تبیان، دستیار زندگی

جوان و اوقات فراغت

فراغت در دعای امام سجاد(علیه السّلام) در فرهنگ و اندیشه اسلامى، اوقات فراغت با بیهودگی و معطّلی یا آلودگی و روزمرگی همسو نیست، بلكه فراغت، فرصت دوباره‌ای برای تلاش و فعالیت‌های فكری و جوشش شناخت و بینش است كه در آن گرچه فعالیت‌های ظاهری فیزیكی تعطیل می‌شود، كوششی درونی و سفر به دیار قرب و قرار الهى، با پاكی‌نیّت و تابناكی اندیشه آغاز می‌گردد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
اوقات فراغت جوانان
سوغات این سفر نیز تا هفته‌ها و ماه‌ها و گاه سال‌های بسیار، روشنی‌بخش شب‌ها و روزهای زندگی خواهد بود. ازاین‌رو، امام سجاد(ع) از پیشگاه پروردگار پر مهر چنین درخواست می‌كند:

خدایا! اگر برای ما فراغتی از كارها مقدّر فرموده‌اى، آن را سالم قرار ده كه در آن، گناهی ما را در نیابد و خستگی به ما روی نیاورد، تا فرشتگان و نویسندگان بدی‌ها، با پرونده‌هایی خالی از بیان گناهانمان، از سوی ما بازگردند و نویسندگانِ نیكی‌ها، به خاطر نیكی‌هایی كه از ما نوشته‌اند، شادمان شوند.[1]

 

اوقات فراغت و كاركردهای آن

اوقات فراغت، می‌تواند لحظات زیبا و زرّین زندگی هر جوان باشد كه متفاوت از دیگر اوقات، سبب رضایتِ درونی و افزایش شادكامی او شود. فراغت، جوان را از تكرار و یكنواختی نجات می‌دهد و با جدا شدن از روزمرگى، زمینه‌ساز سلامت او شده، خستگی‌های روحى، آسیب‌های روانى، افسردگی‌ها، غم‌ها، تلاطم‌ها و درگیری‌های متعدد و متفاوت جسم و جانش را برای دقایقی از او دور می‌كند.

در فرهنگ عمید درباره تعریف اوقات فراغت این‌طور آمده است: فراغت در فارسی به معنای آسودگی و آسایش از كار و شغل است. فرد در این اوقات می‌‌خواهد به اشتغالی بپردازد كه با كمال میل به آنها علاقه‌نشان می‌دهد؛ خواه به منظور استراحت و خواه برای ایجاد تنوّع.

 

اوقات فراغت، كاركردهایی دارد كه بعضی از آنها عبارتند از:

 

1. رفع خستگى:

یكی از كاركردهای اساسی اوقات فراغت، رفع خستگى و تأمین استراحت جوان است. كار مداوم، بدون زمانی برای رفع خستگى، موجب پایین آمدن بازده كار و صدمه دیدن سلامت روانی می‌شود. البته باید توجه داشت كه هدف از این اوقات، بطالت نیست، بلكه زمانی است كه فرد به تمددّ اعصاب می‌پردازد و نتیجه آن، افزایش بازده اوست.

پس از انجام كار در طول مدتی مشخص، جوان نیاز دارد اوقاتی را صرف تفریح سالم كند. بی‌تردید تفریح‌های سالمی چون كوهنوردى، شنا، اسب‌سواری و مانند آن كه از سوی اسلام نیز تأیید شده است، در برطرف شدن خستگی جوان مؤثر است و به بازده كار او كمك می‌كند.

2. شكوفایی استعدادها:

 استعدادهای انسان اگر در زمینه و شرایط مساعدی قرار گیرد، به فعل تبدیل می‌شود. ازاین‌رو، شناسایی این زمینه‌ها در زندگی جوان بسیار حیاتی است. اوقات فراغت، یكی از این موقعیت‌های بسیار مناسب است كه جوان می‌تواند با بهره‌گیری از آن، به شناسایی و تقویت استعدادهای خود بپردازد.

