وسواس در چهار راه نوجوانی
دیگه خسته شدیم. در مورد هر چیز تردید داره. برای یک کار معمولی زمان زیادی رو صرف می کنه .حتی وظایفی رو که بر عهده ماست به خودش اجبار می کند تا انجام بده. مثلاً موقع خواب او قفل در ورودی رو چک می کند. زمان بیرون رفتن او پیچ اجاق گاز و شیرآب و... رو بررسی می کنه. در مورد موضوع های مختلف سئوال های زیادی می کنه و حتی با پاسخ دادن به او هم ذهنش قانع نشده و دوباره سئوال رو تکرار می کنه. برای طهارت و پاکیزگی آداب خاصی داره. مثلاً باید هر بار دستش رو دوبار با صابون بشوید یا... اگر نمره ای غیر از بیست داشته باشه تا چند روز منزوی شده و حالش خوب نیست. گاهی هم موهای ابروی خودش رو می کنه. واقعاً مستأصلیم. نمی دونیم چه کار کنیم.
وسواس مجموعه افکار و رفتارهای اجباری است که معمولاً شخص در مقابل آنها کنترل خود رو از دست داده و قادر به تعدیل آنها نیست. این اشخاص فکر می کنند باید به این وسوسه های اجباری یا اعمالی که همیشه تکرار کرده اند عمل کنند و در صورت عمل نکردن این کار اتفاق بدی خواهد افتاد و یا با نتیجه خوبی مواجه نخواهد شد. آنچه مشخص است زیربنای اضطرابی این بیماری است که یا با پیش زمینه ژنتیک و یا غیر ژنتیک در فرد بروز می کند. اوج شروع این علائم معمولاً در 13 تا 19 سالگی است اما در بسیاری مواقع نیز افراد این بیماری را از کودکی با خود همراه دارند و یا در سنین غیر از این دامنه سنی مبتلا می شوند. اگر چه ژن می تواند به عنوان یک عامل مهم محسوب شود اما بسیارست زمان هایی که این علائم به صورت یادگیری مشاهده ای و یا آموزش های نادرست نیز ایجاد می شود.
کودکانی که در سنین 8-9 سالگی دچار علائمی از نظم و پاکیزگی زیاد یا استرس های نابجا و افراطی هستند معمولاً در خانواده هایی تربیت می شوند که این مقوله ها از اهمیت بالایی برخوردار است اگر چه به صورت وسواس گونه در پدر و مادر وجود ندارد. لذا اگر در این سنین با رفتار آنها واکنش مناسب داشته باشیم از مزمن شدن و دامنگیری آن در سنین نوجوانی جلوگیری نموده ایم. از آنجائیکه ریشه این اختلال اضطراب و استرس های درونی و حل نشده است، پیش از هر اقدام و ابتلاء نوجوان باید به او در حل مسائل و تشویش های درونی کمک کنیم. آموزش مهارت های مختلف برای کنار آمدن با اضطراب و ایجاد زمینه همدلی و تخلیه روانی برای او، مهیا نمودن شرایط برای دوستی های سالم و جلوگیری از بیکاری و خلأ زمانی می تواند اقدام های مفیدی برای پیشگیری باشد.
مسلم است نوجوانی که دوستی ندارد، زمان های زیادی را بدون فعالیت سپری می کند و زیاد به فکر فرو می رود و تحریک پذیرتر است، شرایطی برای ارتباط صمیمی با پدر و مادر ندارد و در مواقع استرس آمیز روش های حل مسأله و رفع تنش و سازش را آگاه نیست خیلی سریع تر به این اختلال دچار می شود. نوجوان با عملی ساختن افکار و رفتارهای وسواسی خود اضطراب و تشویش درونی را آرام می کند و این رفتارهای تکرار شونده و کلیشه ای و یا افکار اجباری در حکم آرامش دهندگی را برای او دارد. به مرور که با پاسخ گویی به این ذهنیات و اجبارهای درونی توان مقابله با آنها کم می شود خود این مقوله به عنوان یک عامل اضطراب زا فرد را آزار می دهد و به مرور زمان در عوض ایجاد آرامش و رفع استرس خود اذیت کننده می شود. لذا بهتر است از همان ابتدا رفتارهای اجباری را شناخته و از تکرار شان جلوگیری به عمل آید. یکی از روش های مواجهه با وسواس استفاده از کش است . به محض آنکه با افکار یا رفتار های وسواسی روبرو شدید کشی را که دور مچ خود پیچیده اید بکشید و خود را از ادامه بازدارید.
در این میان قصد داریم نوعی وسواس ذهنی و عملی را شرح دهیم که در میان تعدادی از مبتلایان فراگیر است.
