از ظلم به زنان تا انکار جنسیت!

سرگردان میان سنتهای غلط و ارزشهای غربی

خانواده امروز ایرانی با خانواده متعادلی که باید سنگ بنای یک جامعه سالم باشد ، تا حدی فاصله گرفته است. آموزه های این خانواده، از یک سو هنوز گرفتار بعضی رفتارهای غلط گذشته مانند بی عدالتی و ظلم به زنان بوده و از سوی مدرن مانند انکار تفاوت های جنسیتی، اختلاط نقش ها، فرد گرایی و اصالت لذت های دنیایی ، سلامت، ثبات و ارزش های تفکرات فمینیستی، حتی کیان خانواده را به خطر انداخته و آسیب های جدی اجتماعی به وجود آورده است ،در حالیكه  این موضوع چنان که بایسته است، به دغدغه اصلی اندیشمندان و مسئولان جامعه تبدیل نشده و عمده طرح ها و بودجه هایی که به نام خانواده تصویب می شود ، عملا در حوزه مسائل زنان قرار می گیرد ؛ و این در حالی است  که سلامت خانواده شرط لازم برای آسایش و سلامت زنان است و با هدف گیری آن، تعالی کل جامعه نیز حاصل می شود؛ لذا آسیب شناسی این نهاد باید به طور جدی مورد توجه  قرار گیرد.

برای این مهم ، ابتدا باید تعریفی از خانواده متعادل، منطبق با آرمانها و آموزه های اسلامی ارائه كرد تا بر اساس آن، میزان و جهت انحراف نهاد خانواده امروز ایرانی مشخص شده و برنامه ریزی های لازم برای آسیب زدایی از آن به عمل آید. برای تعریف خانواده متعادل، دو بعد کارکردها و ساختار خانواده را مورد بررسی اجمالی قرار می دهیم.

کارکردهای خانواده متعادل

خانواده به دلیل اهمیت و جایگاه ویژه اش در حیات انسان ها از دیرباز مورد توجه اندیشمندان بوده و با رویکرد های دینی، اخلاقی، فلسفی و حقوقی مورد مطالعه قرار گرفته است. از زمان پیدایش و گسترش علوم جدید نیز شاهد بررسی های تاریخی، مردم شناسی، روان شناختی و به ویژه جامعه شناسی در موضوع خانواده هستیم. جامعه شناسان، کارکردهای گسترده ای را برای نهاد خانواده بر می شمرند:  تنظیم رفتار جنسی، تولید مثل، حمایت و مراقبت، جامعه پذیری، عاطفه و همراهی، تامین پایگاه اجتماعی برای افراد خانواده، کنترل اجتماعی شامل کنترل همسر و فرزندان، کارکردهای اقتصادی و تداوم نابرابری های جنسی، از جمله این كاركردها  می باشد. برخی از  این کارکردها از سوی دین اسلام نیز مورد تایید قرار گرفته و در مواردی تکمیل شده است. از آنجا که خانواده چه به صورت گسترده و چه به صورت هسته ای عمری به قدمت تاریخ بشر داشته و از نیاز طبیعی انسان نشئت گرفته است، در نتیجه می تواند با حداقلی از کارکردها نیز پابرجا بماند . بر این اساس هر دو رویکرد جامعه شناسی و دینی به نوعی به  کارکرد حداقلی برای بقای خانواده و کارکرد حداکثری برای توصیف بیشترین کارآیی آن می پردازند. به عنوان نمونه، پارسونز جامعه شناس معروف، دو کارکرد را برای خانواده اساسی تر از سایر موارد  و در حقیقت، موجب بقای خانواده می داند و رویکرد دینی نیز با مغبوض شمردن طلاق به عنوان یک حلال و توصیه به صبوری زوجین بر سختی های زندگی، با نگاهی واقع گرایانه، کارکرد حداقلی برای خانواده را می پذیرد.

تغییر در شرایط اجتماعی و اقتصادی، موجب تغییر در کارکردهای خانواده خواهد شد ، به عبارت دیگر  با تغییر شرایط اقتصادی و اجتماعی و تغییر در تعاریف بعضی كاركردها  و حذف برخی دیگر ،ممكن است شاهد مواردی نظیر پذیرش ارضاء نیازهای جنسی  خارج از چارچوب  خانواده ، كاهش وظایف حمایتی مرد در قبال همسر ،تضعیف كنترل و نظارت خانواده  بر فرزندان و نادیده گرفتن تفاوتهای جنسیتی در پذیرش نقش ها  و ... باشیم .

