حقوق زنان، حقوق بشر است

اشاره: برگزاری چهارمین كنفرانس جهانی زن توسط سازمان ملل در آخر قرن گذشته، نقش مؤثری در ارتقای جایگاه آرمان عدالت جنسیتی و قرار دادن آن در مركز دستور كار جهانیف داشت. كنفرانس مذكور، موجب متحد ساختن جامعه بین الملل در پشت مجموعه ای از اهداف مشترك همراه با یك برنامه عمل كارآمد برای پیشرفت زنان در همه جا و در كلیه عرصه های زندگی عمومی و خصوصی، گردید. نتیجه این اجلاس بیانگر مصالحه ای ظریف بین نظامهای ارزشی و دیدگاه رقیب پیرامون مفاهیم و موضوعات حساسی از قبیل خانواده، ازدواج، جنسیت و تولید مثل كه نقشی محوری و قابل توجه در تمامی جوامع، ایفا می كنند بود. دولتها با تصویب كار پایه عمل پكن، تعهد خود مبنی بر لحاظ كردن رویكرد جنسیتی را به نحوی موثر در كلیه نهادها، سیاستها، برنامه ها و تصمیم گیریهای خویش اعلام نمودند.

از آنجا كه وضعیت موجود زنان در جهان امروز، حاكی از عدم تحقق بسیاری از اهداف مورد توافق در سطوح ملی و بین المللی بوده است، لذا بهبود وضعیت آنها و ارتقای جایگاهشان، نیازمند راه كارها، ابتكارات، و تدابیری فراتر از آنچه تاكنون ارایه شده است، می باشد. با توجه به برگزاری كمیسیون مقام زن كه در اسفند ماه سال جاری در نیویورك برگزار شد و همچنین تشریح عملكرد كمیته آماده سازی اجلاس جهانی 2005 (پكن +10) جهت حضور فعال، مؤثر، كارآمد و تأثیر گذار زن ایرانی در سطوح دولتی و غیر دولتی در مجامع بین المللی، گفتگویی با شهیندخت مولاوردی، مدیر ارتباطات بین الملل مركز امور مشاركت زنان انجام داده ایم كه در ادامه از نظرتان می گذرد.

* برگزاری اجلاس و كمیسیونهای مربوط به مسایل زنان، چقدر در احقاق حقوق آنها مؤثر بوده است؟

- موضوع حقوق زنان با وجود دلسردی های مكرر در قبال دشواری ها و چالش های متعدد، مسیری را طی كرده است.

از سال 1945 تا 1993 (زمان برگزاری دومین كنفرانس بین المللی حقوق بشر در وین) نزدیك به 48 سال طول كشید تا جامعه بین المللی به این باور برسد كه «حقوق زنان، حقوق بشر است.»

