سفر امام رضا(ع) از اهواز تا یزد و مشهد
سال 200 هجری قمری بود که امام رضا(ع) مجبور شد به مرو عزیمت کند. زمانی که مأمون امام را به این سفر مجبور کرد تصور نمی‌کرد امام پس از طی مسیری سخت با استقبال گسترده مواجه شده و محل عزیمت ایشان به قطب معنوی و معرفتی تبدیل شود. سفر امام رضا(ع) از مدینه تا مرو به 5 بخش تقسیم می شود: از مدینه تا بصره، از بصره تا فارس، از فارس تا یزد، از یزد تا خراسان و در نهایت خراسان.
شروع سفر
دو تن از مأموران مأمون به نامهای رجاء بن ضحاک و یاسر خادم به همراه نامه ایی دستور داشتند امام را برای انتقال از مدینه به مقر حکومتی همراهی کنند .آن دو به منزل امام رفتند و نامه مأمون را به حضرت تسلیم کردند. امام با فرستادگان مأمون سخنی نگفت، با کراهت نامه را خواند و بنا به مصالح آن روز، پیشنهاد مأمون را پذیرفت و آماده سفر شد. ایشان پیش از رفتن، در چند نوبت، کنار مرقد پیامبر رفتند و با گریه ای بلند، نگرانی و نارضایتی خود را از این سفر نشان دادند. اقدام دیگری که قبل از عزیمت انجام دادند اعلام امامت امام جواد(ع) و وداع با خانواده بود.
در غربت می میرم
شیخ صدوق در عیون اخبار الرضا به سند خود از محول سجستانى نقل كرده است كه گفت: چون پیك براى حركت دادن امام رضا (ع) به خراسان، وارد مدینه شد من در آن شهر بودم. پس امام رضا (ع) به مسجد رسول الله آمد تا با آن حضرت خداحافظى كند. در هر بار آن حضرت به سوى قبر بازمىگشت و صدایش به گریه بلند مىشد. به آن حضرت نزدیك شدم و بر او سلام گفتم. او نیز سلامم را پاسخ گفت. به وى تبریك گفتم. وى فرمود: مرا رها كن. من از جوار جدم صلى الله علیه و آله و سلم بیرون مىشوم و در غربت مىمیرم. منابع تاریخی و اولیه آغاز حرکت امام رضا را از مدینه به بصره ذکر کرده اند. اما برخی منابع نیز نوشته اند: حضرت ابتدا به مکه رفته و در این سفر امام جواد نیز همراه ایشان بوده است، امام با خانه خدا وداع کرده و سپس از مکه به سفر ادامه داده اند.
از بصره تا سوق الاهواز
مامون آن حضرت را از آمدن از راه كوفه و قم منع كرده بود چون مىدانست شمار شیعیان در آنجا بسیار است و بیم داشت كه مردم این دو شهر به سوى آن حضرت آیند و به گردش جمع شوند. و از آن حضرت خواست كه از راه بصره و اهواز و فارس، یعنى شیراز، و حدود آن شهر عازم خراسان شود. از دیار عرب (عراق) تا خوزستان دو راه وجود دارد، یکی از بغداد به واسط و از واسط به خوزستان و راه دیگر از بصره به خوزستان که کوتاهترین راه و فاصله میان ایران و عراق آن روز محسوب می شد. سه بقعه به نام امام رضا در شوشتر، دو بقعه به نام شاخراسون (شاه خراسان) در دزفول و شوشتر و دو بقعه دیگر به نام های امام ضامن وجود دارد که نشان می دهد محل عبور امام رضا(ع) این شهرها بوده است.
از اهواز تا فارس
درباره خروج امام از اهواز خبر دقیقی وجود دارد که امام از پل اربق یا اربک عبور کرده اند. در ادامه مسیر پل اربک در شهر بهبهان قدمگاهی موسوم به قدمگاه امام رضا است که مسیر امام را روشن می کند. قدمگاه بعدی که در منابع تاریخ محلی از آن یاد شده شهر ابرقو یا ابرکوه است که در منتهی الیه جاده شمالی شیراز به شهر یزد قرار دارد. منابع تاریخی اطلاع می دهند که امام رضا از اهواز و از طریق فارس و نه شهر شیراز به سمت خراسان رفته اند.
