آموزش الفبای ایمان
شكوفاسازى فطرت دینى
پدر و مادر وظیفهشناس باید فرزند خود را از دوران كودكى، با خداى بزرگ آشنا كنند و با زبانى ساده و در خور فهم كودك به او درس ایمان بدهند. مرحوم فلسفى در این باره مىگوید: لازم است، مربى از دوران كودكى حس مسئولیت طفل را در پیشگاه پروردگار بیدار سازد، به زبان ساده به او بفهماند كه خداوند، تو را در همه حال مىبیند و از كارهاى بد و خوب تو آگاه است و چیزى از خداوند پنهان نیست. در كارهاى خوب، به تو پاداش مىدهد و در بدىها، مجازات مىكند. باید دانست كه كودك، پیش از اینكه عقلش به شكوفایى برسد و قادر به درك مطالب علمى باشد، فطرت توحیدى و عواطف اخلاقى در ضمیر او فعلیت دارد و براى پذیرش تربیت، آماده است. لازم است، پدر و مادر به ارزش این فرصت مهم توجه كنند و از بیدارى فطرت ایمانى و احساسات كودك، بیشترین استفاده را ببرند و ایمان به خدا و سجایاى اخلاقى را در او پرورش دهند.
بر این اساس، مهمترین عامل شكوفایى فطرت مذهبى كودكان، پرورش درست احساسات آنهاست؛ یعنى به كمك تقویت احساسات دینى در كودكان، فطرت خدایى آنها بیدار شود و كودكان در مسیر دیندارى و خداشناسى قرار گیرند. منطق و استدلالهاى دقیق، نه تنها به كار نمىآید، چه بسا نتیجه معكوس و زیانبار در پى خواهد داشت. در این باره آیت الله كاشف الغطاء درباره تربیت مذهبى فرزندش روشى به كار گرفته كه مىتواند بیان آن روشنگر این موضوع باشد: ایشان یك شب قبل از اذان صبح، كنار بستر پسرش آمد و او را از خواب بیدار كرد و گفت: برخیز به حرم مولا على علیهالسلام براى عبادت برویم! پسرش چشمان خوابآلودش را مالید و گفت: شما بروید، من هم مىآیم. پدر گفت: من ایستادهام با هم برویم. فرزندش برخاست، وضو گرفت و به اتفاق روانه شدند. جلو در حرم، فقیرى نشسته و دست نیاز به سوى مردم دراز مىكرد.
پدر از پسر پرسید: فرزندم! این مرد براى چه در اینجا نشسته است؟ گفت: براى گدایى و دریافت كمك از مردم. دوباره پرسید: فكر مىكنى چقدر پول از این راه به دست مىآورد؟ گفت: به طور قطع نمىتوان پیشبینى كرد، شاید مبلغى عایدش بشود و شاید هم دست خالى برگردد. پدر كه زمینه را براى گفتن مطلب مورد نظر خود آماده دید، گفت: پسرم! ببین این مرد فقیر، براى به دست آوردن اندكى منفعت دنیایى احتمالى كه یقین هم به آن ندارد، در این هنگام شب، اینجا آمده و دستش را دراز كرده است. اگر تو واقعا به ثوابهایى كه خداوند براى سحرخیزى و نماز شب خواندن معیّن فرموده، یقین دارى و گفتههاى ائمه طاهرین علیهمالسلام را باور كردهاى، چرا در انجام دادن آن سستى به خود راه مىدهى؟ در واقع، این پدر دانشمند و الگو، صحنهاى پدید آورد كه فطرت دینى را در ذهن فرزندش بیدار كرد، به گونهاى كه فرزندش تا آخر عمر، سحرخیزى و تهجد و نماز شب خواندن را ترك نكرد.
والدین با بیدار كردن فطرت دینى كودكان، گام بزرگى در شكلگیرى زیرساختهاى اعتقادى فرزندانشان بر مىدارند. مهمترین عامل شكوفایى فطرت مذهبى كودكان، پرورش درست احساسات آنهاست.
توجه به تفاوتهاى فردى
همانگونه كه بچهها از نظر ظاهر با هم متفاوت هستند، از نظر ویژگىهاى روحى و روانى نیز تفاوت دارند. برخى پر جنب و جوش و برخى تنبل هستند. برخى زودفهم و برخى دیرفهم هستند. از دیگر وظایف والدین است است كه در دعوت و آموزش فرزندان به نماز، به این گونهگونى روحیهها و احساسها در فرزندان به نیكى توجه شود.