با پایان جنگ جهانی دوم كه فرد به عنوان موضوع حقوق بین المللی شناخته شد و به ویژه در دهه های اخیر جنبشی جهانی برای تأكید بیشتر بر مسایل مربوط به حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی (نسل دوم حقوق بشر) و حق جمعی (حق توسعه، حق زیستن در صلح و حق داشتن محیط زیست سالم) كه همان نسل سوم حقوق بشر است، سر بر آورده و بر تفكیك ناپذیری این حقوق از حقوق مدنی و سیاسی (نسل اول حقوق بشر) تأكید دارد و در این میان توجه به حقوق اساسی بشر و آزادیهای بنیادین افراد به مرور جای خود را باز كرده است. همچنین تقاضای توجه به حقوق انسانی زنان موجب شده است كه موضوعات مرتبط با حقوق بشر به شكل جامع تر و به نحو وسیعتری مورد بحث و بررسی قرار گیرند و اعتراض به مفاهیم محدود و تنگ نظرانه از حقوق انسانی كه زندگی زنان در آنها فرع  بر مسایل مربوط به حقوق بشر انگاشته می شود آغاز شده است. اما اینكه آیا در عمل نیز این روشها كارساز بوده و منجر به بهبود عملی وضعیت زنان دنیا گشته است، نمی توان با قاطعیت اظهار نظر كرد. چرا كه گزارشات و مستندات منتشره از سوی نهادهای مختلف خود سازمان ملل در خصوص  وضعیت زنان جهان، گویای این واقعیت تلخ است كه داستان طولانی، تكراری، غم انگیز، ملال آور و دنباله دار نقض حقوق بشری زنان، كماكان ادامه دارد. امروزه تبعیض و خشونت واژه ای آشنا و مشترك برای تمامی زنان دنیاست و با همه تحولات و پیشرفتهایی كه (لااقل در حرف و بر روی كاغذ) نصیب زنان شده، باز هم انواع و اشكال متعدد و مختلف ظلم و تبعیض و خشونت علیه زنان اعمال می شود و مشكلات زنان با شدت و ضعف ادامه دارد و هنوز نمی توان با قاطعیت اعلام كرد كه زنان مشمول حكم كلی مقررات اعلامیه جهانی حقوق بشر كه انسان را به عنوان انسان دارای حق می شناسد و همه را برخوردار از حقوق مساوی می داند، قرار دارند.

در حالی كه زنان در بیشتر جوامع به پیشرفتهای مهمی نایل شده اند اما هنوز هم تقریباً در همه جا به مسایل مربوط به زنان اولویتی ثانوی اعطا می شود. زنان به شیوه های پنهان و آشكار با تبعیض و به حاشیه راندگی جامعه مواجه اند و در ثمرات تولید به گونه ای برابر سهیم نیستند.

*سازمان ملل در برخورد ریشه ای با چالش های موجود زنان جهان، برای رسیدن به وضعیت مطلوب چه اقدامی را انجام داده است؟

- واقعیت این است كه از قدیم الایام، تلقی انسان نبودن و یا حداقل تنزل مقام زنان و دختران به موجوداتی كمتر از یك انسان كامل، موجب شده است كه از نظر «قوانین» و در «عمل» به لحاظ حقوق انسانی نادیده گرفته شوند. این انسانیت زدایی سهم بسزایی در رواج و رونق انواع تبعیض، خشونت، اجحاف و نابرابری علیه زنان داشته است و زنان دنیا را در بسیاری از تجربه های مربوط به نقض حقوق انسانی شان سهیم و مشترك و همدل نموده است و امروزه نیز سایه انواع و اشكال مختلف، مدرن، فریبنده و متنوع خشونت و تبعیض در كنار رویه های سنتی زیان آور بر زندگی زنان سنگینی می كند.

به هر حال واقعیات ملموس و عینی، حكایت از آن دارد كه اقدامات انجام شده هنوز به نتیجه مطلوب نرسیده است و سازمان ملل هر چند در زمینه تبیین و تشریح موضوعات مبتلا به زنان جهان و نیز برانگیختن احساسات جامعه بین المللی و جلب توجهات و فراهم كردن موجبات نگرانی و دغدعه های خاطر آن جامعه در رابطه با نقض، تضییع و یا سلب حقوق بشری زنان و ارائه راهكارهای حداقل نظری، گامهای اساسی برداشته است و به ویژه در جا انداختن این دیدگاه كه «پیشرفت زنان پیش شرط توسعه است»، و «توانمندسازی زنان توانمندسازی كل بشریت است» نقش بسزایی داشته است، اما تا رسیدن به وضعیت مطلوب، اتخاذ اقدامات عملی تر  مؤثرتری مورد نیاز است و كلیه اقدامات و ابتكارات انجام شده با اینكه شرط لازم برای بهبود وضعیت زنان دنیاست، اما به هیچ وجه كافی به نظر نمی رسد و موفقیت سازمان ملل تا حدود زیادی در گروی برخورد ریشه ای و قاطع این سازمان با چالش های موجود – از سنتی گرفته تا مدرن – و نه صرفاً در تئوری و بلكه در عمل برای رونق بخشیدن به موضوع حقوق بشر است.

