عملی که نشان دهنده جایگاه ما در آخرت است!

گرچه هستی ما از خداست، لیکن سبب زندگی و وجود ما، پدر و مادر است و ما شاخه ای از وجود این دو عزیزیم و میوه ای از بوستان محبت و تربیت و مهر و عاطفه بی نظیر پدر و مادریم. آنان سزاوارترین انسان‏ها براى احترام و قدردانى‏اند و بهترین احترام و قدرشناسى، محبت و اطاعت از آن‏ها است. نقشی که پدر و مادر در به وجود آمدن فرزند خود دارند، به هیچ وجه براى فرزند نسبت به پدر و مادر جبران‏پذیر نیست.

حقوق والدین بر فرزند

وظایف و مسئولیت‌های ما در قبال پدر و مادرمان به قرار زیر است:

الف. فرمان پدر و مادرمان را اطاعت کنیم

از حقوق پدر و مادر بر گردن فرزند آن است که فرمان آن ها را اگر خداوند نهی نکرده، انجام دهد و از نهی آن ها اگر واجب شرعی نباشد، پرهیز و خودداری کند. امام علی - علیه السّلام - فرمود: حق والدین برفرزندان این است كه در هر چیزی از او اطاعت كند، مگر در چیزی كه موجب معصیت و نافرمانی خداوند سبحان است.(1)
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله): بنده‏ ای که مطیع پدر و مادر و پروردگارش باشد، روز قیامت در بالاترین جایگاه است. (2)

ب. کمال حرمت آن دو را نگاه داریم
اهمیت احترام به پدر و مادر و نیکی کردن به آن ها در سطحی است که قرآن کریم در 9 مورد از آن سخن آورده است. در سه جا، احسان به پدر و مادر را در کنار توحید و یکتاپرستی ذکر می کند(3) برای نمونه خداوند می فرماید: «واعبدوالله ولا تشرکوا به شیئا و بالوالدین احسانا؛(4): و خدا را بپرستید، و هیچ چیز را همتای او قرار ندهید و به پدر و مادر نیکی کنید.»
امام رضا – علیه السّلام – فرمود: مردی از پیامبر خدا – صلّی الله علیه و آله – سوال كرد: حقّ پدر بر فرزند چیست؟ حضرت فرمود: او را با نام صدا نكند، در راه رفتن از او جلو نیفتد، قبل از او ننشیند و كاری انجام ندهد كه مردم پدرش را لعنت كرده و دشنام دهند. (5)
همیشه با مهربانی به آنان نگاه کنیم. رسول خدا – صلّی الله علیه و آله – فرمود: نگاه محبّت آمیز فرزند به پدر و مادرش عبادت است. (6)
امام صادق – علیه السّلام – فرمود: از چیزهایی كه موجب عاق شدن است، این است كه انسان به پدر و مادر خویش تیز نگاه كند.(خیره شود.) (7)

امام صادق – علیه السّلام – فرمودند: شخصی خدمت رسول خدا – صلّی الله علیه و آله – رسید و گفت: ای رسول خدا به چه کسی نیکی کنم؟ حضرت فرمودند: به مادرت. گفت: بعد از او به چه کسی؟ حضرت فرمودند: به مادرت. گفت: سپس به چه کسی؟ حضرت فرمودند: به مادرت. باز پرسید: بعد از او به چه کسی؟ حضرت فرمودند: به پدرت

امام صادق – علیه السّلام – فرمود: چشم هایت را جز از روی دلسوزی و مهربانی به پدر و مادر خیره مكن و صدایت را بلندتر از صدای آنان نبر و دستهایت را بالاتر از دستهای آنان نیاور و جلوتر از آنان قدم بر مدار.(8)
رسول خدا – صلّی الله علیه و آله – فرمود: حقّ پدر بر فرزند این است كه به هنگام غضب و خشم پدر، فرزند در مقابل او خاشع بوده و سر تسلیم فرود آورد. (9)
با ایشان با ادب سخن بگوییم. امام صادق – علیه السّلام – فرمود: اگر خداوند چیزی كمتر از اُف گفتن سراغ داشت از آن نهی می نمود و اُف گفتن به پدر و مادر كمترین مراتب عاق شدن است. (10)
چون آنان ظاهر شوند، برای آنان برخیزیم و تا اجازه ندهند، ننشینیم، بلکه پایین تر بنشینیم. (11)

با توجه به سخنان معصومین علیهم السلام برای رعایت حرمت پدر و مادر باید به این دستورات عمل کنیم:
1. با مهربانی به آنان نگاه کنیم
2. با ایشان با ادب سخن بگوییم
3. آنان را با نام صدا نكنیم
4. صدایمان را بلندتر از صدای آنان نبریم
5. هنگام غضب و خشم آنان، در مقابلشان خاشع بوده و سر تسلیم فرود آوریم
6. در راه رفتن از آنان جلو نیفتیم
7. چون آنان ظاهر شوند، برای آنان برخیزیم
8. تا اجازه ندهند، ننشینیم
9. قبل از آنان ننشینیم
10. پایین تر از جایگاه آنان بنشینیم
11. دستهایمان را بالاتر از دستهای آنان نیاوریم
12. كاری انجام ندهیم كه مردم آنان را لعنت كرده و دشنام دهند

