شعر در ایران پیش از اسلام

قسمت اول

قسمت دوم از مباحث : عروض بیاموز

در ادامه معرفی اشعار هجایی قبل از اسلام در ایران باید به کتبیه ی حاجی آباد اشاره کرد  که به وزن هشت هجایی است. این کتیبه یک قطعه شعر است که کریستن سن آن را از قول اندریاس پهلوی دان در مجله ی کاوه آورده است و در آن به تیرادازی شاهپور اول و ساختن عمارتی اشارت دارد و با سخنانی از شاهپور که در وزن هشت هجایی نظم شده است پایان می یابد، آن قطعه این است:

کی چیذاغی الندری

چیذی کی دستی نیوی است

هان پاذی پذ این درکی

ایونها ذی و تیری

اوهان چیذاغی ایواستی

پس کی تیری او هان چیذاغ

اوگندی ادی دستی نیو

که ترجمه ی آن چنین است:

مردی که او این بنا به سوی مغرب بنا کرده و دستش نیکوست. پای در این دره نهاده و تیری به جانب این بنا انداخت. پس مردی که تیر به جانب این بنا انداخت دستش نیکوست.

که تقطیع مطلع آن چنین است:

دیگر یادگار زریران است؛ که به زودی به طور مفصل آنرا معرفی خواهیم کرد.

در کتاب حماسی (ایاتکار زریران) اشعار هفت هجایی وجود دارد، از آن جمله است سخنان جاماسپ که از گزارش رزم فردای «گشتاسپ» با «ارجاسپ» پادشاه هونها خبر می دهد:

گوید جاماسپ ی بیتاش

او وه کی اچ مات نی زات

ایوب چون (اچ مات) زات مرد

ایوپ اچ اپرنایی

گیه، اوپتمان نی رسید؛

فرتاک این هم پت گوپند،

تک پوتک او وراژ پووراژ

وس مات اپاک، پوهر، اپی پوهر

وس پوهر اپی، اپیتر

وس اپیتر اپی پس

وس برات اپی برات

او وس کن ی شوی اومند

(کی شان) اپی شوی بوند

ترجمه ی قطعه فوق این است:

گوید جاماسپ حکیم

آن کس بهتر که از مادر نه زاد

یا از جوانی و برنایی گی

به سر حد کمال نرسید

فردا این دو دسته فرو کوبند

دلیر به دلیر و گراز به گراز(گوییا «گراز» در اینجا به معنی دلیر و شجاع به کار رفته است.)

بس مادر سردار بی پسر

بس پسر بی پدر

بس برادر بی برادر

و بسیاری زنان شوی دار (و بس زن شویمند)

که آنان بی شوی شوند

تقطیع نخستین سخن جاماسپ چنین است؛

درخت آسوریک:

درخت آسوریک رساله ای است در مناظره ی «نخل و بز» و از شیوه ی کلمات چنین حدس زده اند که دور نیست از روزگار اشکانیان باشد، گرچه این کتاب دارای اوزان هجایی رسایی نیست و به نثر شبیه تر است، اما برخی قسمتهای آن که کمتر آسیب دیده، وزن زن خود را کمابیش حفظ کرده است. اصل این اشعار، دوازده هجایی است. اینکه چند بیتی از آن؛

درختی رست است تر اوشتر و آسوریک

بنش خوشک است سرش هست تر

ور گش(کنیا) نی ماند

برش ماند انگور شیین بار آورد

مرتومان وینای آن ام درختی بلند

که ترجمه ی آن چنین است:

درختی روبیده است ورای کشور آسورستان

بن آن خشک است و سر آن تر است

برگش به نی ماند

و برش به انگور ماند. شیرین بار آورد

ای مردمان نگاه کنید منم آن درخت بلند

تقطیع نخستین لخت آن چنین است:

شناخت شعر - ناصر الدین شاه حسینی

ادبیات تبیان