تمرکزهای از دست رفته
یکی از عواملی که احتمال موفقیت تحصیلی کودک را محدود می‌کند مشکل توجه و تمرکز است که ممکن است به علت طیف وسیعی از اختلالات از جمله اختلال بیش فعالی همراه با نقص توجه (ADHD)، اضطراب، افسردگی، اختلالات یادگیری و یا برخی اختلالات دیگر ایجاد شود. گاهی هم ممکن است علت نقص توجه کودک ضرورتاً به اختلال خاصی مربوط نباشد و بحرانهای زندگی مانند از دست دادن عزیز، طلاق والدین، ضربه‌های عاطفی یا هر عامل دیگری که استرس زیادی برای کودک ایجاد می‌کند به تمرکز او آسیب زده باشد.
دلیل مشکل، هر چه باشد آن چه مهم است سرایت احساس ناکامی والدین به فرزند است. در این وضعیت کودکی که از یک طرف به خاطر برآورده نکردن خواسته‌های والدین خود را سرزنش می‌کند و از طرف دیگر تفاوتهای خود را با سایر همسن و سالانش کاملاً می‌فهمد، در ورطه احساس بی‌ارزشی یا همان کاهش عزت نفس می‌افتد. به دلیل نقش مهم عزت نفس در سلامت روانی و همچنین تأثیر بی‌بدیل آن در خود محافظتی کودک در برابر آسیبهای اجتماعی، نوع برخورد والدین با این مسئله اهمیت خاصی می‌یابد. در زیر برخی از راهکارهای مدیریت احساس ناکامی والدین که به حفظ عزت نفس کودکِ مبتلا به نقص توجه کمک می‌کند توضیح داده می‌شود:
1.همدلی خود را با کودک نشان دهید
به یاد داشته باشید کودکی که مشکل توجه دارد اغلب اوقات احساس شکست و ناکارآمدی می‌کند به همین دلیل بیشتر از کودکان دیگر به همدلی و تشویق والدین نیاز دارد. برای همدلی با کودک به عنوان مثال می‌توانید بگویید "من نمره دیکته تو را دیدم، می‌دانم که به خاطر آن ناراحتی، هر دوی ما می‌توانیم تمام هفته در این احساس بد باقی بمانیم و وقتمان را به این شکل هدر دهیم اما اگر بخواهی می‌توانیم به جای آن با هم فکر کنیم ببینیم چه کارهایی می‌توانیم بکنیم تا نمره دیکته بعدی تو بهتر شود". گاه شنیدن این‌گونه جملات همه چیزی است که کودک به آن احتیاج دارد.
2.آرامش خود را حفظ کنید
داد و فریاد کردن سر کودکی که مشکل توجه دارد، هیچ کمکی به کودک و والدین نمی‌کند. واقعیت این است که کج‌خلقی والدین فقط ذهن کودک را مشوش می‌کند و مشکل توجه او را تشدید می‌کند. بنابراین بهتر است به جای تحکم کردن سعی کنید ضمن حفظ خونسردی، انتظاراتتان را به صورت روشن برای کودک بیان کنید.
3.به ریشه مشکل توجه کنید
مواقعی پیش می‌آید که مشاهده می‌کنید کودک شما به نحوی پرخاشگرانه یا منفعلانه رفتار می‌کند، به عنوان مثال با بچه‌های دیگر دعوا می‌کند یا با هر اتفاق کوچکی به گریه می‌افتد. در این وضعیت سرزنش کردن کودک کمکی به حل مسئله نمی‌کند چرا که ریشه مشکل بدون تغییر همچنان پا برجاست. بهتر است به جای سرزنش کردن کودک همدلی خود را با او نشان دهید و سعی کنید مسئله اصلی را که باعث تحریک یا تشدید احساس ناکامی در او شده است بیابید. به عنوان مثال سعی کنید بفهمید آیا فرزند شما به این دلیل ناراحت است که نمره کمی گرفته است و آیا به این دلیل نمره کمی گرفته است که بخشی از جمله را نفهمیده یا نه شاید اصلاً آزار و اذیت همشاگردی‌هایش موجب بدرفتاری او شده است. به‌محض اینکه ریشه مشکل را شناسایی کنید، می‌توانید برای حل آن برنامه‌ریزی کنید.
4.تکالیف بزرگ را به بخشهای کوچک تقسیم کنید
کودکان مبتلا به نقص توجه زمانی بیشتر احساس انگیزه می‌کنند که تکالیفشان به بخشهای کوچک تقسیم شده باشد. به احتمال زیاد کودک برای ایجاد چنین ساختاری به کمک والدین یا معلم نیاز خواهد داشت.
