شفق قطبی شاید در آسمان ایران!

شاید در چند دهه پیش موضوع جذاب و هیجان‌انگیز جابه‌جایی قطب‌های زمین صرفا با ترسیم فرضی شرایط زمین در آینده مورد بحث و بررسی قرار می‌گرفت، اما گویا به تدریج در حال نزدیک شدن به آن آینده هستیم. موضوع بسیار ساده است؛ قطب‌های مغناطیسی زمین در حال حركت و جابه‌جایی هستند.

در این صورت دور از ذهن نخواهد بود كه تا چند دهه آتی، شفق چشم‌نواز قطبی در آسمان ایران و كشورهای اطراف هم قابل روِیت باشد! البته نباید خیلی هم نگران بود، چون خبر از جابه‌جایی جغرافیایی دو قطب نیست، بلكه تنها از بعد مغناطیسی جای خود را با یكدیگر عوض می‌كنند.

به گزارش جام جم آنلاین، بحث جابه‌جایی قطب‌های مغناطیسی زمین، موضوع بحث‌برانگیز چندان تازه‌ای نیست. نخستین نشانه‌های قطعی و علمی جابه‌جایی قطب‌های مغناطیسی زمین به مقاله‌ای باز می‌گردد كه سال 1872 از سوی چالز اسین براشر منتشر شد، گرچه نخستین بار در سال 1831 گروهی از محققان متوجه وجود چنین تغییری شده بودند. او با تفسیر افسانه‌های مكزیكی به این نتیجه علمی رسید كه قطب‌های مغناطیسی زمین تاكنون 4 بار از 10 هزار و 500 سال پیش از میلاد تاكنون جابه‌جا شده‌اند. در دهه‌های گذشته تحقیقات دامنه‌داری در این زمینه انجام شده و حتی در ناسا رشته مطالعات گسترده‌ای با تمركز بر سرعت و دیگر فاكتورهای تعیین‌كننده در این فرآیند به مرحله اجرا درآمده است؛ اما تحقیقات جدیدی در این زمینه به عمل آمده كه موجب حیرت دانشمندان علوم زمین‌شناسی شده است؛ فرآیند جابه‌جایی قطب‌های مغناطیسی زمین با سرعت خیره‌كننده 64 كیلومتر در سال در حال انجام است!

آرنولد شالت، زمین‌شناسی است كه در انستیتو فیزیك زمین در فرانسه تحقیقات دامنه‌داری در این خصوص داشته است. تازه‌ترین تحقیقات وی نشان می‌دهد یکی از دو قطب مغناطیسی زمین با سرعت 64 كیلومتر در سال به سوی روسیه در حال نزدیك شدن است. نتیجه تحقیقات وی در نشریه معتبر نشنال جغرافی منتشر شده است، اما نكته جالب این داستان از همین جا پررنگ‌تر می‌شود. دقیقا 5 سال پیش و در همین نشریه گزارشی منتشر شد كه نتیجه تحقیقات دامنه‌دار گروهی از زمین‌شناسان درباره سرعت حركت میدان مغناطیسی شمال زمین به سوی روسیه بود. در آن گزارش آمده بود، قطب مغناطیسی زمین با سرعت 40 كیلومتر در سال به سوی روسیه نزدیك می‌شود. این‌كه تنها در مدت كمتر از 5 سال با انجام دور تازه‌ای از تحقیقات مشخص شود كه سرعت حركت قطب  مغناطیسی زمین بیش از 20 كیلومتر در سال افزایش یافته، موجی از حیرت و هیجان را در میان زمین‌شناسان ایجاد كرده است.

زمین‌شناسان در توجیه این فرآیند به هسته زمین اشاره می‌كنند و آن را عامل اصلی بروز این رویداد می‌دانند؛ البته هسته زمین آنقدر عمیق است كه دانشمندان نمی‌توانند مستقیم میدان مغناطیسی سیاره مادر را مورد بررسی قرار دهند، اما با تكیه بر فناوری‌های نوین این امكان برای آنها فراهم شده است تا با دنبال كردن حركات و جابه‌جایی‌های میدان مغناطیسی زمین در سطح و فضا، به گمانه‌زنی بپردازند. تحقیقات اخیر دانشمندان نشان می‌دهد منطقه‌ای مغناطیسی در سطح هسته زمین وجود دارد كه تغییرات در آن بسیار سریع و فراتر از تصور صورت می‌گیرد. آرنولد شالت، تغییر قطب مغناطیسی زمین را بر گردن همین منطقه مرموز از هسته زمین انداخته و پیش‌بینی می‌كند در دهه‌های آتی مردم كشورهایی كه به دور از قطب شمال زندگی می‌كنند احتمالا شاهد پدیده جذاب و دلفریب شفق قطبی خواهند بود؛ البته او در طرح این موضوع كه مردم كشورهای نزدیك‌تر به قطب نیز چنین امكانی را به دست آورند هنوز تردید دارد.

زمین‌شناسان بر این عقیده‌اند كه زمین دارای میدان مغناطیسی است؛ چون هسته سیاره مادر از مركز یونی آهنی تشكیل شده كه اطراف آن را فلزی مایع احاطه كرده است. این مجموعه به دینامی شباهت دارد كه افسار میدان مغناطیسی زمین را در اختیار دارد. دانشمندان در گذشته بر این گمان بودند كه چون هسته مذاب زمین همواره در حال حركت است، بروز تغییرات در میدان مغناطیسی آن می‌تواند مكان سطحی شمال مغناطیسی را نیز تحت‌الشعاع قرار دهد. اگرچه تحقیقات دانشمندان در یك دهه گذشته مهر تأییدی بر این ایده است اما زمین‌شناسانی همچون شالت نیز هنوز در گفتن این‌كه روزی قطب مغناطیسی زمین از روسیه عبور خواهد كرد تردید دارند. او می‌گوید: پیش‌بینی آینده بسیار دشوار است. البته این پایان ابهامات موجود نیست. در حالی كه بسیاری از زمین‌شناسان نزدیك شدن قطب مغناطیسی زمین به استوا را مورد بررسی قرار می‌دهند، بسیاری نیز درباره مسیر آینده حركت شمال مغناطیسی زمین تردید دارند، مسیری كه ممكن است به هر سمتی باشد.

( برای اطلاعات بیشتر به بحث «میدان مغناطیسی زمین 3-9» در انجمن نجوم تبیان مراجعه کنید.)

مترجم:‌ مهدی پیرگزی

منبع : National Geographic

تنظیم برای تبیان: م.ح.اربابی فر