عقل هدف عبادت
از دیدگاه رسول اسلام صلی الله علیه و آله و سلم هدف عبادت نیز «عقل» قلمداد شده است. به تعبیر استاد جواد آملی: «انسان عبادت می‌كند تا عاقل شود و عقل در حدوث و بقا متكی به عبادت است» (جوادی آملی، تفسیر موضوعی قرآن مجید، ج 9، ص 152). یعنی عقل اجمالی باید باشد تا انسان اهل معرفت و عبودیت گردد و سلوك و معنویت، خود عامل تقویت و تشدید عقل وتكامل وجودی آن خواهد شد. از این رو «عقل» در همه مراحل بندگی از آغاز تا انجام حضور دارد.
در حدیثی دیگر نبی اكرم صلی الله علیه و آله و سلم در جواب شمعون بن لاوی فرمود: «ان‌ّ العقل عقال من الجهل والنفس مثل اخبث الدواب فان لم تعقل حارت فالعقل عقال من الجهل» (مجلسی، پیشین، ص 117). استاد جواد آملی برای «عقل» 133 «ثمره» برشمرده است كه در حوزه‌های علمی و عملی، در همه سطوح و ساحت‌های معرفتی معنویتی تاثیرگذار می‌باشد و سپس به 29 مورد از آفات «نبودن عقل» اشاره كرده است. (جوادی آملی، ادب فنای مقربان، ج 2، ص 70ـ26).
در روایت دیگری از پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله و سلم آمده است: «قوام المرء عقله و لادین لمن لاعقل له» (نهج‌الفصاحه، ج 2، ص 661). بنابراین عرفان نا ب كه یكی از اضلاع دین ناب است در پرتو «عقل» دست‌یافتنی است؛ زیرا انسان عاقل «دین شناسی و دین‌داری» می‌نماید و بر محور بصیرت دینی و درك و درد دین اقدام می‌نماید و مراقبت لازم را در صیانت از معرفت اصیل و عمیق دینی و اخلاق و معنویت اسلامی انجام می‌دهد تا عرفان و سلوك باطنی او نیز دست‌خوش انحراف، تحریف، تحجر، سطحی نگری وقشری گری، عوام زدگی و پیرایه‌های پیدا و پنهان نگردد. بنابراین عرفان نبوی از ره‌گذر عقل عبور كرده و با عقل در همه مراحل همراه است و بین عقل و دل یا خرد و خرابات، معرفت عقلی و شهودی تضاد و تعارضی وجود ندارد بلكه مكمل هم خواهند بود.
استاد علامه جوادی آملی پس از تقسیم جهاد به سه قسم (جهاد اصغر «جنگ انسان با دشمن بیرونی)، جهاد اوسط (نبرد در صحنه نفس و درون بین رذیلت‌ها و فضیلت‌ها، جنگ فجور و تقوی، حرص و قناعت، عقل و جهل و...) و جهاد اكبر كه نزد اهل معرفت «جنگ عقل وعشق» است می‌گوید: «انسان آن‌گاه كه به مرحله عشق می‌رسد تازه می‌فهمد كه عقل حقیقی همان «عقل برین» است كه او دارد و دیگران گرفتار عقال و وهم‌اند و آن را عقل می‌پندارند...» (جوادی آملی، تفسیر موضوعی قرآن مجید، ج 11، ص71).
تهیه و تنظیم برای تبیان: سلطانی
گروه دین و اندیشه
