روزهای سیاه پوشی مراغه

دسته های شاخسی

این مراسم پیش درآمد تشكیل هیاتهای عزاداری محرم در آذربایجان است که دسته جات مركب از جوانان و ریش سفیدان محلات است كه به طور جداگانه ساعاتی قبل از غروب آفتاب در نزدیكی مسجد یا تكیه جمع می شوند.

ابتدا در دو ردیف مجزا قرار گرفته در حالی كه با دست راست چوبدستی شاخسی را كه نمادی از شمشیر است در دست گرفته و با دست چپ حلقه در كمر نفر بعدی زده اند، به همراهی نوحه مخصوص شاخسی و حركات ریتمیک پاها و دستها، نوحه خوانی می كنند. معمولا اولین بار سردسته چندین بار با صدای بلند یا حسین را می گوید تا به اصطلاح دم گرفته شود.

در زمان شور هیاتها زمانی است كه چندین هیات شاخسی به هم برخورد می نمایند و در این صورت سردسته با فریادهای بلند " شاخسی، واخسی " حیدر، صفدر" حسینیم وای مظلوم اولن حسینیم وای، به آسمانها شنیده می شود. امروز برای تهییج بیشتر گروههای شاخسی از ادوات موسیقی نظیر طبل و سنج نیز استفاده می شود.

علم بندی

آئین سنتی عَلم بندی به صورت كاملاً سنتی در استان آذربایجان شرقی در سومین روز محرم در شهر مراغه واقع در محله دروازه مراغه برپا می شود كه همه ساله بازدید كنندگان مخصوص خود را دارد. علم مراغه تقریباً 50 متر است كه توسط سرپرست هیاتهای مراغه با انواع پارچه ها و روسری ها نصب می گردد.

بعد از نصب پارچه ها و استحكام بخشی علم توسط سیم ها چند نفر از بالابر استفاده كرده و مابقی دستمالها را بر روی آن نصب می كنند. در حین نصب علم هزاران راس گوسفند در زیر پای علم قربانی می شود و هر كس نذری دارد در این روز و در بین اهالی حاضر پخش می كنند. نذورات هر چه است احسان امام حسین است از چای و خرما گرفته تا نان و پنیر. این رسم از آئین های کهن شهرستان مراغه است و تقریبا این عَلم تا اربعین به همان صورت برافراشته می ماند و 28 ماه صفر توسط سینه زنی و نوحه خوانی هیاتهای مراغه علم واچیده می شود.

حجله قاسم (ع)

این مراسم در روستای نرج آباد شهرستان مراغه اجرا می شود. در شب پنجم ماه محرم با كمك اهالی روستا، حجله ای از پارچه های رنگین و گل و شیرینی آراسته می شود و در خانه فردی كه همه ساله میزبان حجله قاسم است نهاده می گردد، اهالی محل هر كدام با خلعت و كادویی که برای تزیین حجله می آورند، جمع می شوند. این حجله در آن شب با حضور حاضران سینه زن و زنجیرزن آماده می گردد و بعد از آن شب برای گردش در محلات تا شب عاشورا می گردانند.

شمع پای لاما

در روز نهم محرم ( تاسوعا) به هنگام غروب، مراسم "شمع پای لاما" در اكثر نقاط آذربایجان مرسوم است. هر كس در طول سال برای گشودن مشكلی و گرفتن حاجتی نذر كرده است كه در این چنینی شبی به درب 41 مسجد برود و در هر كدام یك عدد شمع روشن كند، معمولا صاحبان هیاتها و مساجد از قبل جایگاهی را مشخص كرده اند كه مخصوص افروختن شمع باشد. رسم است كه حاجتمندان با پای برهنه این رسم را به انجام برسانند.

معمولا جایگاهی كه محل افروختن شمع است بعد از نماز مغرب محل شاخسی زدن هیات است و شاید این كار به دلیل روشنایی باشد كه در گرو شمع بوده است، چون در سابق روشنایی هیئت ها با این وسیله روشنایی تامین می شده است.

مراسم خیمه سوزانی

این رسم در اكثر نقاط آذربایجان در ظهر عاشورا (قبل از اذان) برگزار می گردد. كه منتسب به واقعه سوزاندن خیمه های اهل بیت (ع) توسط دشمنان بی رحم می باشد که بعد از آن مراسم اصطلاحاً می گویند "قتیل كسیلدی". اكثراً در نقاطی که شبیه خوانی برگزار می شود، مراسم سوزاندن خیمه با تعزیه این مراسم توام می گردد و برای تهییچ بیشتر مردم و بینندگان تعدادی شبیه خوان كودك را در صحنه نمایش در حالت فرار و شیون قرار می دهند تا تاثیر آن ملموس تر گردد.

اللهم لبیك

زمان این مراسم صبحگاه عاشورا است، دسته جات سینه زن و عزادار قبل از طلوع آفتاب دسته دسته در حالی كه كفن بر تن یا حوله ای به نشانه احرام بر بدن پوشیده اند، به حسینیه حاج غفار مراغه می رسند. بعد از اداء نماز صبحگاهی عاشورا در حالیكه صورت ها را گل و خاكستر مالیده اند با پای برهنه دو ردیف تشكیل می دهند.

سردسته این هیات ابتدا با لعنت گفتن بر ظالمان و آل یزیدیان و "بی شمار" گفتن دسته ها، جماعت را آماده می كند، سپس كم كم ورد و دعای مخصوص را می خواند با این مضمون " الله، الله " حسینا واینا؟" یعنی خدایا، خدایا، حسین كجاست؟ كم كم كه شور و شوق جماعت را در بر می گیرد، مردم با هیجان به حالت هروله مانند حرکت در صفا و مروه به جوشش درآمده، در حالیكه با هر گفته ورد مخصوص بر سرها می كوبند، در فواصل معین ورد " اللهم لبیك یا حسین" را نیز می خوانند. یعنی حسین ما برای بیعت آماده ایم.

این مراسم با گردش در نقاط مختلف شهر تا حوالی ظهر ادامه می یابد، و در مسیر اینها قربانی های زیادی ذبح می شود، كه همگی به بساط آشپزخانه حضرت برای اطعام عزاداران اهداء می شود.

گرداندن اسب ذوالجناح

بازگشت اسب بی سرنشین در دشت كربلا یكی از غم انگیزترین صحنه های عاشورایی است، كه درمراغه این حركت نمادین بازآفرینی می شود. برای این کار اسب سفید رنگی كه ملبس به پارچه های سبز و سفید است در حالیكه آغشته به خون کرده اند، به آن تیر و پیكانهای چوبین نیز متصل می نمایند و بعضا كبوترهای خونین بال را نیز سوار بر اسب می کنند و در بین دسته جات عزاداری می گردانند، زنان و مردان به طواف اسب شبیه دوالجناح می پردازند و هر كس نذرش را که عمدتا پول است به رواندازهای اسب وصل می كند، بعضا قطعاتی از پارچه سبز آن را برای تبرک و گرفتن حاجت و سلامتی از صاحب اسب طلب می كنند، كودكان شیرخوار را از زیر شكم اسب برای مصونیت از بیماری عبور می دهند. این اسب نمادین در حقیقت اسبی خسته و بازگشته از رزم است.

فراوری:الهام مرادی

بخش گردشگری تبیان

برگرفته از میراث فرهنگی آذربایجان، فارس