عبرت های سونامی در آسیای جنوب شرقی
بخش پایانی
یک سال پیش، در چنین روزهایی،با مرور اخبار رسانه های خارجی در باره زلزله بم احساسی ناخوشایند به انسان دست می داد، این احساس که آنها خبرهایشان را طوری تنظیم کرده بودند که حسی جز ناتوانی، ضعف و سوء مدیریت ایرانی را به مخاطب منتقل نمی کرد. حالا که اخبار همان رسانه ها را در باره فاجعه سونامی می خوانیم و آنها را با حقایق بم پس از زلزله مقایسه می کنیم، عمق غرض ورزی ضد ایرانی آن رسانه ها را به وضوح احساس می کنیم. واقعیت هایی که رسانه های خارجی از مناطق آسیب دیده گزارش می کنند، نشان می دهد آسیب دیدگان در این مناطق در بدترین وضع ممکن به سر می برند و علیرغم حضور بسیاری از قدرت های پر مدعای غربی برای امداد رسانی، گزارش هایی مبنی بر ربودن و فروش کودکان بازمانده، تجاوز به زنان و دختران، و سرقت های مسلحانه از مناطق آسیب دیده مخابره می شود. در باره نحوه امداد رسانی هم خبرهایی در باره شیوع بیماری های واگیردار، همراه با گرسنگی آسیب دیدگان به گوش می رسد. مهمتر از همه این است که منابع علمی در برخی از کشورهای اروپایی اعتراف کرده اند که ساعاتی پیش از رخ دادن فاجعه مرگبار سونامی، از وقوع آن مطلع بوده اند، اما در اوج بی تفاوتی، ناجوانمردانه دست روی دست گذاشته و کاری نکرده اند.
بی تردید اگر هر یک از این اتفاقات که امروز در مناطق آسیب دیده جنوب شرقی آسیا رخ می دهد، در سطوحی پایین تر در کشور ما اتفاق می افتاد، همین رسانه های غربی غوغایی از در بوق کردن بی کفایتی ایرانیان برپا می کردند که گوش فلک را کر می کرد. همه ایرانیان از آنچه در جریان سونامی رخ داد، بسیار متاسف شدند، خیلی از ما با دیدن تصاویر فاجعه گریستیم و عده ای هم کمک های خود را به سوی قربانیان گسیل داشتند، اما پرسش ما به عنوان بخشی از جامعه انسانی از دست اندرکاران امداد رسانی به بازماندگان فاجعه سونامی این است که قربانیان این بلای عظیم چه گناهی کرده اند که باید شاهد فروش کودکان، تجاوز به زنان و نرسیدن آب و نان باشند و چرا منابع علمی غرب، با وجود مطلع بودن از فاجعه قریب الوقوع، سکوت اختیار کردند ؟
بی تردید اگر هر یک از این اتفاقات که امروز در مناطق آسیب دیده جنوب شرقی آسیا رخ می دهد، در سطوحی پایین تر در کشور ما اتفاق می افتاد، همین رسانه های غربی غوغایی از در بوق کردن بی کفایتی ایرانیان برپا می کردند که گوش فلک را کر می کرد. همه ایرانیان از آنچه در جریان سونامی رخ داد، بسیار متاسف شدند، خیلی از ما با دیدن تصاویر فاجعه گریستیم و عده ای هم کمک های خود را به سوی قربانیان گسیل داشتند، اما پرسش ما به عنوان بخشی از جامعه انسانی از دست اندرکاران امداد رسانی به بازماندگان فاجعه سونامی این است که قربانیان این بلای عظیم چه گناهی کرده اند که باید شاهد فروش کودکان، تجاوز به زنان و نرسیدن آب و نان باشند و چرا منابع علمی غرب، با وجود مطلع بودن از فاجعه قریب الوقوع، سکوت اختیار کردند ؟
واژه "TSUNAMI" در زبان ژاپنی به معنای گربه ماهی است. حکمت این نامگذاری نزد ژاپنی ها که همواره درگیر انواع زلزله- چه در خشکی و چه در دریا و اقیانوس- بوده اند، این است که "گربه ماهی"ها پس از وقوع زمین لرزه در عمق دریا و پیش از آغاز حرکت دورانی امواج غول پیکر ناشی از زمین لرزه خود را به بیرون از آب پرتاب می کنند و این اولین نشانه وقوع "تسونامی" است که در زبان های دیگر حرف "ت" ابتدای آن خوانده نمی شود.
شاید تعجب کنید اگر بشنوید که اینک و پس از این کشتار فجیع انسان ها توسط امواج "سونامی" کارشناسان بسیاری اعلام می کنند که این پدیده چند ساعت قبل از بروز قابل پیش بینی بوده است.
