گرما زدگی

گرما زدگی

هنگامی كه بدن نتواند حرارت اضافی تولید شده را دفع كند. گرمازدگی بوجود می آید. عواملی چون گرمای زیاد محیط، خشكی شدید هوا، نوزیدن باد، فعالیت شدید، پوشیدن لباسی كه گرما را نگه می دارد و دهیدراتاسیون (كمبود آب بدن) در ایجاد گرما زدگی موثرند.

علائم اولیه شامل تعریق زیاد، سردرد، تهوع، گیجی(Dizziness)، افزایش تهویه ریوی(Hyperventilation) و اختلال در هوشیاری است.

اختلال هوشیاری به صورت تیرگی (Clouded) و یا از دست دادن رفتن كامل هوشیاری است. احتمال بروز توهم نیز وجود دارد.از علائم دیگرمی توان گرفتگی عضلانی، تشنج و از دست دادن كنترل اسفنكتری را نام برد. در موارد شدید، ... عمیق همراه بامردمكهای سوزنی(pinpoint) مشاهده می شود. گاهی شوك همراه با افزایش ضربان قلب (Tachycardia) وجود دارد. تنفس سطحی و تند (tachy pnea) است و با كمی سختی انجام می شود. گاهی مواد استفراغی وارد دستگاه تنفس می شود. ورزشكار احساس گرما یا داغی می كند و درجه حرارت مركزی(Core) بدن بالاست. درجه حرارت ركتال معمولاً بالای 41 درجه سانتی گراد است.

گاهی تعریق وجود دارد. برای تشخیص گرمازدگی ظن بالینی قوی لازم است.

شیوه برخورد با ورزشكار گرما زده

اگر گرمازدگی به روش صحیح درمان نشود، احتمال آسیب غیرقابل برگشت مغز، كلیه، كبد و غده آدرنال وجود دارد و در مواردی حتی ممكن است موجب مرگ ورزشكار شود. گاهی انعقاد داخل عروقی منتشر (Dic) دیده می شود. باید هر چه سریعتر درمان را شروع كرد. اگر به اشتباه برای خنك كردن ورزشكاری تلاش كنیم. بسیار بهتر از این است كه درمان ورزشكار مبتلا به گرمازدگی را برای رسیدن به تشخیص قطعی به تاخیر اندازیم.

درمان گرمازدگی

1- ورزشكار را بر روی سطح همواری بخوابانید و پاهایش را بالا نگه دارید.

2- لباس ورزشكار را در آورید و با اسپری آب گرم یا نیمه گرم (ولرم) بر پوستش بپاشید و باهوای گرم (درجه حرارت محیط) وی را باد بزنید.

استفاده از حمام یخ، بسته های یخ، اسفنج سرد و باد زدن با هوای سرد ممنوع است. چنین كاری ممكن است انقباض عروقی (Vasoconstriction) ایجاد كند كه در این صورت دفع گرما از بدن كاهش می یابد و بیمار دچار لرز (Shivering) می شود كه به نوبه خود تولید حرارت در بدن را افزایش می دهد. این افزایش حرارت در بیمار گرما زده می تواند موجب مرگ شود.

3- كمبود آب بدن را با سرم سالین 9/0% جبران نمایید. گاهی برای رساندن فشار خون به سطح طبیعی یا نگاه داشتن آن در این سطح، استفاده (infusion) از چندین لیتر مایع لازم است. بعضی اوقات تزریق داخل وریدی بیكر نبات برای مقابله با اسیدوز ... كمك كننده است، ولی بهتر است در بیمارستان و پس از ارزیابی وضعیت اسید و باز انجام شود. در صورت افت مداوم و فشار خون می تواند از تزریق مكرر وریدی 100 میلی گرم هیدروكوتیزون استفاده كرد.

4- هرچه سریعتر ورزشكار گرما زده را به واحد مراقبت های ویژه (Icu) بیمارستان منتقل كنید.

تاثیرات موضعی گرما

آفتاب سوختگی

تابش آفتاب بر پوست ( محافظت نشده ) موجب آفتاب سوختگی و كاهش پاسخهای ایمنی در پوست می شود، به طور مثال: اسكی بازان به طور مكرر مبتلا به تب خال لب می شوند. اثر دیگر تابش آفتاب بر پوست، افزایش احتمال سرطان پوست است. سرطانهایی مثل ... سلول سنگفر شی و سلول بازال در قسمت هایی از بدن كه بیشتر در معرض آفتاب هستند، دیده می شوند و ملانوم نیز در هر نقطه ای از بدن ایجاد می گردد. این احتمال در شرایطی همچون ارتفاعات وجود سطح انعكاسی ( مثل یخ تازه، برف و آب – خصوصاً در صبح و عصر – ماسه، فلز،...)، ورزش باد ( سوختگی براثر باد، همان آفتاب سوختگی تشدید یافته است) بیشتر می شود. برخلاف آنچه تصور می گردد، آفتاب سوختگی در آب و هوای ابری نیز رخ می دهد.

1- از تابش آفتاب برپوست جلوگیری شود.

2- در آفتاب سوختگی خفیف قسمت مبتلا را در آب فرو ببرید و یا اینكه آن را مرطوب نمایید. از نرم كننده های پوستی (Emollients) استفاده كنید. در صورت لزوم از داروهایی همچون آسپرین و سایر داروهای ضد التهابی غیر استروثیدی و نیز استروثیدهای موضعی (Topical) استفاده  كنید.

3- در آفتاب سوختگی شدید ( تاولی) آنچه در درمان آفتاب خفیف ذكر شد. انجام دهید. به علاوه ... خوراكی را به میزان 60 میلی گرم در روز تجویز نموده و در عرض یك هفته بتدریج آن را قطع كنید(Tapering) اگر تاولها پاره نشده اند. از آنها محافظت كنید. سپس بیمار را به بیمارستان منتقل نمایید.

