این بود که در بودجه سال آینده 26 درصد از درآمد های نفتی از بودجه کاهش یابد که با این تصمیم جایگزینی کامل مالیات با درآمد های نفتی در حدود 10 تا 15 سال طول می کشید.

اما با شرایط به وجود آمده می بایست به فکر کاهش 50 درصدی درآمد نفت از بودجه باشیم که این تصمیم سرعت بیشتری به  این روند خواهد داد. باید تا 3 یا 4 سال آینده به این هدف برسیم.

وی در پاسخ به موانع پیش روی اخذ مالیات با توجه به وضعیت رشد اقتصادی در کشور گفت: «در صورتی که فضای اقتصادی جامعه فضای پر رونقی نباشد به همان اندازه در آمد های مالیاتی هم با مشکل مواجه خواهد شد. یکی از درآمد های کشور درآمد های گمرکی است، درصورتی که واردات و صادرات در نتیجه نوسانات اقتصادی کاهش یابد، درآمد های مالیاتی هم متاثر خواهد شد. علاوه بر این اگر دولت از تولید ملی حمایت جدی نکند اصلاح نظام مالیاتی کاری از پیش نخواهد برد.»

این نماینده مجلس در پاسخ به سوالی درباره چرایی فرار مودیان مالیاتی از پرداخت مالیات و فقدان فرهنگ مالیات در کشور گفت: «با اصلاح نظام مالیاتی در کشور و شفاف شدن درآمد های پایگاه های اقتصادی، احتمال فرار مودیان کاهش می یابد. از سوی دیگر مردم هم باید در جهت پویایی اقتصاد با این قانون همراهی کنند. همکاری مردم مستلزم این است که دولت فضای کسب و کار را به نحوی تغییر دهد که مالیات دهنده با رغبت این کار را انجام دهد.»

سخن آخر این که جدای از مسائل کارشناسی ذکر شده در بالا به نظر می رسد مشکل اساسی دیگر عدم عدالت مالیاتی باشد. چنان که بنگاه های کوچکی که به شدت تحت تاثیر شرایط رکود اقتصادی و سختی تولید هستند همواره برای پرداخت مالیات تحت فشارند، در حالی که بنگاه های بزرگ با مالیات های هنگفت به سادگی از زیر بار پرداخت مالیات شانه خالی می کنند و مردم به جز ادعای اعلام اسامی بدهکاران بانکی و مالیاتی شاهد هیچ اقدام بالقوه ای نیستند. به عبارتی افزایش درآمد مالیاتی از یک سو به همراهی مردم احتیاج دارد و از سویی به شفافیت مالیاتی و توضیح روشن و کامل اینکه این درآمدهای مالیاتی در کجا صرف می گردند. شفافیتی که هنوز که هنوز است به دست نیامده. فرهن سازی باید دو سویه باشد و هم دولت و دولتیان را شامل شود و هم مردم و مودیان مالیاتی را. امید است که روزی برسد که به واسطه درآمد مالیاتی دولت از غول نفت رهایی بایبم.

بخش اقتصاد تبیان

منابع : فرارو/شفاف/ گروه نرم افزاری پیوست