متخصصان علوم زمین شناسی معتقد هستند که ویرانی ناشی از زمین لرزه مرگبار در جنوب شرقی آسیا، اجتناب ناپذیر بوده است اما در صورت کاربرد دستگاه های هشدار دهنده و آموزش، میزان تلفات به مراتب کمتر می شد. "مانفرد بئر" کارشناس مرکز لرزه نگاری سوئیس در زوریخ روز سه شنبه هفته قبل در گفت و گویا با سایت خبرهای سوئیس با اعلام این مطلب گفت:
«چند ساعت پیش از آن که موج های غول آسای ناشی از زلزله در کف اقیانوس، نواحی ساحلی منطقه را در نوردد، دستگاه های لرزه نگاری سوئیس زلزله را ثبت کرده بود.» وی افزود: «هر چند پیش بینی زمین لرزه غیر ممکن است، اما احتمال ایجاد امواج به نام "سونامی" را می توان با دقت نسبتاً زیادی پیش بینی کرد.» به گفته وی امواج سونامی به مراتب آهسته تر از امواج زلزله حرکت می کنند و به همین دلیل می توان پیش بینی کرد که آیا یک زمین لرزه باعث به راه افتادن سونامی می شود یا خیر. «بئر» معتقد است اگر دستگاه های هشدار دهنده سونامی در سری لانکا نصب شده بود، این امکان وجود داشت که دو ساعت پیش از برخورد امواج ویرانگر به مناطق ساحلی، مسئولان مردم را از حادثه قریب الوقوع آگاه کنند.
بلای قابل پیش بینی
وی در عین حال نقش آموزش شهروندان را بسیار مهم دانست و گفت: «حتی اگر دستگاه های هشدار دهنده، مانند سیستمی که در هاوایی نصب شده، در این منطقه نصب شده بود، از آنجا که مردم از قبل در این زمینه آموزش ندیده بودند و منطقه برای برخورد با چنین شرایطی آمادگی نداشت، پیش آگهی دو ساعته نیز نمی توانست چندان موثر باشد. » وی افزود:« هنگام وقوع حوادثی به این عظمت، مردم باید برای واکنش سریع آموزش دیده باشند و بدانند که باید چه اقداماتی انجام دهند.» این کارشناس، آموزش موقعیت های اضطراری را چاره کار دانست که لازمه آن تجهیز کامل و نیز اراده سیاسی برای اجرای آن است. «بئر» گفت: پیش بینی زمین لرزه هم چنان غیر ممکن است و ده ها و شاید صدها سال بعد شاید دانش انسان بتواند با دقت قریب الوقوع بودن یک زمین لرزه را تعیین کند. زمین لرزه ای که روز یکشنبه در آب های ساحلی جزیره "سوماترا"ی اندونزی اتفاق افتاد، با 9/8 درجه در مقیاس امواج درونی زمین (ریشتر) یکی از بزرگترین زلزله های تاریخ بود. بزرگ ترین زلزله ای که تاکنون ثبت شده است، زمین لرزه شیلی در سال 1960 است که قدرت آن 5/9 درجه ریشتر تعیین شده است. بئر گفت:« در صورت وقوع این زمین لرزه بر روی خشکی، پیامدهای به مراتب وخیم تری حادث می شد.» این کارشناس گفت: «امواج سونامی به صورت دوایر متحدالمرکز به دور کانون زلزله به حرکت در آمد. زمین لرزه در کف دریا امواجی را به سطح آب می فرستد که در اقیانوس به زحمت قابل تشخیص است. امواج سونامی در آب های آزاد معمولاً یک یا دو متر ارتفاع دارند، با فواصل 100 تا 200 کیلومتر حرکت می کنند و از انرژی زیادی برخوردارند، زیرا از کف اقیانوس با شدت به سطح آب رانده شده اند. به گفته «بئر»، در اقیانوس آزاد کف دریا می تواند پنج هزار متر عمق داشته باشد. زمانی که موج ناشی از زلزله به آب های کم عمق تر می رسد، انرژی آن متمرکز شده و به سمت سطح آب هدایت می شود و زمانی که سونامی به ساحل می رسد نیروی آن با جرم آب و سرعت موج برابر می شود. برخی شاهدان عینی در سواحل جنوب شرقی آسیا از امواجی سخن می گویند که تنها یک یا دو متر ارتفاع داشتند اما شدت آنها به حدی بود که قایق ها را به ساحل رانده، خودروها را واژگون و سازه ها را ویران کردند. آثار زمین لرزه روی زمین، بسته به شدت آن می تواند تا صد کیلومتری دورتر احساس شود اما امواج سونامی که در کف اقیانوس در نتیجه زلزله پدید می آیند، هزاران کیلومتر حرکت می کنند.
