تبیان، دستیار زندگی
آیت‏اللّه‏ العظمی میرزا هاشم آملی در راه نشر و گسترش دانش آل محمد صلی‏الله‏علیه‏و‏آله از هیچ کوششی فروگذار نکرد. وی بیش از پنجاه سال به تدریس علوم اهل بیت همت گماشت و در کنار تدریس به تألیف و تحقیق نیز دست یازید
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

آیت الله میرزا هاشم آملی رحمه الله

آیت الله میرزا هاشم آملی

تحصیلات

او سیزده ساله بود (1334 ق) که برای ادامه تحصیل به حوزه پر رونق تهران عزیمت کرد و به مدرسه علمیه سپهسالار - که زیر نظر مرحوم آیت اللّه شهید سیدحسن مدرس اداره می شد - شتافت و مورد توجه و عنایت ویژه آن بزرگوار قرار گرفت و مدت 12 سال به طول انجامید.

معظم له کیفیت آشنایی و بذل توجه مرحوم شهید مدرس را خود  اینچنین نقل می کنند:

«...تا سیزده سالگی در آمل بودم و بعد به تهران آمدم، جوان غریبی در شهر بودم. نزد مرحوم استاد شیخ حسین نوائی برخی علوم عربی را فراگرفتم و در مدرسه سپهسالار سکونت داشتم. این مدرسه بسیار نامنظم بود، پس از مدّتی مرحوم مدرس عهده دار مدیریت آنجا شد و تمام آقازاده هایی را که اهل کار و تدریس نبودند از مدرسه اخراج کرد و امتحانات سختی را برای ورود به مدرسه قرار داد. وقتی به من برخورد، فرمود: چه میخوانی؟ گفتم: اسفار می خوانم. تعجب کرد و پرسید: تو با این سن اسفار می خوانی؟ گفتم: بلی، وقت امتحان روشن می شود. او از من امتحان گرفت و من خیلی خوب از عهده برآمدم. از آن به بعد مورد توجه مرحوم مدرس قرار گرفتم و حجره مناسبی به من داد که به تنهایی از آن استفاده می کردم و ماهی پنج تومان هم برایم مقرری تعیین کرد و به خادم مدرسه هم گفته بود تا در شستن لباسها و تهیه خوراک به من کمک کند.آنقدر خوشحال شده بودم که شاید آن شب از خوشحالی خوابم نبرد، مجدّانه مشغول تحصیل شدم، درس فلسفه، رسائل، مکاسب و مقداری از درس خارج را در تهران فراگرفتم..»

از اساتید معظم له در تهران می توان از مرحوم میرزا محمدرضا فقیه لاریجانی و حاج سیدمحمد تنکابنی، مرحوم میرزا یداللّه نظرپاک، مرحوم آقاشیخ محمدعلی لواسانی و میرزا طاهر تنکابنی و آیت اللّه حاج میرزا ابوالحسن شعرانی و آیت اللّه شیخ محمدعلی شاه آبادی میرزا عبداللّه غروی آملی سیدمحمد تنکابنی نام برد.

آیت الله میرزا هاشم آملی بسیار مورد توجه آیت الله شهید سید حسن مدرس بود

آیت اللّه آملی پس از پشت سر نهادن سطوح عالیه، در سال 1345 ق (1305 ش) برای بهره وری از خرمن فیض آیت اللّه العظمی حایری به قم آمد و در درسهای فقه و اصول آیت اللّه مؤسس و در کنار آن به درس آیات عظام: حجت کوهکمری، شاه آبادی و حاج شیخ محمدعلی حایری قمی حاضر شد و در مدّت شش سال از محضر آنان بهره ها برد و مبانی علمی خویش را استوار ساخت. او در این مدت فقه، اصول، رجال، حدیث، فلسفه و عرفان را نیک آموخت و این درسها را با حضرات آیات: سیدمحمد محقق داماد، سید یحیی یزدی و حاج میرزا حسن یزدی به مباحثه نشست.

مرجع فقید در سال 1351 ق، پس از اخذ اجازه اجتهاد از دو استاد بزرگوارش آیت اللّه حایری و آیت اللّه حجت، برای بهره وری از محفل پررونق درسی بزرگان حوزه نجف و جستجو از آراء و مبانی اصول رهسپار آن دیار شد و پس از زیارت مرقد مطهر باب علم نبوی امیرالمؤمنین علی (ع) و طلب توفیق از آن حضرت، در مدرسه بزرگ آخوند سکنی گزید و در درس فقه و اصول آیت اللّه سیدابوالحسن اصفهانی حاضر شد و ابواب طهارت، حج و بیع را از ایشان فراگرفت. و همزمان در درسهای آیات عظام: نائینی و آقاضیاء عراقی نیز شرکت جست و علاوه بر درس اصول، ابواب فقهی صلاة، اجاره، غصب، بیع و قضا را از آقاضیاء عراقی و معاملات را از میرزای نائینی فراگرفت.