تریکوتیلومانیا یا وسواس در مو کندن اختلالی است که فرد را برای رهایی از تنش های روزانه به مو کنی سوق می دهد. با کندن مو فرد آرام شده و فشار عصبی خود را از این طریق تخلیه می نماید. بهترین نوع درمان برای این اختلال درمان رفتاری است که سعی می کنیم یک سبک درمانی 5 مرحله ای را برای شما شرح دهیم.
روش برگردان عادت
این روش برگردان عادت ترکیبی از پنج مرحله است که عبارت است از:
آموزش آگاهی ، یادگیری یک پاسخ معارض ، آموزش آرمیدگی ، اداره همایندی و آموزش تعمیم .
1- آموزش آگاهی
اولین مؤلفه در آموزش آگاهی ، ثبت دفعاتی است که موی خود را می کنید . هر بار ، بلافاصله پس از این که موهای خود را کندید تاریخ ، ساعت ، موقعیت ، احساسات و مدت زمان آن را یادداشت کنید . برخی از افراد اظهار می دارند که در بعضی مواقع ، همین عمل ساده ثبت اطلاعات ، باعث کاهش فراوانی این عادت می شود .باید با دقت تمام مراقب اولین حرکت دست خود باشید . اگر موهای ابروها یا مژه های خود را می کنید باید به اولین حرکت دست خود به طرف چشمها ، توجهی خاص داشته باشید . چنانچه موهای سر خود را می کنید ، باید متوجه هرگونه حرکت دست ها به سوی سر خود باشید . در مرحله آگاهی همچنین نیاز است بتوانید تمامی موقعیت هایی را که در آنها شروع به کندن موی خود می کند ، شرح دهید . با این روش دستان خود را در موقعیت مذکور بیشتر کنترل می کنید .
• معمولا با کدام دست موهای خود را می کنید ؟
• معمولا در چه موقعیت هایی موهای خود را می کنید (بطور مثال هنگام نگاه کردن در آینه ، تماشای تلویزیون ، هنگام مطالعه ، نشستن در کلاس )؟
• وقتی شروع به کندن موهای خود می کنید ، بدن شما معمولا در چه موقعیتی قرار دارد ؟
• معمولا اول موهای مژه خود را می کشید ، یا موهای ابرو یا موی سر خود را ؟
• قبل از شروع به کندن موها ، خود را دستخوش چه هیجانهایی می یابید ؟
وقتی توانستید به این پرسشها پاسخ دهید ، در مسیر کسب آگاهی نسبت به زمانهایی قرار گرفته اید که مشکل شما در آنها روی می دهد .
قاعده اصلی در برگردان عادت ، به صورت فریبنده ای ساده است : وقتی میل به انجام عادتی دارید ، خود را وادار کنید تا به فعالیتی مشغول شوید که از نظر جسمی شما را از انجام آن عادت باز می دارد ؛ چرا که ماهیچه هایی که درگیر فعالیت پیشگیرانه هستند ، با ماهیچه های درگیر در انجام آن عادت ، متعارضند . به عنوان پاسخ معارض در برابر وسواس موکندن ، حرکتی را انتخاب کنید که دست شما را از حرکت به طرف سر ، صورت یا چشم ها باز دارد . سپس به مدت دو دقیقه تا زمانی که این میل فروکش کند در همین وضعیت بمانید . منبع : کتاب غلبه بر وسواس نویسنده : لی بائر
3- آموزش آرمیدگی
این تمارین به شخص كمك می كند تا میل به كندن را كاهش دهد. در این مرحله در هنگام اضطراب مثلا دست و بازوی راست مشت خود را محكم گره كنید. دهان و آرواره لب ها را روی هم فشار دهید. تنفس دیافراگمی داشته باشید.
4- تقویت وتحکیم رفتار جدید
شرط تداوم عادت های جدید این است كه توسط خود، خانواده یا دوستان تقویت شوند.
7- آموزش تعمیم
لازم است شخص مقاومت در برابر میل به موكندن یا انجام تیك ها را در موقعیت های مختلف فرا بگیرد.
بسیاری از بیمارانی كه نمی توانند به طور كامل وسواس موكندن خود را تحت كنترل قرار دهند از تلفیق رفتار درمانی با دارو درمانی سود ببرند.
فهیمه کهتری - خانواده و زندگی
منبع: کتاب "غلبه بر وسواس" نوشته دكتر لی بائر
درهمین زمینه می توانید کتاب " وسواس : برداشتها و درمان رفتاری" را در فروشگاه تبیان بیابید.
مقالات مرتبط
