امشب، اوج بارش شهابی اسدی

كسانی كه بارش شهابی اسدی را در سالهای 81-1377 رصد كرده اند، موفق به مشاهده یكی از مهیج ترین پدیده های نجومی دهه های اخیر شده اند. از این بین بارش اسدی 1378 ویژگی خاصی داشت و همانطور كه پیش بینی شده بود رصدگران ایرانی شاهد یكی از با شكوه ترین بارش های شهابی بودند. آسمان شهاب باران می شد. در یك لحظه دهها شهاب اسدی در آسمان ظاهر می شدند. تعدا شهابها به حدی بود كه فرصت چشم برهم زدن را هم نمی دادند!

بارش های شهابی

وقتی ذرات گرد و غباری كه در فضای بین سیارات قرار دارند وارد جو زمین می شوند در اثر سرعت بالا و اصطكاك شدید به وجود آمده می سوزند و به صورت شهاب دیده می شوند. در آسمانی صاف و تاریك ممكن است در هر ساعت چند  شهاب مشاهده كنید كه در نقاط مختلف آسمان ظاهر و به سرعت محو می شوند. اما در شبهای خاصی از سال تعداد شهابها به یكباره زیاد می شود كه به این پدیده «بارش شهابی»  گفته می شود. بارش های شهابی در اثر ورود توده ای از ذرات به جو زمین به وجود می آیند. این ذرات با سرعت های زیاد(چند ده كیلومتر در ثانیه) و تقریبا به طور موازی وارد جو می شوند. در نتیجه از دید ناظر زمینی به نظر می آید كه همه شهابها از یك نقطه آسمان خارج می شوند كه به این نقطه كانون بارش گفته می شود.

كانون بارش در هر صورت فلكی باشد، بارش شهابی به نام آن خوانده می شود. منشاء بسیاری از بارش های شهابی، دنباله دارها هستند. این صخره های یخی با حركت خود ذرات ریزی به جا می گذارند. با نزدیك شدن دنباله دار به خورشید تعداد ذرات به جا مانده افزایش می یابد. بنابراین مدار دنباله دار مملو از ذراتی می شود كه با همان سرعت دنباله دار و تقریبا در همان مدار به دور خورشید گردش می كنند. به دلیل حركت متناوب زمین به دور خورشید، سیاره ما در زمان مشخصی از سال به نزدیكی مدار دنباله دار می رسد و با برخورد به این ذرات بارش شهابی رخ می دهد.

تاریخچه

ظهور چشمگیر بارش اسدی 1799 را بسیاری از دریانوردان و ساکنان قاره آمریکا رصد کردند. در سال 1833 نیز بارش اسدی شگفتی آفرید. در مدت چند ساعت تعداد شهاب ها به هزاران عدد در ساعت رسید، بطوریکه بسیاری تصور کردند جهان به پایان رسیده است. در این سال رصدگران با مشاهده شهاب ها، کانون بارش را تشخیص دادند.

در سال 1837، «هاینریش اولبرس» با بررسی بارش اسدی در دهه های گذشته، دوره فعالیت آن را 33 یا 34 سال تعیین کرد. در آن زمان مشخص شد كه منشاء بارش شهابی اسدی دنباله دار تمپل_تاتل است كه به تازگی كشف شده بود. در دهه های بعدی بارش شهابی اسدی فعالیت چشمگیری نداشت اما در سال1966 شهابهای اسدی غوغایی آفریدند. در مدت کوتاهی آسمان پر از شهاب شد. بطوریکه برخی از رصدگران در آمریکای شمالی از ظهور 30 شهاب در یک ثانیه خبر دادند!