ایشان پس از مدتی مورد توجه بسیار مرحوم آیت اللّه آقاضیاء عراقی قرار گرفت تا بدانجا که از نزدیکان و اصحاب استفتاء ایشان گردید و در تدوین حاشیه دوم محقق عراقی بر «عروةالوثقی» نقش به سزایی داشت.

معظم له خود می فرمود: «...ارتباط مرحوم آقاضیاء عراقی با من بیش از ارتباط استاد با شاگردش بود. بسیاری از اوقات پس از درس همراه ایشان بودم و اشکالات خود را تصحیح می کردم. حتی برخی از شبها در منزل آقاضیاء می خوابیدم، ایشان نیمه شبی مرا بیدار کردند و فرمودند: فکری به ذهنم رسیده است، آنرا بنویسید...» و نیز می فرمودند: «علاقه مرحوم آقاضیاء به ما به حدّی بود که تا زمانیکه ما در درس ایشان حاضر نمی شدیم، درس را شروع نمی کردند حتی ما شاگرد خانگی آقاضیاء بودیم، ما در درس ایشان را سرِ حرف می آوردیم تا بفهمیم مطلب استاد چیست.

آیت اللّه آملی درپی سالها تحصیل و فراگیری دانش، به چنان مقامی دست یافته بود که نامش زبانزد علما و فضلای حوزه نجف گردیده بود و مجلس درس او آکنده از مشتاقان علم گشته و لذا سالیان دراز به تدریس سطوح عالیه و خارج فقه و اصول اشتغال ورزید.

از نزدیکان و اصحاب استفتاء مرحوم آیت اللّه آقاضیاء عراقی گردید و در تدوین حاشیه دوم محقق عراقی بر «عروةالوثقی» نقش به سزایی داشت

معظم له در طول تحصیل در حوزه درس مرحوم نائینی و آقاضیاء عراقی به تدریس سطح و (چهار دوره مکاسب) و پس از وفات محقق عراقی به تدریس خارج فقه (کتابهای بیع و صلاة) و خارج اصول (چهار دوره) روی آورد و شاگردان بسیاری را پرورش داد و این تا سال 1380ق که در قم مستقر گردید، ادامه یافت. مرجع فقید پس از 30 سال اقامت در جوار مرقد امیرالمؤمنین علی (ع) ، در سال 1380 ق به عزم دیدار اقوام و صله ارحام و سکونت در حوزه علمیه قم - که آوازه آن تحت زعامت آیت اللّه العظمی بروجردی - ره - در جهان طنین افکن شده بود - رخت سفر بربست و راهی ایران شد.

فضلای حوزه علمیه با ورود ایشان به قم، مقدمش را گرامی داشتند و از اینکه یکی از برترین شاگردان محقق عراقی و صاحب تقریرات درس وی را در میان خویش می دیدند، شادمان شده و گرد شمع وجودش حلقه زدند. معظم له با استقرار در قم، به تدریس خارج فقه و اصول روی آورد. ایشان در آغاز در مدرسه «خان» و پس از تبعید حضرت امام خمینی در آبان 1343 ش، در شبستان مسجد اعظم و در جوار مرقد مرحوم آیت اللّه العظمی بروجردی به تدریس خارج طهارت، معاملات (بیع و خیارات) و خارج صلاة هر کدام در 10 سال پرداخت و عصرها نیز - یکساعت و نیم به غروب مانده - به آموزش اصول استدلالی دست یازید.

استاد معظم آیت اللّه حاج شیخ محمدعلی اسماعیل پور - که یکی از قدیمی ترین شاگردان استاد به شمار می رود - پیرامون کیفیت تدریس مرحوم آیت اللّه آملی می گوید: «از آنجا که استاد ما اصولی بسیار ماهر بودند، درس فقه ایشان آکنده از تحقیقات اصولی بود و دیدگاه خویش را با ذکر تحقیقات اعاظم علمای پیشین و معاصر خود ذکر می کردند. ایشان هر وقت وارد مطلبی شده و بحثی را آغاز می کردند، تحقیق آن مطلب را از همان اول بیان می کردند و تا آخر هم بر روی آن مبنا ایستادگی کرده و ادلّه مخالفین را به نقد می کشیدند. معظم له در تدریس خود نظرات موافق را کمتر نقل می نمود و اگر از بزرگان مطلبی بیان می کرد بیشتر برای نقد و بررسی بود. آقا خودشان را مقید کرده بودند که قبل از تدریس حتما درس را مطالعه و یادداشت نموده و دفترچه ای داشتند که بحثها را در آن تنظیم کرده و بعد به جلسه درس تشریف می آوردند. آقا به ساعت آغاز و انجام درس بسیار مقید بودند و حتی برای محظورات شاگردان، زمان درس را تغییر نمی دادند و به رفع اشکالات شاگردان نیز اهتمام می ورزیدند. ایشان خود را در فقه و اصول فدا کردند و هرچه داشتند در قالب این دو علم پیاده کردند. معظم له همیشه تاکید داشتند که روی فقه و فقاهت - که مبنای اسلام و مرکز ثقل علوم اهل بیت (ع) است - کار کنید. دأب آن بزرگوار این بود که بیشتر به فکر کردن در اطراف مطلب مورد بحث خود اهمیت می داد. ایشان در رویّه فکری پیرو شیخ انصاری بود و در فهم و جمع روایات ائمه اطهار (ع) در احکام الهی دقت تام می نمود. آنجا که درس اصول معظم له به مباحث فلسفی مربوط می شد، بهتر از عهده برمی آمدند. مثلا در بحث طلب و اراده، جبر و اختیار، قاعده الواحد لایصدر عنه الاّالواحد بسیار جالب بحث می نمودند، درس ایشان یک درس جامع اصولی و فلسفی بود...»