از سوی دیگر امروزه با بسط حدود مسئولیت و تعهدات بین المللی دولتها، این حقیقت آشكار شده است كه وضعیت حقوقی زنان منحصراً به حقوق داخلی و دولت متبوع آنها واگذار نگردیده است و وجدان جامعه بین المللی، احترام به حقوق بشر و آزادیهای بنیادین را یك تعهد عام می داند. لذا همكاری بیشتر دولتها و سایر بازیگران جامعه مدنی، این روند را تسریع خواهد كرد.

به طور كلی اقدامات و مساعی جامعه بین المللی را در زمینه ارتقاء و بهبود وضعیت زنان و به رسمیت شناختن حقوق انسانی آنان می توان در قالب های ذیل طبقه بندی كرد:

1- تأسیس نهادهای اجرایی (كمیسیون مقام زن، بخش پیشرفت زنان، مؤسسه بین المللی تحقیقات و آموزش برای پیشرفت زنان (INSTRAW) و صندوق توسعه سازمان ملل برای زنان (UNIFEM)، ارگانهای معاهداتی ناظر بر اجرای كنوانسیونهای بین المللی مانند كمیته رفع تبعیض علیه زنان و كمیته حقوق كودك و...

2- اتخاذ تدابیر ویژه: سال بین المللی زنان – 1975-1985، روز جهانی زن – 8 مارس و برپایی كنفرانسهای متعدد جهانی كه تاكنون چهار كنفرانس جهانی، شامل مكزیكوسیتی (1975) كپنهاك (1980)، نایروبی (1985) و پكن (1995) برگزار شده و نشست ویژه مجمع عمومی نیز در سال 2000 برگزار گردیده است (پنج سال بعد از پكن با عنوان زنان 2000: تساوی جنسیتی، توسعه و صلح برای قرن 21)

3- تصویب اسناد در قالب میثاقها، كنوانسیونها، اعلامیه ها، قطعنامه ها، توصیه نامه و پروتكلها كه در كنار این اقدامات خاص و ویژه نباید از سایر اقدامات و ابتكارات و به ویژه اسناد عام حقوق بشری نیز غافل بود كه شمول آنها زنان را نیز در بر می گیرد.

*با توجه به اینكه اخیراً كمیسیون مقام زن در نیوریورك، اجلاس سالیانه خود را برگزار كرد لطفاً كمی در خصوص عملكرد این كمیسیون توضیح دهید؟

- كمیسیون مقام زن یكی از كمیسیونهای كاركردی شورای اقتصادی اجتماعی سازمان مل متحد است.

این كمیسیون در سال 1946 (یك سال بعد از تاسیس سازمان ملل متحد) با عضویت پانزده كشور عضو ملل متحد كار خود را آغاز كرد و در حال حاضر دارای 45 عضو است كه هر ساله توسط شورای اقتصادی اجتماعی ملل متحد برای یك دوره چهار ساله انتخاب می شوند. اعضای كمیسیون كه دولتها می باشند بر اساس توزیع جغرافیایی و به شرح ذیل انتخاب می شوند: گروه آفریقا، 13 كشور، گروه آسیا، 11 كشور، گروه اروپای شرقی، 4 كشور، گروه آمریكای لاتین، 9 كشور و گروه اروپای غربی، 8 كشور، ایران نیز در 3 دوره پیاپی از 1989 به بعد به عنوان عضو این كمیسیون انتخاب شده است.

وظایف و اختیارات این كمیسیون عبارتند از: ارائه توصیه و گزارشهایی در ارتباط با ارتقاء و بهبود وضعیت زنان و احقاق حقوق آنان در عرصه های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و آموزشی به شورای اقتصادی اجتماعی ملل متحد، ارائه توصیه به آن شورا در زمینه مشكلاتی كه مستلزم توجه فوری است و نظارت بر اجرای اسناد بین المللی مربوط به زنان توسط كشورهای عضو.

