تبیان، دستیار زندگی
رسیدن به یک هویت سالم وموفق ، فرایندی است که از آغاز نوجوانی تا سالهای پس از نوجوانی می تواندادامه یابد، نوجوان باید یاد بگیرد که خویشتن پنداری خود را بر اساس ساختار و...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

باورش کنید تا بتواند

نوجوانی


رسیدن به یک هویت سالم و موفق، فرایندی است که از آغاز نوجوانی تا سال های پس از نوجوانی می تواند ادامه یابد، نوجوان باید یاد بگیرد که خویشتن پنداری خود را بر اساس ساختار و کارکرد بدن در حال تغییر خود در این دوره و نیز روابط جدید خود را با همسالان و بزرگسالان از نو، سازماندهی کند.


برای رسیدن به این هدف نوجوان باید به این پرسش ها پاسخ دهد: من کیستم؟ هدف من از زندگی چیست؟ ده یا پانزده سال دیگر من چگونه خواهم بود؟ 1 انسان ها معمولاً موفقیت ها و شکست های خود را به توانایی های شخصی، تلاش و کوشش خود، سطح دشواری کاری که انجام می دهند و شانس و اقبال نسبت می دهند.

در این رابطه افراد به دو دسته تقسیم می شوند: یک دسته موفقیت ها و شکست های خود را به شخص خود نسبت می دهند و دسته ی دیگر موفقیت ها و شکست های خود را به عوامل محیطی بیرون از وجود خود مربوط می دانند.

افراد دسته ی اول خود را مسئول نتایج کارها و فعالیت های خود می دانند، مثلاً اگر در کنکور پذیرفته نشوند آن را نتیجه ی بد شانسی نمی دانند، بلکه نتیجه کمی تلاش ،ناکامی یا عدم دقت لازم در انتخاب رشته های تحصیلی می دانند، این گروه کسانی هستند که از اعتماد به نفس مناسبی برخوردارند. اما دسته دوم برای تلاش های خود ارزشی قایل نیستند و خود را مسئول زندگی خود نمی دانند و چون شانس و  اقبال و یا دیگران را مسئول وقایع زندگی خود می دانند، نسبت به خود اعتماد ندارند. کسانی که عزت نفس بیشتری دارند، انگیزه بیشتری برای پیشرفت و جبران اشتباهات گذشته دارند، چون معتقدند که شکست های قبلی به دلیل کوشش ناکافی آن ها است، اما گروهی که عوامل محیطی را در نتایج فعالیت ها و کارهای خود مؤثر می دانند چون احساس می کنند که توانایی روحی لازم را برای مقابله با شکست ندارند، در نتیجه انگیزه ای برای تلاش بیشتر پیدا نمی کنند. 2

حال باید دید که عزت نفس چیست و چه رابطه ای با خود باوری دارد و اصولاً خانواده چگونه می تواند این صفات پسندیده را در شخصیت نوجوان نهادینه نماید؟

خود باوری معرف مهمترین جنبه ی شخصیت افراد می باشد که به شناسایی انسان از خود اشاره دارد. آن چه که ما از شخصیت خود می دانیم ناشی از مجموعه یی از اطلاعات وشناخت فرد از ویژگی های شخصی و عقاید خود می باشد که جنبه ی توصیفی ندارد. خود باوری در ارتباط با دو عامل دیگر قرار دارد، مهارت ها و توانایی های فرد و عزت نفس، هرچه توانایی ها و مهارت های فردی افزایش یابد، نقشه ی شناختی فرد از خودپیچیده تر و گسترده تر می شود، لذا با افزایش مهارت ها و توانایی های فردی، خودباوری عمیق تر می شود. عزت نفس نیز جبنه ی قضاوتی و ارزشیابی فرد از خود می باشد، یعنی فردی که از خودآگاهی برخوردار است، نوعی ارزش گذاری بر روی صفات خود دارد و چنانچه این ارزش گذاری منفی باشد، عزت نفس خدشه دار می شود

عزت نفس از تفاوت بین خود ادراک شده با خود ایده آل ناشی می شود. چنانچه فاصله ی میان خودواقعی با خود ایده آل زیاد باشد، عزت نفس پایین می آید، در حالی که تفاوت و فاصله ی کم میان این دو حاکی از عزت نفس بالا می باشد.