سایرتاثیرات گرما

در آب و هوای بسیار گرم حدود 60% از برون ده قلبی از پوست می گذرد و صرف خنك كردن و تعریق می شود. بنابر این كارآیی (Performance) در افرادی كه با آب و هوای گرم سازگار نشده اند، كاهش می یابد. بر اثر فرآیند تعریق، 1% وزن بدن(800-600 میلی لیتر) از دست رفته و از كارایی بدن كاسته می شود. برای پیشگیری از دهیدراتاسیون ( كاهش آب بدن) علاوه بر آب مصرفی روزمره باید هر ساعت یك فنجان پر آب مصرف شود( روزی یك و نیم الی دو لیتر) ورزشكار روزی سه بار وزن می شود. كاهش وزن سریع نشانگركاهش چربی نیست، بلكه به بعضی كاهش آب است. افرادی كه كاهش وزن دارند، باید آب بیشتری ( حتی تا ده لیتر) مصرف كنند تا وزن بدنشان را در حد ثابتی نگاه دارند. ادرار ورزشكار باید زیاد و كمرنگ باشده ادرار كم، تیره و یا دارای بوی شدید به معنی كاهش زیاد مایع است.

كمبود نمك

تعریق شدید باعث خستگی، بی قراری، سرگیجه (Giddiness)، غش كردن (Fainting)، گرفتگی عضله (Cramps) و كاهش كارآیی فرد می شود. در ده روز اول  ورود فرد به آب و هوا و محیط گرم باید از قرصهای نمك یا محلول خوراكی 1/0% استفاده شود. سایر الكترولیتهای لازم از طریق رژیم غذایی تامین می شوند.

هیپرونتیلاسیون

افزایش تهویه ریوی می تواند نشانگر وقوع گرمازدگی باشد. بعضی اوقات تعریق به خوبی انجام نمی شود و فرد با تنفس عمیق و سریع سعی در دفع گرما دارد. چنین حالتی منجر به آلكالوز تنفسی جبران نشده می شود و ورزشكار به تدریج هوشیاری اش را از دست می دهد و دچار اسپاسم كزازی شكل (Tetanic Spasm) می شود. این حالت معمولاً وقتی رخ می دهد كه ورزشكار مسابقه را با وضعیتی به ظاهر طبیعی به پایان رسانده است و معمولاً با استراحت كاملاً رفع می شود. بروز اسپاسم كزازی شكل در گرمازدگی نادر است، ولی با وجود هیپرونتیلاسیون باید احتمال گرمازدگی را در نظر داشت.

هنگام ورزش در محیط گرم رعایت چه احتیاط هایی لازم است؟

1- لباس سفید- سبك و كمی گشاد بپوشید. لباسهایی كه از جنس الیاف طبیعی هستند بر الیاف مصنوعی ... می باشند.

2- در حین ورزش های استقامتی ورزشكار باید بصورت مكرر مقدار كمی آب بنوشد و در هر فرصت ممكن، بر پوست وی با اسپری آب بپاشید. نباید از مواد بر طرف كننده بو كه ضد عرق هم می باشند، استفاده كرد. بعد از مصرف مواد غذایی حاوی ... زیاد و یا كربوهیدرات فراوان، خون از طرف پوست به طرف دستگاه گوارش هدایت می شود، بنابر این نباید بلا فاصله پس از مصرف  چنین موادی به ورزش در محیط گرم پرداخت.

اگر دمای محیط بالاتر از 28 درجه سانتی گراد باشد، باید مسابقات استقامتی را لغو كرد.

نكات مهم پس از ورزش در محیط گرم

1- آب سرد بنوشید و از آب یخ استفاده نكنید.

2- از دوش گرفتن با آب خیلی سرد پرهیز كنید، زیرا سرمای پوست باعث افزایش تولید گرما و انقباض عروق پوست می شود و در نتیجه دفع گرما كاهش می یابد و فرد پس از دوش گرفتن همچنان احساس گرما خواهد نمود و بلا فاصله بعد از بیرون آمدن از زیر دوش، به شدت عرق می كند. در نهایت دوش با آب سرد می تواند گرما زدگی را تشدید نماید. بهترین روش دوش گرفتن، ریختن آب سرد برسر، گردن، دستها تا مچ و پاها تا مچ است.

سازگاری (Acclimatisation) با گرما

سازگاری با آب وهوای گرم و خشك و یا گرم و مرطوب مستلزم تغییرات فیزیولوژیك دربدن است. تطابق پس از 10 الی 14 روز رخ می دهد ( بیشترین تغییرات در روزهای سوم تا پنجم است). این تغییرات پس از چند هفته از بین رفته و به حالت اولیه در می آیند، مگر اینكه هر چهار روز یك بار فرد در محیط مذكور قرار بگیرد. برای ایجاد سازگاری تمرینات ورزشی به تنهایی كافی نیست، بلكه باید تمرینات سنگین بطور مرتب و در محیط گرم صورت گیرد ( به عنوان مثال در اتاق گرم، سونا و پوشیدن لباسهای غیر قابل نفوذ).

تاثیر تطابق گرما

عواملی كه در اثر تطابق كاهش می یابند:

تعداد ضربان قلب

تعداد نبض

میزان مصرف پایه اكسیژن

غلظت الكترولیت های عرق

حرارت پوست و درجه حرارت مركزی بدن

عواملی كه در اثر تطابق افزایش می یابند:

بازده كار

استقامت

حجم پلاسها

تولید عرق

علی صالح نیا

كارشناس و مشاور ورزشی تبیان