*برگزاری این كمیسیونها تاكنون چه دستاوردهایی را در زمینه حقوق زنان به دنبال داشته است؟

- بسیاری از دستاوردهای سازمان ملل در زمینه اسناد مربوط به حقوق زنان، حاصل تلاشهای این كمیسیون می باشد، از جمله تصویب میثاق حقوق سیاسی زنان(1965).

مقاوله نامه بین المللی مزد برابر در برابر كار (1951)، میثاق رضایت در ازدواج و حداقل سن ازدواج و ثبت آن (1962)، میثاق تابعیت زنان شوهردار(1957)، كنوانسیون رفع كلیه اشكال تبعیض علیه زنان (1979) كه در 1967 به صورت اعلامیه تصویب شده بود، اعلامیه رفع خشونت علیه زنان (1993) و پروتكل الحاقی اختیاری كنوانسیون رفع كلیه اشكال تبعیض علیه زنان و ...

متعاقب تشكیل چهارمین كنفرانس جهانی زن در پكن (1995)، مجمع عمومی ملل متحد، كمیسیون مقام زن را موظف نمود پیگیری روند اجرای مصوبات سند پكن را بر عهده بگیرد. كمیسیون مذكور همچنین در ادامه انجام این وظیفه مصوبات بیست و سومین اجلاس ویژه مجمع عمومی (پكن +5) در سال 2000 كه در راستای بازنگری و ارزیابی اجرای مصوبات مذكور طی گذشت 5 سال پس از پكن تشكیل گردید را نیز مورد پیگیری قرار داد و به منظور تسریع در امر پیگیری موارد نگران كننده تعیین شده در سند پكن اقدام به تصویب برنامه كار برای سالهای 2006-2009 نمود كه طی هر یك از اجلاس سالانه آن دو موضوع از حوزه های نگران كننده مندرج در سند پكن در دستور كار اجلاس قرار می گیرد:

* 2002-2001

1- امحای فقر به ویژه از طریق توانمند سازی زنان در چرخه زندگی

2- مدیریت زیست محیطی و كاهش بلایای طبیعی با لحاظ نمودن دیدگاه جنسیتی (اجلاس 46 كمیسیون مقام زن)

* 2003-2002:

1- مشاركت و دسترسی زنان به رسانه ها، فناوریهای اطلاعات و ارتباطات و تأثیر كاربرد آنها به عنوان وسیله پیشرفت و توانمندسازی زنان

2- حقوق بشر زنان و رفع كلیه اشكال خشونت علیه زنان و دختران بر اساس بند پكن و پكن +5 (اجلاس 47 كمیسیون مقام زن)

* 2004-2003:

1- نقش مردان و پسران در دستیابی به تساوی جنسیتی

2- مشاركت برابر زنان در پیشگیری از مناقشات و روند استقرار صلح (كه دستور جلسات اجلاس 48 كمیسیون مقام زن در اسفند 1382 است)

* 2005-2004:

1- بررسی اجرای كار پایه عمل پكن  سند نهایی اجلاس ویژه (پكن + 5)

2- چالشهای جاری و راهبردهای آینده نگر در زمینه پیشرفت و توانمندسازی زنان و دختران

*2006-2005:

1- مشاركت فزاینده زنان در توسعه

2- مشاركت برابر زنان و مردان در فرآیند تصمیم گیری در كلیه سطوح، یكی از مباحث مطروحه در میزگردهای مربوط به دستور جلسات هر ساله كمیسیون مقام زن، بررسی نتایج و توصیه های حاصل از نشستهای گروه كارشناسان، در موضوعات مربوطه و در كشورهای مختلف می باشد، از جمله می توان به نشست گروه كارشناسان پیرامون موضوع نقش مردان و پسران در تحقق تساوی جنسیتی كه از 21 تا 24 اكتبر 2003 با میزبانی برزیل تشكیل گردید و نشست گروه كارشناسان پیرامون موضوع «توافقات صلح به عنوان ابزاری برای پیشبرد تساوی جنسیتی و تضمین مشاركت زنان، چارچوب مدل سازی» كه از 10 لغایت 13 نوامبر 2003 در كانادا برگزار شده است، اشاره كرد كه در اجلاس آتی آن كمیسیون مورد بحث و تبادل نظر قرار خواهد گرفت.