معظم له همیشه تاکید داشتند که روی فقه و فقاهت - که مبنای اسلام و مرکز ثقل علوم اهل بیت (ع) است - کار کنید

آیت‏اللّه‏ العظمی میرزا هاشم آملی، در پی تدریس طولانی درحوزه‏های علمیه نجف اشرف و قم، شاگردان بسیاری را در محفل درس خود پرورش داد و آنان رابه سر منزل مقصود رسانید. شاگردانی که از اساتید و علمای بزرگ حوزه‏های علمیه به شمار می‏روند. آیت‏اللّه‏ جوادی آملی که مدت پنج سال در درس ایشان شرکت کرده بود، درباره استادشان می‏گوید: «مرحوم آیت‏اللّه‏ میرزا هاشم آملی، بسیار به پرورش شاگرد علاقه‏مند بودند و تقریرات درس را دقیقا مورد مطالعه قرار می‏دادند». برخی شاگردان آن بزرگوار عبارتند از: حضرات آیات مکارم شیرازی، شیخ جوادتبریزی، محمدهادی معرفت، صالحی مازندرانی، محمدی گیلانی و سید جعفر کریمی، محمد علی اسماعیل پورقمشه ای، میرزا جوادآقا تبریزی، هاشم تقدیری، محمد یزدی.

تألیفات

آیت‏اللّه‏ العظمی میرزا هاشم آملی در راه نشر و گسترش دانش آل محمد صلی‏الله‏علیه‏و‏آله از هیچ کوششی فروگذار نکرد. وی بیش از پنجاه سال به تدریس علوم اهل بیت همت گماشت و در کنار تدریس به تألیف و تحقیق نیز دست یازید. هنگامی که نخستین اثر ایشان به نام بدایع الافکار، تقریرات درس آیت‏اللّه‏ آقاضیاء عراقی به زیور طبع آراسته شد، افکار اساتید حوزه را متوجه خود ساخت.برخی از تألیفات ایشان عبارتند از: کتاب الطهارة، کتاب الصلوة، مناسک حج، توضیح المسائل، رسالة فی النیة و حاشیه بر عروة الوثقی، توضیح المسائل، مناسک حج، بدایع الافکار. تقریرات درس اصول مرحوم محقق عراقی (4 ج)

تقریرات

مرحوم آیت اللّه حاج میرزا هاشم آملی در خلال تحصیل، دست به قلم برده و به ثبت و ضبط گفتار استاد می پرداختند و از همین رهگذر است که فشرده سخنان ایشان، هم اینک در دسترس دانش پژوهان قرار دارد. برخی از تقریرات درس معظم له که به چاپ رسیده است عبارت است از:

1 - المعالم المأثوره فی الطهارة. تقریرات درس طهارت (6 جلد). نوشته: محمدعلی اسماعیل پور

2 - کشف الحقایق. تقریرات درس بیع و خیارات (4 جلد) نوشته: سیدجعفر کریمی

3 - مجمع الافکار و مطرح الانظار. تقریر کامل درس اصول، از آغاز تا پایان تعادل و تراجیح (5 جلد) نوشته محمد علی اسماعیل پورقمشه ای

4 - منتهی الافکار. تقریرات مباحث الفاظ (1 جلد). نوشته: محمدتقی مجلسی

5 - تقریرالاصول. تقریر مباحث الفاظ. تألیف: ضیاءالدین نجفی

6 - تحریرالاصول. تقریر مباحث استصحاب و تعادل و تراجیح. نوشته: سیدعلی فرحی قمی

روحش شاد

زندگینامه

 ویژگی های اخلاقی و فعالیت ها

منبع: سایت حوزه-تنظیم برای تبیان: سید پیمان صابری

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.