یك سرخپوست بیمار چگونه موفق به كشف داروی بیماری مالاریا شد ؟

چگونگی كشف كینین ( داروی مالاریا ) آن قدر مبهم است كه به سختی می توان در تاریخچه ی آن افسانه را از واقعیت جدا كرد. مطابق حكایتی كه در اروپا رواج گسترده دارد، همسر فرمانروای پرو كه به "كنتس چینكون" شهرت داشت، با مصرف ماده ای كه از پوست درختی در پرو به دست آمده بود از مالاریا نجات یافت. درمان موفقیت آمیز بیماری اش آن قدر توجهش را جلب كرد كهمقداری از پوست این درخت را در سال 1638 با خود به اسپانیا برد و بدین ترتیب اروپائیان را با مصرف كینین آشنا كرد. در همین روایت آمده است كه لینه، گیاه شناس سوئدی، در سال 1742 جنس درختی را كه این ماده ی دارویی از آن استخراج شده بود «سینكونا» نامید. اما در این نامگذاری دو اشتباه بود. اولاً گرچه لینه قصد داشت با این نام به كنتس چینكون احترام بگذارد، اما در املای آن اشتباه كرد. ثانیاً كنتس در واقع هرگز به مالاریا مبتلا نشده بود و پوست سینكونا را به اسپانیا نبرده بود، بلكه در راه بازگشت به اسپانیا در كارتاهانای كلمبیا درگذشت.

قدیمیترین شرح قابل اعتمادی كه درباره ی استفاده از كینین در درمان مالاریا وجود دارد به سال 1630 باز می گردد كه به مُبلغـّان یسوعی لیما نسبت داده می شود؛ به همین سبب در حدود یكصد سال ، قبل از آنكه لینه بر این پوست شفابخش نامی نهد، آن را «پوست یسوعی» نامیدند. شاید هرگز نتوان با قطعیت دریافت كه آیا خود یسوعیان خواص ضد مالاریایی آن را از سرخپوستان آموختند یا نه. اما یك حكایت قدیمی نشان می دهد كه شاید خواص درمانی پوست درخت سینكونا به طور تصادفی كشف شده باشد.

مطابق این حكایت سرخپوست بیماری كه در گرمای تب می سوخت، در جنگلهای مرتفع رشته كوههای آند گم شد. در دامنه های گرم و مرطوب كوههای آند، از كلمبیا گرفته تا بولیوی، چند گونه از درخت سینكونا (كه سرخپوستان آن را گنه گنه می نامند) در ارتفاعات بالاتر از 1500 متر می رویند. همچنان كه این سرخپوست مریض از میان درختان می گذشت، بركه ی آب راكدی پیدا كرد، و برای نوشیدن آب خنك آن خود را در كنار بركه بر زمین انداخت. چشیدن مقدار كمی آب كافی بود تا دریابد به پوست درختان گنه گنه ای كه در مجاورت بركه قرار داشتند، و در آن زمان تصور می شد سمّی باشند، آلوده شده است. اما به جای آنكه به پیامدهای مرگبار و احتمالی توجهی كند، برای رفع تب و تشنگی سوزانی كه به آن گرفتار شده بود، با حرص و ولع از آب بركه نوشید.

او برخلاف آنچه انتظار داشت نه تنها نمرد، بلكه در واقع تبش تخفیف پیدا كرد و با نیرویی دوباره خود را به دهكده اش رساند. او ماجرای درمان معجزه آسایش را برای دوستان و خویشاوندانش تعریف كرد، و آنان از آن پس از مواد به دست آمده از پوست درخت گنه گنه برای درمان آن تب وحشتناك استفاده كردند. تب مزبور به دلیل ابتلا به مالاریا ایجاد می شد، و ماده ای كه در پوست درخت وجود داشت كینین بود. خبر این اكتشاف در میان جمعیت بومی آنجا منتشر شد، و احتمالاً در اوایل سده ی هفدهم به گوش مُبلغّ یسوعی رسید. اگر این حكایت صحیح باشد، نشان می دهد كه حتی در جوامع بدوی هم ممكن است «ذكاوت» باعث شود كه نتیجه گیری از یك اتفاق تصادفی به كشفی تكان دهنده منجر شود.

گرچه نمی توان درستی این حكایت را تأیید كرد، اما این گونه رویدادها به فراوانی اتفاق افتاده اند. گاه نتیجه شان نظیر آنچه در این مورد خواندید پر بركت بوده است، اما اغلب به مرگ یا آسیب دیدن كسی كه برای نخستین بار از چنین ماده ی طبیعی نیرومندی استفاده می كند منجر شده اند.