سیستم هشدار دهنده
«سونامی» ایجاد شده توسط زلزله عظیم در اقیانوس هند آن قدر عظیم بود که مقداری از انرژی آن به اقیانوس آرام رسید و در مانزاسیو و مکزیکو، امواج تا 5/2 متر بالا آمدند و نوسانات امواجی در نیوزلند و شیلی گزارش شد و بعد از زلزله اولیه پس لرزه هایی وجود داشت که چند تا از مهم ترین آنها به بزرگی 4 ریشتر می رسید. همه اینها نشانه هایی است که لرزه شناسان، در حال حاضر انتظار زلزله ای بزرگتر از این را حداقل در آن حوالی (منطقه جنوب شرق آسیا) ندارند. آنها معتقد هستند که فشار آزاد شده و حالا در قلب زمین شروع به جمع شدن برای خلق زلزله های جدید در دهه ها یا قرن های بعد از این دارد. با این حال ساکنان منطقه آن قدر تحت تأثیر این واقعه هستند که به سرعت در پی یافتن راهکاری برای پرهیز از به تله افتادن در سال های آینده هستند. رئیس جمهور اندونزی تأکید کرده است که از سایر کشورها در خواست می کند تا برای تأسیس یک سیستم هشدار دهنده زود هنگام سونامی همکاری کنند. روزنامه جاکارتا پست چاپ اندونزی در گزارشی از قول رئیس جمهور «سوسیلو بامبانگ یودهو یونو» نوشت: «اندونزی برای همکاری با سایر کشورها برای ایجاد سیستم هشدار دهنده زود هنگام بلایای طبیعی از جمله سونامی آماده است تا از تلفات جانی گسترده پیشگیری شود. این سیستم کشورها را چند ساعت پیش از وقوع سونامی مطلع می کند تا بتوانند خود را برای مقابله با آن آماده کنند.»
منابع خبری در آسیا اعلام کرده اند که بخش مهمی از جلسه روز پنج شنبه اعضای آسه آن و برخی از کشورهای دیگر در جاکارتا به موضوع سیستم هشدار دهنده سونامی اختصاص یافته و توافقاتی نیز انجام شده است.
آلمان جزو اولین کشورهایی است که برای ساخت و احداث سیستم هشدار دهنده سونامی پیشقدم شده است. براساس اعلام خبرگزاری ها، طرح اولیه این پروژه توسط محققان آلمانی ارائه می شود. "اشپیگل" روز یکشنبه در پایگاه اینترنتی خود ضمن اعلام این خبر افزود: "کارشناسان یک مرکز تحقیقات در آلمان قصد دارند با ارائه طرح اولیه این پروژه که به یک تا سه سال زمان و 40 میلیون یورو سرمایه نیاز دارد، گام موثری را در تشخیص به موقع دریا لرزه هایی نظیر دریا لرزه ماه گذشته در بستر اقیانوس هند برداشته اند."
بنا به گفته وزیر علوم و تحقیقات آلمان کلیه امور هماهنگی و پشتیبانی برای اجرای این پروژه توسط محققان و متخصصان مرکز تحقیقات و ژئوفیزیک "پوتسدام" صورت خواهد گرفت. مرکز مزبور پیش بینی کرده که برای احداث این سیستم، ابتدا باید 30 تا 40 ایستگاه هشدار دهنده در جنوب آسیا طوری تعبیه شود که این مراکز از طریق اینترنت به هم دسترسی داشته باشند. بر اساس این طرح، به هنگام زلزله در دریا، به طور خودکار پیامی بر روی اینترنت ظاهر می شود. همزمان با این عمل، میل ها و موبایل ها پیام های کوتاه ارسال می کنند. به این ترتیب علاوه بر مدیران اجرایی و متخصصان این طرح، سایر افراد، هتل ها و ... قادر هستند با دریافت این پیام، از وقوع زلزله و پیامد امواج سونامی قریب الوقوع آگاه شوند.
آلمانی ها مدعی هستند که این سریع ترین سیستم هشدار دهنده در سراسر دنیاست.
هیچ کس نمی داند که دوباره چه زمانی گربه ماهی ها از ترس امواج سونامی به بیرون از آب می جهند. هیچ کس نمی داند که چند سال دیگر فشار انباشته در قلب زمین پوسته اش را می شکافد و دوباره زندگی در فوران انرژی آزاد شده این کره خاکی بین بودن و نبودن معلق می شود. هیچ کس نمی داند چگونه سرمایه گذاران بخش های اقتصادی و به خصوص صنعت توریسم یکی پس از دیگری اعلام می کنند که تا 3 سال، 5 سال یا حداکثر 7 سال دیگر دهکده های توریستی در جنوب شرق آسیا دوباره پذیرای جهانگردان خواهد شد. اما همه خواستار پاسخ این سؤال هستند که آیا در آرامش پس از این توفان کسی به فکر انسان هایی خواهد بود که در این سرزمین به دنیا خواهند آمد، زندگی خواهند کرد و جان دوباره به قطب صنعت توریسم دنیا خواهند بخشید تا طعمه «سونامی» بعدی نباشند ؟
منبع : روزنامه کیهان ( 22 و 21 و 20 و 19 دی 1383)