3. رشد اجتماعى:

 اوقات فراغت جوان افزون بر تأثیراتی كه بر شخصیت او دارد، به رشد اجتماعى وی نیز كمك می‌كند. شركت جوان در فعالیت‌های اجتماعى، سبب بهبود روابط او با دیگران می‌شود و به پیشرفت او از نظر اجتماعی یاری می‌رساند. بسیاری از پیشرفت‌های جوان با پیشرفت اجتماعی او پیوند تنگاتنگ دارد؛ زیرا اگر جوان بهترین و ارزنده‌ترین استعدادها را نیز داشته باشد، تا زمانی‌كه توانایی ارائه آنها را در سطح اجتماع نداشته باشد، ‌چندان موفق نخواهد بود.
جوانی، اوقات فراغت،
 

جوانی و فراغت

تا چشم برهم بزنى، او رفته است؛ درست مثل یك ثانیه. شاید هم از ثانیه سریع‌تر می‌رود. به هر حال گذشتنش را احساس نمی‌كنى. انگار نمی‌رود، بلكه می‌دَوَد. همه به دنبالش هستند. سعی می‌كنند او را بگیرند. آرزو دارند او را زندانی كنند، ولی یك روز كه جلوی آینه می‌ایستند، می‌بینند ای واى، او رفته است. او همین‌طور است. گفتم كه، از دست همه فرار می‌كند. حالا دیگر حتماً می‌دانی درباره چه كسی حرف می‌زنم. بله، جوانی را می‌گویم.

این جوانی شیطان و بازیگوش كه از دست همه می‌گریزد. گاهی فكر می‌كنم جوانیِ هركس، یك دونده است؛ دونده‌ای كه فقط در مسابقات دو سرعت شركت می‌كند و همیشه هم پیروز است. جوانی هركس، در انتهای مسیر می‌ایستد و به صاحبش می‌خندد. انگار به او می‌گوید: «دیدی هر چقدر دنبالم دویدی مرا نگرفتى!»

و آن وقت تو دیگر حوصله بحث با او را ندارى؛ آهی می‌كشى، عصایت را بلند می‌كنی و می‌گویى: «جوانی كجایی كه یادت به خیر...!» شاید هم از پشت عینك به خیابان نگاه كنی و با حسرت به بچه‌های كوچك چشم بدوزی كه شاد و پر نشاط به هر سو می‌دوند... .

ولی نباید بگذاریم جوانی این كارها را بكند؛ چون همه چیز می‌تواند تغییر نماید. مگر تو كه نوجوان هستى، چند روز پیش كودك نبودى؟ پس چرا كودكی‌ات به تو نمی‌خندد؟! كودكی معمولاً با خاطرات رنگارنگ به در خانه‌ات می‌آید و تو را شاد می‌كند، ولی این جوانى، بس كه مغرور است، دلش می‌‌خواهد همه به او افتخار كنند، برایش كف بزنند و... .

خیلی دلم می‌خواهد این جوانی سر به هوا و بازیگوش را تنبیه كنم. فكر می‌كنی چه تنبیهی برای او مناسب است؟ صدایت را نمی‌شنوم؛ كمی بلندتر بگو!

آها... حالا شنیدم. باشد... پس اگر تو هم موافق هستى، بیا همین‌جا، همین الان، برای این جوانی شیطان و بازیگوش یك لایحه بی‌برو و برگرد تصویب كنیم تا دیگر نتواند از زیرش در برود و قالمان بگذارد:

1. هر چیزی و هر كاری سرجای خودش و به وقت خودش. درس جای خود، گردش و تفریح جای خود، مطالعه آزاد و اینترنت و سفر و موبایل بازى... هم سر جای خودش.

2. وقت تلف كردن ممنوع! به هر شكل و از هر راه و به هر عنوانى.