ج. به والدین خود خدمت کنیم
همیشه با آن دو رئوف باشیم و ترحم کنیم. حق تعالی فرمود: «وَاخفِض لَهُما جَناحَ الذُّلِ مِنَ الرّحمةِ؛(12): و همیشه پر و بال تواضع و تکریم را با کمال مهربانی نزدشان (پدر و مادر) بگستران»
حضرت فاطمه زهرا – سلام الله علیها – فرمود: همیشه ملازم و در خدمت مادرت باش زیرا بهشت زیر پای مادران است.(13)
محمد بن فکدر گوید: برادرم نماز شب می خواند ولی من پای مادرم را که مریض بود ماساژ می دادم و دوست ندارم که ثواب برادرم برای من باشد و ثواب من برای مادرم.
امام صادق – علیه السّلام – فرمودند: شخصی خدمت رسول خدا – صلّی الله علیه و آله – رسید و گفت: ای رسول خدا به چه کسی نیکی کنم؟ حضرت فرمودند: به مادرت. گفت: بعد از او به چه کسی؟ حضرت فرمودند: به مادرت. گفت: سپس به چه کسی؟ حضرت فرمودند: به مادرت. باز پرسید: بعد از او به چه کسی؟ حضرت فرمودند: به پدرت.(14)
از مال خود در اختیارشان گذاریم که هرگاه نیاز یابند، رفع نیاز کنند. مردى بـه رسـول خـدا صلى‏ الله ‏علیه و ‏آله و سلّم عرض کرد : پدرم مى‏خواهد مال مرا از آنِ خود کـنـد. حـضرت فرمودند: تو و مال تو از آنِ پدرت هستید .(15)

هر چند حق آنان را به جا آورده، باز ترس کوتاهی و تقصیر داشته باشیم. در دل طول عمر آن دو را بخواهیم، هر چند از زحمت، فقر و بیماری آن دو به تنگ آمده باشیم. (16)
اَلــلَّـهـُمَّ اجْـعَلْـنـى اَهـابُـهُـمـا هَـیْـبَـةَ السُّـلْطـانِ الْـعَسُـوفِ،
خداوندا چنان کن که از هیبت پدر و مادرم چون از هیبت سلطان خودکامه بیمناک باشم،
وَ اَبَـرُّهُـمـا بِـرَّ الْــاُمِّ الــرَّوُوفِ،
و به هر دو چون مادرى مهربان نیکى نمایم،
وَاجْـعَـلْ طـاعَـتـى لِـوالِـدَىَّ وَ بِـرّى بِـهِـما اَقَـرَّ لِـعَیـْنـى مِـنْ رَقْـدَةِ الْوَسْـنـانِ،
و اطاعت از آنان و نیکى به هر دوى آنان را در نظرم از لذّت خواب در چشم خواب‏آلوده شیرین‏تر،
وَاَثْـلَـجَ لِـصـَدْرى مِـنْ شَـرْبَـةِ الظَّـمْـئـانِ
و برای سوز سینه ام از شربت گوارا در ذائقه تشنه، خنک تر گردان،
حَـتّـى‏ اُوثِـرَ عَـلـى‏ هَـواىَ هَـواهـُمـا،
تا خواسته ایشان را بر خواسته خود ترجیح دهم،
وَاُقَـدِّمَ عَـلـى‏ رِضـاىَ رِضـاهُـمـا،
و خرسندى آن دو را بر خرسندى خود مقدّم دارم،
وَاَسْـتَـکْـثِـرَ بِـرَّهُـمـا بـى وَ اِنْ قَـلَّ، وَاَسْـتَـقِـلَّ بِـرّى بِـهِـمـا وَ اِنْ‏کَـثـُرَ.(17)
و خوبى ایشان را در حق خود هرچند اندک باشد زیاد بینم، و نیکویى خود را درباره ایشان گرچه بسیار باشد کم شمارم.

پی نوشت ها:
1. نهج البلاغه، حکمت 339.
2. کنز العمال، ج 16، ص 467.
3. سوره نسا(4) آیه 36؛ سوره بقره(2) آیه 83 ؛ سوره انعام(6) آیه 151.
4. سوره نسا(4) آیه 36.
5. بحارالانوار، ج 74، ص 45.
6. همان، ص 80.
7. اصول كافی، ج 4، ص50.
8. بحارالانوار، ج 74، ص 79.
9. كنزالعمال، ح 45512.
10. اصول كافی، ج 4، ص 50.
11. رساله حقوق امام سجاد، شرح نراقی، علی محمد حیدری نراقی، ص297 و 298.
12. سوره اسرا آیه 24.
13. كنزالعمّال، ج 16، ص 426.
14. بحارالانوار، ج ۷۴، ص ۹۴.
15. کنزالعمّال : ۴۵۹۳۳ منتخب میزان الحکمة : ۶۱۴.
16. رساله حقوق امام سجاد، شرح نراقی، علی محمد حیدری نراقی، ص297 و 298.
17. فرازی از دعای امام زین العابدین (علیه السلام) برای پدر و مادر [دعای 24 صحیفه سجادیه]