اگر كودک‌ در خانواده ای‌ سرشار از صمیمیت، محبت‌ و مهربانی‌ رشد یابد می ‌تواند ویژگی‌ های‌ شخصیتی‌ خود را بشناسد و با اطمینان‌ به‌ توانایی ‌های‌ خود یا مشكلات‌ و مسائل‌ گوناگون‌ روبرو شود و از طرفی‌ می ‌تواند با رفتارهای‌ نامطلوب‌ و منفی‌ خود، برخوردی‌ واقع ‌بینانه‌ داشته‌ باشد و در صدد رفع‌ و تغییر آن ها برآید

یعنی اگر کسانی که واجد عزت نفس بالا می باشند، به نحوی ابلهانه و یا بی رحمانه رفتار کنند، بیشتر از دیگران احساس نا هماهنگی و ناخوشایندی (ناراحتی وجدان) می کنند. حال اگر شخصی عزت نفس اندکی داشته باشد، اگر مرتکب عملی ابلهانه یا غیر اخلاقی شود ،احساس نا هماهنگی زیادی نمی کند چنین فردی انتظار انجام کارهای ناشایست از خود را دارد. زیرا ارتکاب عمل خلاف، با خود پنداره ی او هماهنگی دارد.

عزت نفس علاوه بر تأثیری که برجلو گیری از رفتار انحرافی دارد، بر سایر عملکردها و صفات شخصیتی نیز تأثیر گذار می باشد. مشخص شده است که در افراد دارای عزت نفس پایین، علایمی نظیر: شکایت جسمانی، افسردگی، اضطراب، کاهش سلامت عمومی بدن، بی تفاوتی و احساس تنهایی، تمایل به ابراز شکست به دیگران، عدم رضایت از شغل و زندگی، کاهش عملکرد، عدم موفقیت در آموزش و مشکل داشتن در روابط بین فردی گزارش شده است.3

چگونگی شکل گیری عزت نفس در نوجوان

 با توجه به توضیحاتی که ارایه شد، عزت نفس یک محصول اجتماعی و تا حدودی منتج ازارزیابی های دیگران می باشد لذا در شکل گیری و پیدایش آن عوامل متعددی از قبیل خانواده، همسالان، معلمان و واکنش های اجتماعی دیگران وخود واقعی و آرمانی، نقش دارند.

خانواده:

بسیاری از مردم تصور می کنندکه اصولاً نباید بچه را مانند یک آدم بزرگ محترم شمرد و حتی برا ی اثبات ادعای خود چنین استدلال می کنند که اگرکودک مورداحترام قرار گیرد، لوس و بهانه گیر بار می آید در حالی که رسول اکرم (صلی الله علیه و اله) در این زمینه می فرمایند:«اکرموا اولادکم واحسنوا آدابهم».4 فرزندان خود را گرامی شمارید و نیکو تربیت شان کنید.

بنابراین اگر شما به کودک خود شخصیت ندهید و روحیه ی او را نا دیده بگیرید، ممکن است همین احساس حقارت در آینده برای او به صورت عقده یی در آید و مانند بسیاری از عقده های دیگر به جنایات و خلاف های بزرگ منتهی شود. در واقع این عقده ها ناشی از بی احترامی و سرکوب منجر به ارزیابی منفی کودک زخود می شود.

مطالعات فراوان نقش احترام و محبت والدین را در تکوین عزت نفس کودک اثبات نموده است. به زعم راجرز، چنانچه مادر رفتار طرد کننده، تحقیر آمیز و سرزنش کننده داشته باشد در آن صورت، کودک عدم تأیید را نشانه ی نپذیرفتن همه ی جنبه های وجودی خود می پندارد.5

تحقیقات مختلف نیز عنوان کرده که بزرگسالانی که واجد عزت نفس پایین می باشند، تجارب کودکی سرشار از رویدادهای منفی داشته اند که سبب شده فرد متقاعد شود که بی ارزش تر از دیگران است.

برگ درخت

کیفیت عملکرد مناسب در رابطه با نوجوانان

1. به طور کلی نوجوانان نخست به یک رابطه ی صمیمانه، مطمئن و امن نیاز دارند و سپس مایلند، بزرگسالان آن ها را درک کنند، علت احساسات آن ها را بشناسند و در برابر اشتباهات و خطاهای آن ها صبورانه و منطقی برخورد نمایند.

2. نوجوانان، برای تغییر رفتار خود، بیش از انتقاد و سرزنش و تحقیر، به ستایش و حمایت نیاز دارند، آنان بزرگسالانی را دوست می دارند که آن ها را بشناسند و مهمترین ها را در آن ها جستجو کنند، به آن ها علاقمند باشند و با آنان محترمانه و دوستانه رفتار کنند.

3. نوجوانان به والدین و مربیانی نیاز دارند که با جدی و قاطع بودن خود، آن ها را در زمینه های بهداشت و تندرستی و امنیت، اطاعت و نظم و قانون و پذیرش منطق و اعمال اصول مربوط به آن ها راهنمایی کنند و در صورتی که صداقت ببینند هرگز مقاومت نخواهند کرد. روش های صریح و روشن والدین گاه بهترین و قوی ترین عامل مؤثر در تصمیم گیری های صحیح نوجوانان خواهد بود.