3. درس خواندن لازم است، ولی كافی نیست. پس مطالعه آزاد، آزاد و ضروری است.

4. همه زندگی كه درس خواندن و كلاس رفتن و كار نیست. پس تكلیف استراحت و اوقات فراغت چه می‌شود؟ پس یك برنامه‌ریزی اساسی برای اوقات استراحت و فراغت الزامی است.

البته به تشخیص خودش و انتخاب خودش (جوانی را می‌گویم). اجازه تغییر و جابه‌جایی در برنامه‌ها را دارد، اما اجازه حذف برنامه‌ها را ابداً! این را هم بگویم: آى! جوانى! با توأم. اوقات فراغت را دست‌كم نگیر. می‌توانی خیلی كارهای بزرگ و مهم و اساسی را در این اوقات انجام دهی كه شاید مواقع دیگر نتوانى.

خوب... حالا دیگر می‌شود نگران نبود. یا بهتر بگویم، كمتر نگران جوانى بود. بله. جوانى... همانی كه یك روز، همه ما، بدون استثناء آرزوی بازگشتنش را آه خواهیم كشید... .

فراغت در سنگر

فراغت در سنگر

نمی‌دانم شما چقدر با فرهنگ جبهه و روحیات و فعالیت‌های بچه‌های جبهه و دفاع مقدس آشنا هستید. اما می‌دانم هستند كسانی‌كه شاید حتی به ذهنشان هم خطور نمی‌كند كه این بروبچه‌ها هم، برای خودشان اوقات فراغتی داشته‌اند و توی این اوقات فراغت هم، حالی و عالمی خوش.

شاید برایتان جالب باشد كه بدانید جوانان و در كل بچه‌های دوران دفاع مقدس، با آن همه تك و پاتك و حمله و دفاع و آموزش و عملیات و ...، چطور اوقات فراغتی هم داشتند؟ و اصلاً توی این فراغت‌ها چطور فعالیت می‌كردند؟ آن هم با آن امكانات محدود و ساده و... . پس اگر تمایل دارید، نیم‌نگاهی به این گزارش‌ها بیندازید تا گل از گلتان بشكفد و به بچه‌های جبهه برای فراغتشان هم آفرین بگویید.

یكی از رزمنده‌ها می‌گوید:[2] تا جایی كه من یادم می‌آید و در جبهه شاهد بودم، بچه‌ها اوقات فراغت خودشان را به این نحو می‌گذراندند:

1. گفت‌وگوهای دسته‌جمعی بعد از صرف نهار یا شام كه بیشتر حول خاطرات دور می‌زد.

2. انتقال تجربیات خود به دوستان و برادران هم‌رزم از راه گفت‌وگو و آموزش‌های غیررسمى. مثلاً اگر كسی نقشه‌خوانی خوب می‌دانست یا كسی ردیابی ستارگان را بلد بود یا با قطب‌نما حسابی كار كرده بود، بی‌دریغ این دانش خود را در اختیار همه می‌گذاشت.

3. بحث در زمینه‌های عقیدتى، اخلاقی و سیاسى، مثل ابراز نگرانی بچه‌ها از وضع بدحجابی و... .

4. مشاعره بین بچه‌های علاقه‌مند كه بیشتر اشعار عرفانی در سطح فهم خود را بیان می‌كردند.

5. توسل به پیشوایان معصوم(ع)، از راه مداحی و خواندن ادعیه مثل دعاهای كمیل، سمات، ندبه و... .

6. كُشتی گرفتن بچه‌هایی كه با هم ندارتر بودند به اصطلاح؛ و تماشای دیگران.

7. شستن ظروف و واكس زدن پوتین بچه‌ها بدون اینكه كسی آگاه شود.

8. فوتبال و والیبال و دیگر ورزش‌های نشاط‌آور با توجه به موقعیت‌های خاص استراتژیك منطقه.

