صدای حمار،بدترین صدا
لقمان حكیم در مواعظ خود، مسایل عبادی، مانند به پاداشتن نماز، امر به معروف و نهی از منكر و بردباری و پایداری در حوادث و مصائب را برای فرزند خویش بیان میكند: "یا بنی اقم الصلوة وأمر بالمعروف وآنْهَ عن المنكر واصبر علی ما اصابك ان ذلك من عزم الامور."(1) صبر جزو عزم الامور است؛ یعنی از اموری است كه انسان باید درباره آن تصمیم بگیرد و بدون عزم جدی نمیتوان به آن نایل آمد. بنابر این صبر غیر از سكوت است. صبر، یعنی مقاومت و پایداری. در بیان اهمّیت و نقش صبر، همین بس كه در جوامع روایی، نسبت آن به ایمان، به منزله نسبت سر به پیكر یاد شده است: "الصبر من الایمان بمنزلة الرأس من الجسد."(2)
آنگاه لقمان حكیم فرمود: "ولا تصعّر خدك للناس"(3)؛ صورتت را به تكبر برنگردان. برخـورد تحـقیرآمیز با مردم نداشته باش. در این باره خـداوند به پیامبـر اكرم(صلی الله علیه و آله) فرمود: "واخفض جناحك لمن اتبعك من المؤمنین"(4)؛ بال خود را برای پرورش محرومان و بی پناهان پهن كن و مومنان پیرو خود را در سیر و سلوك رها مكن.
لقمان چنین ادامه داد:"ولا تمش فی الأرض مرحا"(5)؛ فـرحناك و مسرور و متبختـرانه راه نـرو، زیرا: "انَّ الله لا یحب كل مختال فخور"(6)؛ خدا، انسانهای خیالباف، خیالزده و فخرفروش را دوست ندارد.
"مختال" یعنی خیالزده، و خیالزده در برابر عاقل است. عاقل در همهی شئون زندگی، مانند لباس پوشیدن، حركت كردن و حرف زدنش تواضع دارد، اما مختال در رفتـار و گفتـارش گردنكشی و گردنفـرازی میكند.
در ادامه فرمود: "واقصد فی مشیك واغضض من صوتك ان انكر الاصوات لصوت الحمیر"(7)؛ خطِ مشی تو هم در سلوك معنوی و هم در راه ظاهری و هم در طریق زندگی معتدل باشد، نه افراط و تندوری در آن باشد و نه تفریط و كندروی. همچنین با صدای بلند حرف نزن، زیرا بدترین صدا، صدای حمار است. پس اعتدال در سخن گفتن به این است كه در بلندكردن صدا به همان اندازه كه مخاطب یا مخاطبان بشنوند اكتفا شود.
با توجه به این ادب قرآنی است كه بزرگان فرمودهاند: شایسته و پسندیده نیست كه كسی در برابر آموزگار و استاد و پدرش، صدایش را بلند كند، به طوری كه بلندتر از صدای پدر یا استادش باشد. چنانكه همین نكته درباره رعایت احترام رسول خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) آمده است: "یا ایها الذین امنوا لا ترفعوا اصواتكم فوق صوت النبی ولا تجهروا له بالقول."(8) و این مطلب اختصاص به زمان حیات آن حضرت ندارد. بنابر این خواندن زیارت با صدای بلند در مشاهد مشرفه روا نیست و برخلاف ادب آن محضر است.
پس در آغازِ حكمتِ آن بزرگ حكیم الهی، جهان بینی توحیدی آمده است كه خداوند یگانه است. بعد مسئله قیامت، و سپس مسئله هدایت دیگران به عنوان امر به معروف و نهی از منكر در پرتو اقامهی نماز بیان شده است و در پایان نیز، در مورد چگونگی زندگی شخصیِ انسان مومن تأكید شده است كه معتدل و متواضع باشد، به دیگران احترام بگذارد، فخرفروشی نكند، خیالزده نباشد و ... . همه اینها از حكمتهای لقمان بشمار میآید كه برخی حكمت نظری و بعضی حكمت عملی است.
پینوشتها:
1- سوره لقمان، آیه 17.
2- بحارالانوار، ج2، ص114.
3- سوره لقمان، آیه 18.
4- سوره شعراء، آیه 215.
5- سوره لقمان، آیه 18. "مَرَح" همان فَرَح باطل است.
6- همان.
7- سوره لقمان، آیه 19.
8- سوره حجرات، آیه 2.
برگرفته از کتاب سیره پیامبران در قرآن، آیة الله جوادی آملی .
تنظیم بخش دین و اندیشه تبیان، هدهدی .