* لطفاً كمی در خصوص نتایج نشستهای منطقه ای كه با محوریت مسایل زنان برگزار می شوند توضیح بفرمایید؟

- یكی از اقدامات سازمان ملل، به ویژه قبل از نشستهای ویژه مجمع عمومی و كنفرانس های جهانی برگزاری نشستهای منطقه ای می باشد كه از جمله آنها می توان به دو نشستی كه اخیراً برگزار شده اشاره كرد:

ا

لف – نشست منطقه ای ارگانهای ملی برای تساوی جنسیتی در منطقه آسیا و اقیانوسیه، به سوی یك دستور كار آینده نگر(سئول، 12-14 نوامبر 2003)، آبان 1382این نشست با همكاریESCAP (كمیسیون اقتصادی و اجتماعی آسیا و اقیانوسیه) و وزارت تساوی جنسیتی جمهوری كره از 14-12 نوامبر 2003 در سئول برگزار گردید. این نشست متعاقب فراخوان عمل در بیست و سومین نشست ویژه مجمع عمومی (پكن +5) جهت تبادل نظرات كارشناسی، تجارب و آگاهیهای مربوط به سازوكارهای ملی توانمندسازی زنان، مسایل جنسیتی و روش شناسی و دیدگاههای جریان سازی جنسیتی تشكیل شد و فعالیت مهمی در بحث و گفتگو پیرامون سازوكارهای ملی برای آماده سازی دو گردهمایی جهانی و منطقه ای (در سالهای 2004 و 2005) محسوب می شود.

اهداف این نشست عبارت بودند از:

1- مرور پیشرفتها و موانع ساختاری، سازوكارها و روند كار پایه عمل پكن

2- تقسیم رویه های خوب و مداخله گریهای استراتژیك (راهبردی) كه نهادینه شده اند

3- توسعه و ترویج همكار منطقه ای و بین المللی جهت تقویت دستگاههای ملی برای تساوی جنسیتی

4- تشخیص موارد بحرانی كه باید در روند مرور و ارزیابی 10 ساله كار پایه عمل توسط دستگاههای ملی به آنها پرداخته شود.

در این نشست بالاترین سطح مقامات دولتی حضور داشتند  گزارشات كشوری پیرامون اقدامات مربوط به:

1- محیط تواناساز

2- ساختارهای كارآمد

3- روندهای تقویت و تحكیم را ارائه داده و شكافها، موانع و چالشهای رودررو و اقدامات آتی را یادآور شدند.

از جمله توصیه های این نشست موارد زیر می باشد:

1- تأسیس یك چارچوب مشترك منطقه ای جهانی جهت پرداختن به مسایل جنسیتی

2- تهیه رهنمودهای فنی برای جریان سازی جنسیتی در سیاستها و برنامه ها

3- استاندارد كردن سیستم نظارتی و ارزیابی از طریق دسته ای از شاخصها و اصلاح داده ها

4- تهیه محلی برای تقسیم تجارب و درسهای آموخته شده از ابتكارات كشوری

5- اتخاذ یا تصویب یك دستور كار حمایتی و برنامه ریزی استراتژیك برای پرداختن به مسایل در حال ظهور در سطح

6- انجام پژوهشهای اجتماعی – فرهنگی

ب- اولین نشست كمیته زنان كمیسیون اقتصادی و اجتماعی و غرب آسیا (ESCWA) در بیروت(4 لغایت 7 دسامبر 2003)، دی 1382