9. مطالعه كه در صدر اوقات فراغت بچه‌ها قرار داشت. از خواندن قرآن گرفته تا كتاب‌های مختلف عقیدتى، عرفانى، سیاسی و نشریات و روزنامه‌های در دسترس.

10. بازدید از ویرانه‌های ناشی از جنگ و گشت در منطقه.

11. نامه، وصیت‌نامه، خاطره، گزارش و... نویسى.

12. نظافت، اعم از نظافت اسلحه یا شست‌وشوی لباس پس از استحمام و نظافت كلی و هفتگی سنگر.

13. شركت در كلاس‌هایی كه از طرف گردان و گاه لشكر دایر می‌شد.

14. خلوت و تنهایى؛ قدم زدن و تفكر. به‌ویژه در زمان‌های خاص، مثل قبل و بعد از عملیات، موقع غروب آفتاب و صبح.

15. مصاحبت با پیرمردان سنگر و استفاده از تجارب و خاطرات آنها.

16. اختصاص هر وقت و هر لحظه برای شنیدن سجایای اخلاقی امام از راه نوار كاست یا ویدئو و یا به‌وسیله برادران روحانی گردان كه از اساتید خود بعضاً شنیده بودند و... .

رزمنده دیگری چنین ادامه می‌دهد:

حدود چهار سالی كه در جبهه بودم، اوقات فراغت من و دوستان به این نحو می‌گذشت كه عرض می‌كنم:

1. رفتن به كوه و دشت اطراف مقرّ؛

2. گرفتن جانوران و آوردن آنها به اردوگاه برای نمایش؛

3. خلوت كردن با خود و خدا و یادآوری و محاسبه؛

4. شنا و آبتنی در رودخانه؛

5. عكس یادگاری گرفتن؛

6. سربه سر هم گذاشتن به بهانه اینكه كی از چی بدش می‌آید؛

7. گذاشتن مراسم ترحیم ساختگی كه در آن، هر یك از بچه‌ها نقش اقوام و خانواده را بازی می‌كردند برای به اصطلاح ادخال سرور؛

8. برقراری مسابقات بین بچه‌ها، نظیر مسابقات تیراندازى، دو، كارداندازی به دشمن فرضى، پرتاب وسیله‌ای به‌عنوان نارنجك برای خوب شدن نشانه‌گیرى، بازوبسته كردن سلاح برای كسب سرعت عمل و امثال آنها؛

9. دعوت از بچه‌ها به چادر یا سنگری كه در همسایگی هم بودند. عیادت دوستان و آشنایانی كه در همان منطقه یا اردوگاه بودند. دعوت امام جماعت به سنگر یا چادر؛

10. مصاحبت با افراد باتجربه، صحبت با بزرگ‌ترها در مورد عملیات‌های گذشته و اوضاع آن زمان‌ها؛

11. نوشتن خاطرات و كشیدن نقاشی در مورد جنگ و شهید؛

12. راه‌انداختن تئاتر و نمایش و دیدن فیلم‌های تهیه شده؛

13. شركت در مراسم دینی و انجام فرایض و مستحبّات، خواندن نماز قضا، دعا، ذكر و مصیبت و سینه‌زنى؛

14. خواندن كتب مختلف، به‌ویژه استفتائات امام‌خمینی(ره)؛

15. شركت در كارهای اجتماعی نظیر شستن ظروف غذای دسته‌جمعى، شركت در نظافت و احداث توالت‌های صحرایی و...؛

16. گشت‌وگذار در شهرهای جنگ‌زده مجاور و... .

 

و كلی برنامه‌های دیگر كه بچه‌های آن روزگار برای پركردن اوقات فراغتشان انجام می‌دادند، مثل شكار كبك، خوردن فالوده و نوشابه‌های صلواتى، دیدار مجروحان، آموزش كمك‌های اولیه، تكواندو، تنیس، خطاطى، آموزش زبان‌های عربى، انگلیسی و... آن‌هم چطور و با كدام امكانات؟ فكر كنید... امكاناتی مثل برگ نخل، هسته خرما، میوه كاج، سنگ، پوكه‌های توپ و فشنگ، سیم، یونولیت، كتاب، كاست، روزنامه، كاغذ و قلم ساده، كارتن خالى، چفیه و كمربند، قوطی كمپوت، لبا‌س‌های پاره، طناب، نایلون، قابلمه، نی و فلوت، توپ پلاستیكى، گردو، كوبلن، و... .

