فقیه بزرگ «محمد بن حسن عاملی» معروف به «شیخ حرّ عاملی»
ولادت:
شيخ محمد بن حسن حُرّ عاملي در سال 1033 ق. در روستاي «مشغره» از توابع جبع عامل لبنان چشم به جهان گشود. «جبع يكي از مراكز مهم جبل عامل است كه شخصيتهاي ارزندهاي همچون شيخ بهايي و شهيد ثاني، تحويل جامعه اسلامي داده است».
دياري كه شيخ حُرّ عاملي در آن چشم به جهان گشود، يكي از سرزمينهاي تشيع و عالم پرور است كه تشيع آن ريشه در تبعيد ابوذر دارد.
آيه الله العظمي سيد شهاب الدين مرعشي (ره) در سجع البلابل درباره خانواده مادر شيخ مينويسد: «مادر بزرگوار حُرّ عاملي دختر علامه شيخ عبدالسلام فرزند حُرّ است كه دختري فاضل و اديب بود.»
شيخ حُرّ درباره پدر بزرگ مادري خود مينويسد: «او دانشمندي عظيم الشأن و بلند پايه و زاهدي عابد و پارسا و فقيهي حديث دان و مورد اعتماد بود كه زهد و عبادت هيچ كس به او نميرسد. او در فقه و ادبيات عرب نیز استادي زبردست بود».
گذشته از زهد و پارسايي پدر بزرگ مادري اش كه همراه شير مادر زاهدش به او به ارث رسيده بود، شيخ حُرّ از پدر بزرگ پدري خود نيز شهادت را چون سر سلسله اين خاندان حُرّ بن يزيد رياحي به ارث برده بود. شهيد شيخ علي فرزند محمد حُرّ عاملي مشغري پدر بزرگ شيخ حُرّ عاملي است. شيخ حُرّ عاملي درباره پدربزرگ اديب و دانشمندش مينويسد: «او عالمي فاضل بود و عابدي ستوده كردار و عظيم الشأن و شاعر كارآزموده و اديب. تحصيلاتش نزد شيخ حسن (مؤلف كتاب معالم) و سيد محمد (مؤلف مدارك) و ديگر استادانش صورت گرفت... نويسندگان رياض العلماء و روضات الجنات، نجوم السماء و ديگر فرهنگهاي رجال از او تجليل كرده و نوشتهاند كه بر اثر مسموميت شهيد شد.»
اساتید:
شیخ حسن ظهیر، شهید ثانی، پدر، عمو و دایی وی از اساتید شیخ حرّ عاملی بودند. او تا چهل سالگی در کشور سوریه و منطقه ی جبل عامل، نزد استادان شیعی تعلیم یافت و بعدها به عراق و خراسان عزیمت نمود.
او که براي زيارت مرقد مطهر امام هشتم ـ عليه السّلام ـ از «مشغر» عازم «مشهد» شده بود، با واقعيتهاي جامعه آن روز تشيع در ايران روبرو گشت.
شیخ حرّ عاملی در مشهد منصب شیخ الاسلامی و قاضی القضاتی این شهر را پذیرفت و در اصفهان نیز مورد احترام علامه محمد باقر مجلسی و شاه صفوی قرار گرفت.
آثار و نگاشته ها:
از ایشان بیش از 20 کتاب و رساله بر جای مانده است.
اين اثر يكي از كتابهاي مرجع در زمينه احاديث اهل بيت است كه از اعتبار و اعتماد خاصي در ميان كتابهاي حديثي برخوردار است. در اين كتاب، نويسنده روش خاص خود را بكار برده و احاديث فقهي كه فقها در استنباط احكام شرعي بدان نيازمندند و بر آنها تكيه ميزنند جمعآوري كرده است و شمار آنان به بيست هزار حديث ميرسد كه شيخ حر از مصادر و كتب معتبر شيعه چون اصول كافي، من لا يحضره الفقيه، استبصار، تهذيب و كتب ديگر كه شمار آنها به هفتاد منبع و مأخذ ميرسد جمع آورده است. شيخ حُرّ كتاب را با احاديثي در مقدمه عبادات افتتاح كرده و سپس بر طبق كتب فقهي آن را از بحث طهارت تا مبحث بيان ديهها تقسيم بندي نموده است.
از دیگر آثار ماندگار وي مي توان به جواهر السنيّه، صحيفه ثانيه، الايقاظ من الهجعه برهان علي الرجعه، خلق الكافر، الفوائد الطوسيه، بدايه الهدايه، امل الآمل، اثبات الهده و هدايه الاُمّه اشاره نمود.
رحلت:
شيخ حُرّ عاملي اين فرزانه روزگار سرانجام در بيست و يكم ماه رمضان 1104 در هفتاد و يك سالگي چشم از جهان فرو بست و در زير گنبد حضرت (رضا)، كنار منبر، برادرش شيخ احمد صاحب الدرالمسلوك با هزاران نفر ديگر بر جسم مطهرش نماز گذارد و جسم مطهرش در ايوانِ حجرهاي از حجرههاي صحن شريف امام رضا ـ عليه السّلام ـ جنب مدرسه ميرزا جعفر به خاك سپرده شد و مرقدش در كنار حرم رضاي آل محمد واسطه بين مردم و پيشواي هشتم شيعيان گشت.
سلام بر او روزي كه در «مشغر» معبر نور، چشم به جهان گشود و روزي كه در «مشهد» قبله نور، چشم از جهان فرو بست.
(داخل ضریح شیخ حرّ عاملی) (مضجع شیخ حرّ عاملی)
منابع : 1- روزشمار تاريخ مركز پژوهش هاي اسلامي صدا و سيما
2- سایت سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران
تهیه و تنظیم برای تبیان : فریادرس گروه محتوا و پژوهش تبیان