4. نوجوانان نیاز دارند که والدین به آن چه آن ها می گویند گوش فرا دهند و آن ها را جدی بگیرند.

5. در درک و شناخت و علت و انگیزه رفتار آن ها و تشویق به حل مشکل به جای پند و اندرز صرف سعی کنند و در فراهم آوردن محیطی که در آن نوجوان آزادانه رشد کند، تلاش نمایند.

6. از آنجایی که برداشت نوجوان از خویش، حاصل تصویر ذهنی است که وی از خود ساخته و این تصویر ذهنی تحت تاثیر خودگویی های(مثبت یا منفی) او و قضاوتی است که نوجوان از خود دارد، لذا توصیه می گردد که والدین به نوجوانان کمک کنند تا تصویری مثبت و منطقی از خود، در ذهن بپرورانند. در دوره ی نوجوانی در اثر تغییر و تحولات جنبه های مختلف، عموما افراد به سمت اظهارات و خودگویی های منفی از خود می پردازند. کمک والدین به نوجوان برای ترمیم این ساختارها و قضاوت های شناختی از خود و بررسی دقیق توانایی ها و ویژگی های مثبت، در پرورش عزت نفس آن ها تاثیر مطلوبی دارد.

7. به آن ها آموزش دهید که اشتباهات خود را شناخته و از آن ها عبرت بگیرند. اما از طرف دیگر انتقادات شدید، بیشتر باعث تخریب عزت نفس در نوجوانان می شود. نوجوانانی که در این دوره از زندگی اعتماد به نفس مثبت و قوی دارند، می توانند تصمیمات و انتخاب های درستی را انجام دهند و سازگاری خوبی با بزرگسالان دارند.

8. به نوجوان خود اجازه تصمیم گیری مستقلانه بدهید. به نوجوان خود اعتماد داشته باشید و بعد از ارائه اطلاعات و آگاهی های لازم، به او این فرصت را بدهید که در امور مختلف تصمیم گیری کند. سپس در برابر تصمیمات مثبت او را تشویق کرده و در ازای تصیمات نادرست او را تنبیه نکنید بلکه اجازه دهید با مشکلات مواجه شده و خودش مشکلاتش را حل نماید.

در مجموع اگر كودک‌ در خانواده ای‌ سرشار از صمیمیت، محبت‌ و مهربانی‌ رشد یابد می ‌تواند ویژگی‌ های‌ شخصیتی‌ خود را بشناسد و با اطمینان‌ به‌ توانایی ‌های‌ خود یا مشكلات‌ و مسائل‌ گوناگون‌ روبرو شود و از طرفی‌ می‌تواند با رفتارهای‌ نامطلوب‌ و منفی‌ خود، برخوردی‌ واقع ‌بینانه‌ داشته‌ باشد و در صدد رفع‌ و تغییر آن ها برآید. از آن جایی‌ كه‌ اعتماد به‌ نفس‌ صفتی‌ ارثی‌ نیست‌، اگر كودک‌ ضمن‌ انجام‌ فعالیت ‌های‌ مختلف‌ مدام‌ دچار محدودیت‌ شود و نتواند تجارب‌ جدید و مفیدی‌ در زندگی‌ كسب‌ كند، ترسو ، كمرو و خجول‌ بار می‌آید و قدرت‌ تصمیم‌گیری‌ هم‌ در او رشد نخواهدیافت‌.

فهرست منابع و مآخذ

1- نوابی نژاد، شکوه، خانواده وفرزندان، انتشارات انجمن اولیا ومربیان، سال 1379،صفحه 19

2- چه کسانی موفق ترند، پیک سنجش  بیستم فروردین 1380، سال ششم ، شماره ی1

3- ماسن، پاول هنری، رشد وشخصیت کودک، ترجمه ی یاسایی، نشر مرکز، سال 1368

4- نهج الفصاحه ، ص85

5- شولتس، دوان، روانشناسی کمال، ترجمه ی گیتی خوشدل، انتشارات درخشش، تهران، 1372

فرآوری: کهتری

بخش خانواده ایرانی


منابع:

شمیم - مهناز جزایری

روزنامه اعتماد - ماندانا  سلحشور

روزنامه شاپرک

* مقالات مرتبط:

حساسیت های نوجوانت را دریاب

نوجوانی و دنیای رنگارنگ بلوغ

حل مشکل با یک گپ دوستانه

با فرزندمان در مورد بلوغ حرف بزنیم

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.