از فارس تا یزد
یزد در قرن دوم اسلامی نه یک شهر که یک منطقه بیابانی بود و در منابع تاریخی به صراحت نامی از یزد به میان نیامده. تنها عبور امام از یک کویر و یا بیابان ذکر شده است که برخی معتقدند امام رضا طی مسیر وارد شهر قم شده و در منزل یکی از اهالی این شهر منزل کرده اند که این مکان امروزه به مدرسه رضویه یا مأموریه شهرت یافته است. اما مأمون گذر امام از شهرهای محل تجمع شیعیان را ممنوع کرده بود. بنابراین حضور امام در این شهر سند محکمی ندارد. صدوق در عیون اخبار الرضا به سند خود از رجاء بن ابو ضحاك نقل كرده است كه گفت: مامون مرا مامور آوردن على بن موسى الرضا از مدینه كرد. و به من دستور داد كه وى را از راه بصره و اهواز و فارس بیاورم نه از راه قم. و نیز فرمان داد كه شبانه روز از وى محافظت كنم تا او را نزد مامون ببرم. بنابراین من از مدینه تا مرو، همراه على بن موسى بودم.
از یزد تا خراسان
در گزارش های شیخ صدوق مسیر حرکت بعدی امام رضا(ع) استان خراسان و شهر نیشابور قید شده است. مهم ترین و معتبرترین گزارشی که از توقف آن حضرت در نیشابور ضبط شده روایت عبدالسلام بن صالح ابوصلت هروی است که حدیث مشهور و معروف سلسلة الذهب را از امام رضا در نیشابور نقل می کند. چشمه کهلان که امام در آن غسل کرده و در کنار حوض آن به نماز ایستاده اند و همچنین قدمگاه نیشابور در 24 کیلومتری آن شهر، یادگارهای مستند و مستدل حضور امام رضا در این شهر است. امام رضا پس از نیشابور به طوس، ده سرخ و کوه سنگی سفر کرده اند.
كاروان امام رضا (ع) از رباط سعد خارج شد و به سوی ده سرخ حركت كرد. در آنجا به حضرت عرض كردند: ظهر شده است. آیا نماز نخوانیم؟ امام رضا پیاده شد و فرمود: برایم آب بیاورید. گفتند: آب نداریم. آن حضرت با دست خاك های قسمتی از زمین را كنار زد و چشمه ای پدیدار شد. سپس حضرت و همراهان از آب چشمه وضو گرفتند. آن چشمه و آن محل اكنون در ده سرخ به نام «چشمه رضا» معروف است كه در آنجا نماز می خوانند و آب آن را برای تبرك می برند. در کوه سنگی، امام برکت سنگه ای این ناحیه را که از آن دیگ ها و ظروف سنگی می تراشیدند طلب کردند. نقل شده است که كاروان از ده سرخ حركت كرد و به روستای سناباد رسید. در آنجا كوهی بود كه از سنگ آن دیگ می ساختند. امام رضا(ع) به آن كوه تكیه داد و فرمود: «خداوندا، این كوه و آنچه از آن ساخته می شود را باعث منفعت قرار ده و به هر چه در این دیگ ها پخته می شود بركت ده». از سنگ آن كوه برای حضرت دیگی ساختند و امام رضا (ع) فرمود: غذای مرا در غیر این دیگ طبخ نكنید. حالا بیش از هزار و دویست سال است كه از سنگ آن كوه ظروف مختلف می سازند.
فراوری: الهام مرادی
بخش گردشگری تبیان
برگرفته از:
كتاب سیره معصومان/ نوشته سید محسن امین
پژوهشکده باقرالعلوم
آستان قدس رضوی