5.از کارهایی که کودک باید در طی روز انجام دهد فهرستی تهیه کنید
کودک را تشویق کنید و به او کمک کنید تا فهرستی از کارهایی که باید انجام دهد تهیه کند و آن را همراه خود داشته باشد.
6.موفقیتهای گذشته کودک را به او یادآوری کنید
ذهن کودک مبتلا به نقص توجه مدام حول محور شکست و ناکامی می‌گردد و به همین دلیل موفقیتهای قبلی خود را به آسانی فراموش می‌کند. برای مثال کودکی که موفق نمی‌شود در امتحان نمره قبولی بگیرد، خیلی زود تسلیم افکاری می‌شود که او را "انسانی محکوم به شکست" معرفی می‌کند. در این زمان روزهایی را به او یادآوری کنید که یاد گرفت حروف الفبا و اعداد را به درستی بنویسد و برای مثال از او بپرسید "یادت هست روزهایی را که یاد گرفتی مداد را درست دست بگیری و کلمات و اعداد را به خوبی بنویسی؟ یادت می‌آید آن روز برای یادگرفتن این مهارت چه قدر تلاش کردی و چگونه توانستی موفق شوی؟". با همین جملات ساده در واقع شما زمانی را به کودک یادآوری کرده‌اید که او به خوبی از عهده انجام کاری برآمده است و به او ثابت کرده‌اید که فکرش اشتباه است، او یک انسان محکوم به شکست نیست و برای موفقیت کافی است تا راهبردهایی را که قبلاً به کار برده بود در موقعیت جدید نیز به کار بندد.
7.مشوقها را به موقع به کودک ارائه کنید
در مورد کودکان مبتلا به مشکل توجه که احساس ناکامی خیلی سریع در آنها شکل می‌گیرد جایزه دادن و تشویق کردن در پایان کار یا آخر ترم، فایده‌ای ندارد به عنوان مثال اینکه در اوایل سال تحصیلی به کودک قول بدهید که "اگر امسال تکالیفت را خوب انجام بدهی تابستان برایت دوچرخه نو خواهم خرید" به دلیل فاصله زمانی طولانی که بین انجام تکلیف و ارائه مشوق وجود دارد تمهید مۆثری نیست. بهتر است مشوقها بلافاصله بعد از موفقیت کودک در انجام تکالیف کوچکی که در فهرستِ تهیه شده آمده بود به او ارائه شود.
8.رابطه خود را با معلم کودک تقویت کنید
کمک به حل مشکل کودک زمانی میسر می‌شود که والدین و معلمین در زمینه‌های مختلف تربیتی و تحصیلی با یکدیگر تعاملی پویا و مداوم داشته باشند.
9.به جای کودک درس نخوانید بلکه فقط یاریگر او باشید
برخی از والدین با قصد کمک کردن، ساعات زیادی کنار کودک می‌نشینند و انجام تکالیف او را تا آخر دنبال می‌کنند طوری که گویی خودشان به مدرسه می‌روند. این کار کمک به کودک نیست بلکه کمک به افزایش احساس ناکارآمدی اوست. یادتان باشد که کودک مبتلا به مشکل توجه نگرش مثبتی نسبت به خود ندارد و بیش از اینکه از خود انتظار موفقیت داشته باشد انتظار شکست دارد. از این رو پا به پای او نشستن در حین تکالیف، این معنا را به او القا می‌کند که "من به تنهایی از پس کارهایم بر نمی‌آیم و هیچ کس من را باور ندارد". به جای اینکه همپای کودک مشق بنویسید و درس بخوانید لطفاً فقط یاریگر اوباشید، برای مثال به او بگویید «بله تکالیفِ امروزت کمی سخت است، اما نگران نباش، من در انجام قسمتی از آن تو را راهنمایی می‌کنم، سعی کن بقیه تکلیف را خودت انجام بدهی. می‌دانم که می‌توانی به خوبی از عهده این کار برآیی با این حال اگر به مشکلی برخوردی من در اتاق خودم هستم و با کمال میل تو را راهنمایی خواهم کرد». به این ترتیب به کودک اجازه دهید بداند که علاوه بر اینکه او را درک می‌کنید به تواناییهای او اعتماد دارید.
نشانه‌های نقص توجه در برخی از کودکان مبتلا، با افزایش سن و یاد گرفتن راههای سازگاری تخفیف می‌یابد. اما بقیه ممکن است به دلایل زیستی به صورت مادام‌العمر با این مشکل دست و پنجه نرم کنند. به هر شکل، آن چه که سازگاری و سلامت آینده کودک را تضمین می‌کند حضور پررنگ والدینی مهربان، آگاه و حامی است که ارتباط خود را با مسۆلین مدرسه فعالانه حفظ می‌کنند.
راحله فلاح
بخش خانواده ایرانی تبیان
مطالب مرتبط:
