نشانه ای از حیات در مریخ

یكی از عجیب‌ترین نكاتی كه ذهن دانشمندان را در سال‌های اخیر به خود مشغول كرده است، چرخه تناوبی تولید و ناپدیدشدن گاز متان در سطح مریخ در طول سال است به طوری‌كه در این سیاره به طرز عجیبی گاز متان تولید و ناپدید می‌شود.

دانشمندانی كه مریخ و تغییرات جوی آن را به عنوان یك حرفه زیرنظر دارند، متوجه شده‌اند كه تمركز گاز متان نه تنها در نقاط مختلف آن متفاوت است بلكه در فصول گوناگون سال نیز در نوسان است. مطالعه‌ای كه گروهی از دانشمندان در ایتالیا روی این چرخه به ظاهر عجیب داشته‌اند، نشان از آن دارد كه در طول یك سال مریخی، متانی كه در سطح این سیاره بزرگ تولید شده است از بین می‌رود. این بررسی كه نتایج آن شگفتی دانشمندان را به همراه داشته است، با استفاده از فناوری‌های نوینی از جمله مدارگرد اكتشافی مریخ متعلق به ناسا صورت گرفته است.

انتشار نتایج این مطالعه جدید بر مباحث داغ و عمدتا متناقضی كه درخصوص متان یا همان CH4 كه در سطح مریخ دیده می‌شود، دامن زده است. دانشمندانی كه در این پروژه ها حضور دارند، طی ماه‌های گذشته تلاش‌های طاقت‌فرسایی انجام داده‌اند. آنها حدود 3 میلیون گزارشی كه حدفاصل جولای 1999 تا اكتبر 2004 از طریق مدارگرد اكتشافی مریخ به دست آمده است را مورد تجزیه و تحلیل دقیق قرار داده‌اند. این بازه زمانی معادل 3 سال مریخی می‌شود كه برای تخمین درستی یك چرخه طبیعی بازه زمانی كافی به نظر می‌رسد. دستاوردهای آنها در نوع خود جالب توجه بوده است. آنها دریافته‌اند عمر هر دوره انتشار گاز متان در مریخ تنها حدود یك سال است. در ادامه اتفاقاتی در سطح این سیاره روی داده كه طی آن متان تولید شده ناپدید می‌شود و سپس همه چیز دوباره آغاز می‌شود.

دانشمندان از حدود 7 سال پیش به این نتیجه دست یافتند كه مریخ مملو از متان است و حتی برخی از دانشمندان به این سیاره به عنوان منبع آتی تامین انرژی مورد نیاز زمین در دهه‌های آتی نگاه می‌كنند، هر چند كه هنوز بشر برای رسیدن به این سیاره در نخستین مراحل آماده‌سازی قرار دارد. طی 7 سال گذشته این احتمال به یقین تبدیل شده است كه گاز متان در طول فصول مختلف و همچنین نقاط گوناگون این سیاره با نوسانات زیادی همراه است، اما این برای نخستین بار است كه دانشمندان متوجه می‌شوند كه چرخه تولید و از بین رفتن گاز متان خیلی سریع‌تر از تصورات قبلی‌شان انجام می‌شود.

از آنجاكه مشخص شده است گاز متان تنها به 2 روش فوران‌های آتشفشانی و فعل و انفعالات بیولوژیكی تولید می‌شود، تولید این گاز در مریخ به همان اندازه هیجان‌انگیز بوده است كه چرخه تولید و از بین رفتن آن. این كه در گوشه‌ای از منظومه شمسی گازی تولید می‌شود كه نمونه آن نیز در زمین وجود دارد برای همگان و حتی مردم عادی نشانه‌ای احتمالی مبنی بر وجود نشانه‌های حیات در سطح این سیاره است.

گرچه دانشمندان معتقدند تولید گاز متان صرفا به وسیله فوران‌های آتشفشانی یا فعل و انفعالات بیولوژیكی صورت می‌گیرد با این حال این نكته نیز ثابت شده است كه فرآیندهای شیمیایی می‌توانند به تولید گاز متان منجر شوند. از جمله این فرآیندها می‌توان به تركیب دی‌اكسیدكربن با آب تولید شده از یخ ذوب شده در زیر سطح (مریخ) اشاره كرد.

گرچه نمی‌توان كشف ردپایی از متان در یك سیاره فرازمینی نظیر مریخ را نشانه‌ای بسیار روشن و نهایی از كشف حیات عنوان كرد، با این حال تغییراتی كه در چرخه تولید و نابودی این گاز دیده شده است به اندازه كافی برای دانشمندان انگیزه ایجاد كرده تا مریخ را با دقت بیشتری زیرنظر بگیرند.

گاز متانی كه در مریخ تولید می‌شود، پس از قرار گرفتن در معرض نور ماوراء بنفش خورشید كه سطح این سیاره را بشدت تحت تاثیر قرار می‌دهد بتدریج از میان می‌رود و از آنجا كه چرخه احیای متان در مریخ وجود دارد همه چیز گویای آن است كه فرآیندی در این سیاره وجود دارد كه موجب تولید مجدد این گاز می‌شود. به عقیده برخی دانشمندان چرخه عجیب تولید و نابودی گاز متان در مریخ با قواعد و قوانین فیزیكی موجود تناقضاتی دارد و همین تناقضات است كه دانشمندان را به وجد آورده است. فاكتور دیگری كه بر مبهم بودن این فرآیند می‌افزاید این است كه تنها نور خورشید برای نابودی متان تولیده شده در مریخ كافی نیست بلكه فرآیندهای بیولوژیكی نیز می‌توانند بخشی از فرآیند نابودی را انجام دهند. این گمان قوی

دانشمندان را بر آن می‌دارد كه باز هم به مریخ به عنوان سیاره‌ای كه نشانه‌های جدی از حیات در خود دارد، نگاه كنند.

ناسا و اسا و سایر غول‌های تازه‌وارد در برنامه‌های فضایی برنامه‌های مختلفی برای اكتشافات در مریخ دارند. شاید باید همچنان منتظر ماند تا چند دهه دیگر كه بسیاری از ایده‌های مطرح شده در خصوص رسیدن پای بشر به مریخ به واقعیت تبدیل شود. در آن زمان است كه بدون شك پاسخ بسیاری از رازهای موجود درباره مریخ و از جمله چرخه عجیب تولید و نابودی متان در آن كشف می‌شود.

مهدی پیرگزی / جام جم

خلاصه و تنظیم برای تبیان: م.ح.اربابی فر