در مقابل این دیدگاه ،از منظر  دینی، کارکردهای خانواده متعادل، ارزشهای مطلقی است که به دلیل ریشه داشتن در طبیعت انسان و هدف از آفرینش وی، نباید تابع شرایط اجتماعی تعریف شود. خانواده در نگاه دینی، فضایی است انحصاری برای ارضای نیازهای جنسی و حفظ عفت و تولد فرزندان صالح. خانواده در این نگاه، نهادی است برای ارضای عمده نیازهای عاطفی زوجین و فرزندان و سالخوردگان، رشد شخصیت افراد خانواده در اثر تعامل با یکدیگر، تربیت فرزندان شایسته، آموزش مسئولیت پذیری و صبر در برابر مشکلات و گذشت و فداکاری و انعطاف پذیری، حمایت اقتصادی از زنان و فرزندان و در یک کلام، فراهم آوردن زمینه برای رشد و تعالی انسان.

بررسی آیات و روایات، بسیاری از ابعاد خانواده دینی را روشن می کند ، آنجا که خداوند پیوند زناشویی را "میثاق غلیظ"[1] نامیده و آن را مایه سکونت و آرامش همسران دانسته و مودت و رحمت بین ایشان را نوید می دهد.[2] مودت به معنای محبتی که آثار آن در عمل آشکار شده باشد و رحمت، ، نوعی تاثیر نفسانی است که از مشاهده محرومیت و نقیصه یا احتیاج طرف مقابل، در دل فرد پدید می آید و او را وا می دارد تا در مقام عمل برآمده و طرف مقابل را از آن محرومیت نجات دهد؛ و در آیه ای دیگر، همسران لباس یکدیگر معرفی می شوند که به تعبیری مایه زینت و حفاظت است.[3] برای حفظ این میثاق محکم و کانون پر برکت است که شوهرداری زن و صبر او بر سختی های زندگی و تلاش مرد در کسب روزی حلال برای خانواده در احادیث به عنوان جهاد در راه خدا معرفی می شود و مرد  به معاشرت با همسر بر اساس معروف[4]، غیرت ورزی، عفو، صبوری و مدارا دعوت می شود و زوجین به نگهداری ، تکریم و محبت به والدین خود در کانون خانواده، توصیه می شوند.

پرورش همه ابعاد وجودی فرزندان در سایه محبت و مراقبت، از وظایف والدین و اطاعت فرزندان از ایشان نیز از حقوق والدین، برشمرده می شود و بسیاری توصیه های دیگر که به کار بستن آنها خانواده ای متعادل با حداکثر کارکردها را محقق خواهد کرد اما تحقق آن نیاز به برنامه ریزی دارد و البته نیاز به معرفت و شناختی درست و عمیق دارد تا همگان باور کنند که دین اسلام تا چه میزان به انسان و موجودیت متعالی او اهمیت داده است.

منبع : سایت مرکز امور زنان و خانواده

تنظیم برای تبیان :داوودی

پی نوشت :

[1] سوره نساء آیه 21

[2] «« و از نشانه‏های او اینكه همسرانی از جنس خود شما برای شما آفرید، تا در كنار آنها آرامش یابید، و در میانتان مودت و رحمت قرار داد، در این نشانه‏هائی است برای گروهی كه تفكر می‏كنند. (21) روم:21»

[3] «...آنها{همسرانتان} لباس شما هستند و شما لباس آنها. (هر دو زینت یكدیگر هستید و باعث حفظ یكدیگر) ...بقره:187»

[4] و عاشروهن بالمعروف / و علی المولود رزقهن و کسوتهن بالمعروف  / و لهن مثل الذی علیهن بالمعروف

مقالات مرتبط :

نظام حیات خانواده در اسلام

بحران و نابسامانی در خانوداه امروزی

نقش خانواده در بهداشت روانی

یك خانواده ی سالم چگونه خانواده ای است ؟

خانواده سالم ، جامعه سالم