و حالا فكر كنید من و شما، بله، من و شما، امروز چقدر امكانات و البته امنیت و زمان داریم و چه كارهایی كه می‌توانیم در اوقات فراغتمان بكنیم و خودمان خبر نداریم!

شنا کردن

تابستان

دارد می‌آید... دارد شروع می‌شود... چیزی نمانده كه از راه برسد... گوش‌هایت را كه كمی تیز كنى، صدای پایش را می‌شنوى. می‌دانی از چه حرف می‌زنم؟ می‌دانی می‌خواهم چه بگویم؟ می‌دانم كه تو هم منتظرش هستى. می‌دانم كه هزار و یك برنامه برایش ردیف كرده‌اى؟ از روزی كه می‌آید، بی‌وقفه؛ تا روزی كه می‌رود...

بله؛ از فصل خواب‌های طولانی صبح تا لنگه ظهر برای بعضی‌ها، خمیازه‌های كشدار بعدازظهرها برای بعضی‌ها، و برعكس، فعالیت‌های بی‌وقفه بی‌حساب و كتاب و بی‌استراحت و جوان از پا درآر، برای بعضی‌ها؛ و شاید از فصل برنامه‌ریزی‌های ناب و سودمند و هدفمند و اصولی برای عده‌ای دیگر.

من كه از اول گفتم می‌دانى. تابستان را می‌گویم، با تمام ثانیه‌به ثانیه و دقیقه به دقیقه و ساعت به ساعت و روز به روز و هفته به هفته و ماه به ماهش... سه ماه تمام... شوخی نیست. سه ماه تمام كه به حساب عمرمان اضافه خواهد شد: «آی جوون! بپا سه ماه عاطل و باطل و هدر رفته و مایه شرمندگی رودست عمر و جوونیت نمونه كه بعداً پشیمون می‌شی‌ها... از ما گفتن...».

 

پنجره‌ای رو به تابستان

یكی رو وا می‌كنم، سرده؛ پس زمستونه. شاید اون یكی باشه. نه، باد می‌یاد؛ پاییزه... از وقتی یادم میاد، دنبال پنجره‌ای بودم رو به تابستونی با نشاط. پنجره‌ای كه تابستونش زود نگذره. پنجره‌ای كه تابستونش این‌قدر پُر از كلاس و سردرگمی نباشه. پنجره‌ای كه وجود تابستونش رو حس كنم. پنجره‌ای كه وقتی بازش كنى، ببینی هوا خوبه و بپری با دوستات هوا خورى... اما بین این‌همه پنجره، چه زود پنجره تابستون رو گم كردم!

 اوقات فراغت؛ دیروز و امروز

 صدای جیرجیر سوسك‌ها فضا را پر كرده است. پدر و مادرها به زور هم شده سعی می‌كنند بچه‌هایشان را بخوابانند. فقط كافی است چند لحظه صبر كنید تا صدای خروپفشان بلند شود. ... آرام‌آرام دستی كه به زور سرتان را به بالش چسبانده بود، شُل خواهد شد. پاورچین‌پاورچین از خانه خارج و وارد كوچه می‌شوید.‌می‌بینید در بقیه خانه‌ها هم قصه همین بوده... زحمت نكشید. هر چقدر هم تلاش كنید چند نفری پیش از شما زیر درخت توت پیر كوچه نشسته‌اند. در همان زمان كه صحبتش را می‌كنیم، پدیده‌ای بود به نام لوله‌های آب ِشهردارى. چیزی كه در این لوله‌ها جریان داشت، در واقع آب تصفیه نشده‌ای بود كه برای آبیاری گل و گیاه و پركردن حوض و... استفاده می‌شد.