كمیسیون اقتصادی و اجتماعی غرب آسیا به منظور پیگیری اجرای مصوبات چهارمین كنفرانس جهانی زن (1995) و پكن + 5 (2000) نشست مقدماتی منطقه ای پكن + 10 را در دسامبر 2003 در بیروت برگزار نمود. در این نشست بیش از 250 تن از وزراء، رؤسا، اعضای كمیته ها و شوراهای ملی و كارشناسان مسایل زنان به نمایندگی از سازمانهای دولتی و غیردولتی از كشورهای عضوESCWA شامل اردن، سوریه، عمان، فلسطین، قطر، كویت، لبنان، مصر، یمن و نمایندگانی از كشورهای تونس، سودان، مراكش و عراق و ج.ا.ا به عنوان ناظر و همچنین نمایندگان آژانسهای تخصصی ملل متحد حضور داشتند. این نشست به ابعاد منطقه ای كنفرانسهای جهانی زن پرداخت و هدف از آن مرور ارزیابی پیشرفت حاصله از ارتقای مقام زن عرب 10 سال پس از كنفرانس پكن در 1995 اعلام شده بود. بر اساس دستور كار، كشورهای عضو كمیسیون گزارش از اقدامات انجام یافته برای بهبود وضعیت زنان، دستاوردها، موانع و ابتكارات آتی را ارائه دادند. كارگاه جریان سازی جنسیت در منطقهESCWA با تشكیل دو گروه كاری برای بررسی اقدامات و موانع موجود برگزار شد و در پایان پیشنهادات توصیه های خود را به نشست ارائه كردند. سند نهایی اجلاس شامل 3 بخش:

الف – موضوعات سازمانی، دستور كار و سازماندهی كار ب – موانع و مشكلات در مسیر اجرای سند پكن +5 ج – توصیه ها و ابتكارات لازم از جمله تعیین شاخصهای اندازه گیری بهبود وضعیت زنان و همچنین پرسشنامه ارزیابی اجرای مصوبات پكن و پكن + 5 و برنامه عمل 10 ساله از 1995 برای توانمندسازی و اجرای برنامه عمل ملی و سرعت بخشیدن به روند اجرای برنامه های بهبود وضعیت زنان در منطقه به تصویب رسید.

* جنابعالی چه راه كاری را برای غلبه بر موانع و چالش های موجود زنان پیشنهاد می كنید؟

- بدیهی است اتخاذ ابتكارات و انجام اقدامات لازم و غلبه بر موانع و پرداختن به چالشها، با مشاركت و ایفای نقش مكمل كلیه بازیگران جامعه مدنی و ذینفعان مختلف در همه سطوح و جز در سایه عزم، اراده و همتی جدی در سطح ملی ممكن نمی شود، به ویژه امروز كه جهان در سالهای نخستین هزاره جدید به سر می برد و فرصتها و تهدیدهایی متوجه فرهنگها، ملتها، و هویتهای ملی، قومی و مذهبی شده است.

از یك سو گردش آزاد اطلاعات، سهولت ارتباط جهانی میان سازمانها، گروهها، افراد و جمعیتهای مدافع حقوق بشر، حقوق زنان و حفظ محیط زیست و تقویت نقش سازمانها و مجامع بین المللی در این امور را به ارمغان آورده است و از سوی دیگر چالشهای جدی و سرنوشت ساز در مسیر عرصه های فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی جوامع پدید آورده و بر ارزشهای فرهنگی، شیوه زندگی و اشكال ارتباطات تاثیر گذارده است و پیامدهایی را نیز برای نیل به توسعه پایدار به همراه داشته است.

بهره برداری لازم از این فرصتهای طلایی و بی بدیل و در عین حال برنامه ریزی برای برخورد منطقی و عقلایی با تهدیدات این فرآیند، مشاركت بیشتر و مؤثر كشورهای در حال توسعه را در روند بین المللی تصمیم سازیها و تصمیم گیریها طلب می كند.