دنباله دار تمپل_تاتل در آخرین گذر خود در نهم اسفند 1377 به حضیض مدارش رسید. در این سال اوج بارش 20 ساعت زودتر از زمان پیش بینی شده اتفاق افتاد. آنهایی که موفق به رصد آن شدند آذر گوی های بی نظیری را دیدند. در سال 1378 بارش اسدی در5:30  صبح 27 آبان به اوج خود رسید. در این زمان کانون در ارتفاع زیادی قرار داشت و بسیاری از ساکنین خاورمیانه توانستند شاهد این آتش بازی آسمانی باشند. در سال 1379تعداد شهابها افت کرد. در سالهای 86-1382 بارش شهابی اسدی فعالیت نسبتا معمولی داشته است. در دو سال گذشته همانطور كه انتظار می‌رفت ZHR بارش به حدود 100 رسید.

پیش بینی ها

پیش بینی بارش های شهابی كار پیچیده ای است. دنباله دار ها اجرام سبك و تاثیر پذیری هستند. بنابراین به راحتی تحت تاثیر دیگر سیارات قرار می گیرند. این عامل در مورد دنباله دارهای كوتاه دوره (مانند دنباله دار تمپل-تاتل) مهمتر است. اثرات گرانشی باعث می شود كه مدار دنباله دار در هر بازگشت دقیقا یكسان نباشد بنابراین در بازگشت های مختلف دنباله دار، ذرات پخش شده از آن در فواصل مختلفی از مدار زمین قرار می گیرند. اختلالات سیارات (به ویژه سیاره مشتری) باعث می شود كه توده ذرات به جامانده از دنباله دار جابه جا شود. جرم و سرعت ذرات پرتاب شده از دنباله دار نیز متفاوت است. برای پیش بینی اثرات گرانشی وارد شده می بایست مجموعه ای از اثرات گرانشی متقابل (خورشید، زمین، مشتری و توده ذرات) را در نظر گرفت. اصطلاحاً باید یك سیستم چند ذره ای را مورد بررسی قرار داد. كار پیچیده ای كه احتیاج به كامپیوترهای پرسرعت دارد. علاوه بر اثر گرانشی، فشار تابشی خورشید نیز باعث پهن شدگی و تغییر توزیع ذرات می شود. در نتیجه توزیع جرم در توده ذرات دچار تغییر می شود و برای پیش بینی شدت بارش، نیازمند تعیین توزیع ذرات هستیم.

مطابق محاسبات، امسال بارش اسدی فعالیت ضعیف و كاملاً معمولی با ZHR حدود 20 خواهد داشت. پیش بینی ها نشان می دهد كه زمان اوج بارش ساعت 1:00 بامداد 27 آبان ماه است. متاسفانه در این زمان ماه در آسمان مزاحم رصد خواهد بود.

رصد بارش های اسدی

در سالهای گذشته كه بارش اسدی به صورت رگبار شهابی ظاهر شد. دیگر فرصتی برای ثبت تمام مشخصات شهاب ها نبود. اما وقتی تعداد شهابها خیلی زیاد نباشد ثبت مشخصات شهابها امكان پذیر است. بهترین مكان برای مشاهده اوج بارش شهابی اسدی امسال اروپا و غرب است.

رصدگران این مناطق اوج بارش را در ساعاتی خواهند دید كه صورت فلكی اسد ارتفاع قابل توجه‌ای دارد. در زمان اوج امسال، ماه به حالت تثلیث اول قرار دارد و  مزاحم رصد خواهد بود. رصد را نزدیك سحرگاه انجام دهید تا ماه غروب كرده باشد. همانطور كه اشاره شد، بارش شهابی اسدی از چند روز قبل تا چند روز بعد فعالیت خود را دارد و شهابهای آن قابل مشاهده خواهند بود. به این نكته توجه داشته باشید هر چه رصدگاه انتخابی شما تاریكتر باشد امكان مشاهده و عكاسی از شهابهای بیشتری خواهید داشت. رصد و ثبت دقیق شهابهای اسدی می تواند كمك قابل توجه‌ای در بررسی مدل ها و پیش بینی ها داشته باشد.

نویسنده : امیر حسن زاده

منبع : انجمن علمی پژوهشی نجم شمال

تنظیم برای تبیان: م.ح.اربابی فر