آموزش تدریجى و به فراخور سن افراد
یكى از نكتههاى مهم در امر آموزش، یاددهى گام به گام مسائل دینى و عبادى به فرزندان است. براى نمونه، امام باقر علیهالسلام مىفرماید: در سه سالگى كلمه توحید "لاالهالااللّه" را به طفل بیاموزید. در چهار سالگى " محمد رسول اللّه" را به او یاد دهید. در پنج سالگى رویش را به قبله متوجه كنید و بگویید سر به سجده بگذارد. در شش سالگى ركوع و سجده را به او بیاموزید و در هفتسالگى بگویید دست و روى بشوید و نماز بگذارد.
همچنین رسول گرامى اسلام صلىاللهعلیهوآله مىفرماید: به فرزندان خود در هفت سالگى امر كنید كه نماز بخوانند، آنها را تنبیه نكنید، ولى در سن ده سالگى اگر به حرفتان گوش نداد و نماز نخواند، آنها را تنبیه كنید. از این سخنان ارزشمند، در مىیابیم كه پیشوایان معصوم علیهمالسلام تا چه اندازه براى آموزش گام به گام و بهنگام در امور دینى و عبادى اهمیت مىگذاردند. البته تنبیه كودك بایدبه روشهاى گوناگون انجام پذیرد. براى نمونه، پدر با مادر در مرحله نخست به عنوان تنبیه مىتواند، به فرزند خود بگوید: این كار تو را دوست ندارم، اگر این گفتار نتیجه نداد، در مرحله دوم مىتواند، با فرزند خود بنا بر شرایط قهر كند یا او را از بعضى چیزهایى كه به آن علاقهمند است، محروم سازد. در نهایت مىتواند، با ظرافت ویژهاى اندكى او را تنبیه كند، به گونهاى كه هم فرزندش تنبیه شود و هم با مشكلات جسمى و روانى روبهرو نشود و هم پدر یا مادر دچار مشكلات شرعى مانند «دیه» نشود.
آموزش در زمان مناسب
زمان آموزش نیز بسیار مهم است. براى نمونه: زمانى كه بچهها مشغول بازى و تفریح هستند یا برنامه مورد علاقه خود را تماشا مىكنند یا میان جمعى از دوستان خود حضور دارند، آنها را به فراگیرى نماز نخوانند. در این باره رفتار امام خمینى رحمهمالله بسیار آموزنده است. یكى از دختران امام مىگوید: «امام رحمهالله از نیم ساعت به ظهر مانده، وضو مىگرفتند و مشغول به نماز مىشدند. ما هم داخل حیاط بازى مىكردیم، یك مرتبه هم نیامدند صدا كنند، كه دخترها بایستید براى نماز، یا بیایید پشت سر من نماز بخوانید و...».
آموزش در مكان مناسب
والدین آگاه، باید براى آموزش نماز به فرزندان، به مكان آموزش نیز دقت كنند؛ زیرا هر اندازه مكانهاى آموزشى مقدستر و معنوىتر باشد، امكان فراگیرى ژرف و بهتر فراهمتر است. سفر به اماكن متبركه بهترین لحظهها براى آموختن احكام و معارف نماز است. همچنین بهتر است فضاى عمومى خانه را در همه حال معنوى نگاه داشت. نصب تابلوهایى از آیههاى قرآن، احادیث، و نیز پخش اذان و نیایش و ...، در ایجاد فضاى معنوى در خانه تأثیرگذار خواهد بود. چگونه ممكن است، با پخش نوارهاى موسیقى مبتذل یا فیلمهاى گمراه كننده در خانه، فرزندان گرایشى خودجوش یا آسان به یادگیرى نماز داشته باشند. ایجاد فضایى هماهنگ با نماز، در جذب فرزندان به دنیاى نماز، تأثیر بسزایى دارد.
داشتن صبر و حوصله كافى در آموزش
پدر و مادر وظیفه دارند، با آرامش و حوصله كافى، در تربیت و اصلاح رفتار و فرزندان خود بكوشند، به پرسشهاى آنان با دقت پاسخ دهند و از تكرار آن خسته نشوند تا قدرت فراگیرى فرزندان افزایش یابد. آوردهاند كه روزى پیامبر اكرم صلىاللهعلیهوآله مىخواست نماز بخواند، پیامبر مىخواست تكبیر بگوید، امام حسین علیهالسلام كه كودكى خردسال بود، نتوانست تكبیر بگوید. رسول خدا صلىاللهعلیهوآله با صبر و حوصله هفت مرتبه ذكر تكبیر را تكرار كرد تا امام حسین علیهالسلام توانست اللّه اكبر را بر زبان جارى سازد».
از شروط اصلى تأثیرگذارى والدین در پرورش عبادى فرزندان، صبر و حوصله است، زیرا كجخلقى و عصبانیت، سبب بیزارى فرزندان از كارهاى عبادى و مذهبى مىشود.
منبع: مجله طوبی