رویارویی صخره و رود در دالان شمخال

دره «شمخال» در استان خراسان رضوی و 5 کیلومتری مرز ترکمنستان قرار دارد. این دره به طول 18 کیلومتر، از روستای شمخال در کیلومتر 70 جاده قوچان به باجگیران آغاز می شود و در سوی دیگر به اراضی درونگر در جاده قوچان به درگز ختم می شود.

دره از درون پارک ملی تندوره به پیش می رود و بعد از حدود 12 کیلومتر دو آب سرد شمخال و کمی گرمتر دره دیگری با نام «دره دُر بادام» به هم می رسند. از اینجا به بعد دره کمی باز می شود و رود «درونگر» شکل می گیرد. رود درونگر با حجم آب زیاد به سمت روستای محمدتقی بیگ و شهرستان درگز سرازیر می شود. شش، هفت ساعت گذشته است. خسته اید اما مبهوت همه آن زیبایی هایی هستیدکه پشت سر جا گذاشته اید. دره پایان می یابد و به ناگاه دشتی وسیع را نظاره گر خواهید بود. ارتفاع دیواره دو طرف دره در بلندترین نقاط تا 200 متر هم برآورد شده است. چشمه سارهای متعدد، آبشارهای زیبا، درختان سر به فلک کشیده، جریان آب زلال و دیواره های عظیم و پر صلابت صخره ای تنها بخشی از جذابیت های دره است. دالان ها، حمام ها و غارگونه های این دره بسیار ند و وصف ناپذیر.  چشمه های ابتدای دره در ادامه رودخانه ای را می سازند که شالیزارهای درونگر را سیراب می کند. دره شمخال با دیواره های بلند و عرض کم، طبیعتی بی نظیر دارد. در مدخل ورودی زو (دره ) رودخانه ای فصلی جاری است و خروجی دره، زمین های كشاورزی و برنج كاری روستای «درونگر» است كه در جاده قوچان درگز واقع شده است. شمخال دره ای است که در طول سال ویژگی های منحصر به فردی دارد و همیشه آب و هوای بهاری آن دلنواز است.

پس از طی حدود 13.5 کیلومتر از ابتدای دره به مکانی به نام حمام می رسیم. اینجا تو رفتگی عظیمی در دل دره به وجود آمده و رد آب در بالای آن دیده می شود. چشمه ای پر آب، گوارا و خوش طعم در حمام اول دره شمخال می جوشد. در 9کیلومتری حمام اول، حمام دوم قرار گرفته است. حمام دوم آبشاری زیبا دارد.

دره شمخال که نام خود را از روستایی کوهپایه ای به همین نام گرفته  از شمال شرقی به کوه «آسلمه» و از جنوب شرقی به رودخانه دائمی «کال شمخال» محدود است .

دره دارای شیب ملایمی است که در ورودی خود روستایی به همین نام با بافت مسکونی متراکم را جای داده و استمرار آن درمیان دره خوش آب وهوای شمخال موقعیت منحصر به فردی به این روستا داده است. این روستا بنای تاریخی کهنی ندارد اما اقلیم مساعد، خاک مرغوب و منابع غنی آب، تاثیر فراوانی در شکل گیری روستا داشته است. مردم این روستا به زبان کردی کرمانجی صحبت می کنند و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند. جمعیت این روستا بر اساس سرشماری سال 1385حدود 500 نفر است. درآمد اکثر مردم روستای شمخال از فعالیتهای زراعی، باغداری و دامداری تامین می شود و گروهی از مردم نیز در امور خدماتی و تولید صنایع دستی اشتغال دارند. کشت دیم و آبی در روستا رواج دارد و بیشتر محصولات زارعی روستا، گندم، جو و علوفه است و انگور، گردو، بادام، زردآلو، آلبالو از محصولات باغی و سردرختی روستاست. بخشی از ارتفاعات پیرامون روستا پوشش مرتفعی دارد و بخشی دیگر صخره ای که کوهنوردان بسیاری در تمام طول سال به این ارتفاعات صعود می کنند.

وجه تسمیه: نام این دره از شمخال که نام یک نوع تفنگ قدیمی و دست ساز و قوی به زبان کردی کرمانجی بوده است، گرفته شده است. کردی کرمانجی ضرب المثلی دارد به این مضمون که «مگر تیر شمخال به تو خورده است». این ضرب المثل برای افرادی به کار می رود که در واکنش به یک اتفاق نه چندان مهم، گریه و ناله بسیار سر می دهند.

در مسیر دره و نزدیکی روستای «دُر بادام» امامزاده ای به نام « امام زاده باء»وجود دارد که زیارت این امامزاده از رسوم ویژه مردم دره شمخال است و اهالی این روستا هر هفته به زیارت این امامزاده می روند و مرسوم است که دختران دم بخت و زنان نازا نیز برای رسیدن به آرزوهای خود ضمن نیایش و دعا از زیر صخره ای در کنار امامزاده عبور می کنند. رقص محلی کردی همراه با انواع سازهای محلی کردی و نوای سازهای محلی دوتار، دهل و سرنا زیبایی خاصی به مراسم جشن و عروسی روستا می بخشد.
فطیرمسکه (نوعی غذای محلی که با نان محلی و کره درست می شود و با دوغ تازه خورده می شود) انوان اشکنه و آش از غذاهای محلی این روستاست.
مردان این دره زیبا به ندرت پوشاک محلی بر تن می کنند اما زنان همچنان از لباس محلی کردی شامل پیراهنی بلند، نیم تنه و شلوار کردی زنانه استفاده می کنند و روسری بلندی با طرحها و نقش های رنگی مزین به زیورآلات بر سرمی بندند. انواع گلیم، جاجیم، قالی کردی و پلاس با طرح ها و رنگ های متنوع و زیبا از جمله صنایع دستی این روستا است.
پوشش گیاهی: گردو، انجیر، زردآلو، چنار، بید، سپیدار، تمشک، موسیر، آنوخ (کاکوتی)، چریش، هفشان، گون، ریخوک، زرشک، گژی (زالزالک) و سدها گیاه وحشی و دارویی دیگر، پوشش گیاهی دره را تشکیل می دهند.

نحوه دسترسی: در میدان فلسطین قوچان، سواری های شخصی گردشگران را به روستای شمخال می رسانند و در صورت هماهنگی دوباره از انتهای دره به قوچان بر می گردانند. جاده تا روستای شمخال آسفالته است و از تونل بلند باجگیران عبور می کند.
توصیه هایی برای این سفر: بهتر است به گونه ای برنامه ریزی کنید که شب را در مسجد روستای شمخال یا ابتدای دره، نزدیک حمام اول، درون چادر اقامت کنید و فردا مسیر را ادامه دهید. همچنین 3 سوئیت اجاره ای تقریبا در ابتدای دره وجود دارد. کفش با زیره سفت و محکم بیشتر به کار می آید. شب های آن سرد است. در روزهای آفتابی و در نیمه دوم مسیر به عینک آفتابی و کلاه آفتاب گیر نیاز دارید اما ضروری نیست. چون لباس ها در طول مسیر خیس می شوند، حداقل به یک شلوار یا شلوارک راحت برای خواب شب نیاز دارید.