این لوله‌ها همه‌جا بودند. سر جوی‌های بزرگ، كنار درخت‌ها، و حوض‌ها... كنار جوی‌ها...

باز هم خودتان انصاف بدهید؛ هوا گرم بود؛ جوی هم كه بزرگ، آب هم كه بود. فقط چیزی لازم بود تا جلوی آب را می‌گرفت و استخری مجّانی و... .

اما حكایت الان فرق می‌كند. حالا دیگر بالای شهر و پایین شهری وجود ندارد. هر بچه‌ای كه دست توی جیبش می‌كند، چند اسكناس سبز كف دستش به شما چشمك می‌زند. وقتی كه آلاسكا به بستنی عروسكی تبدیل می‌شود، چندان عجیب نیست كه در كوچه‌های چهار متری بن‌بست هم كافی‌شاپ و كافی‌نت و كلاس آموزش رایانه ببینید.

دیگر خیلی از دیوارهایی كه زمانی روی آنها نوشته شده بود: لعنت بر كسی‌كه اینجا آشغال بریزد، به دیوار یك خانه فرهنگ تبدیل شده است. دیگر زندگی شیرین شده. سرظهر كه می‌شود، پدر و مادرتان دیگر به‌جای به زور خواباندنتان، شما را روانه استخر می‌كنند. دیگر تابستان می‌آید و كمبود وقت... كلّی تفریح؛ آن هم از نوع سالم...

شما خیلی مهم شده‌اید...

تنبلی کردن

كم كردن تنبلى

خوب، گمانم حالا دیگر هم من و هم شما متوجه شدیم كه اوقات فراغت به معنای «بیكاری» نیست. من و شما در اوقات فراغت می‌توانیم كارهای متعددی انجام بدهیم كه یك فرق اساسی با بقیه كارهای ما دارد و آن هم این است كه هدف این فعالیت‌های فراغتى، با بقیه كارهای ما متفاوت است. در واقع، هدف از فعالیت‌هایی كه ما در اوقات فراغتمان انجام می‌دهیم، كسب آرامش و لذت روانی است. ما كاری را نه از روی اجبار، بلكه با میل و رغبت و نه به خاطر منافع مادی صرف انجام می‌دهیم. این لحظات به خود اختصاص دارند و مرتبط با اهداف، خواسته‌ها و آرزوها و تمایلات شخصی ما هستند. خوب جوان! این یعنی چه؟!

یعنى... یعنى... بله... درست حدس زدید؛ یعنى با كمی همت و ذوق و علاقه به خرج دادن، در اوقات فراغت خودت می‌توانی كارهایی بكنی و به نتایج بزرگ و ارزشمندی برسی كه شاید خودت هم فكرش را نمی‌كردی كه یك روز بشود از اوقاتی كه به نظر كوتاه، بی‌ثمر، یا كسالت‌آور بار می‌آیند، این‌طور به نفع خود، بهره‌برداری كرد. اگر بناست آخر كار، كسی برنده این بازی سرنوشت‌ساز «من و اوقات فراغت» باشد، تنها چاره كار، همین بهره‌برداری از این اوقات است؛ البته به شرط رعایت اعتدال و دوری از افراط و تفریط. با یك برنامه‌ریزی اساسی و به موقع و روكم كن، چطورى؟ موافقى؟

می‌خواهیم روی بطالت و كسالت و بی‌حوصلگی را كم كنیم؛ با همین برنامه‌ها... یا على!

پی نوشت ها :

[1]. صحیفه سجادیه، ترجمه: غرویان، ج 1، دعای یازدهم، ص 63.

[2]. نك:‌سیدمهدی فهیمى، فرهنگ جبهه (اوقات فراغت)، ج 1، 1384.


برگرفته از : ماهنامه گلبرگ - شماره 111

 

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.