چگونه با حیا و با وقار باشیم؟!
ای اباذر! آیا دوست داری وارد بهشت شوی؟ [اباذر می-گوید] عرض كردم: بله پدرم به فدایت. فرمود: آرزو را كوتاه و مرگ را در پیش چشمانت قرار ده و از خدا آن طور كه باید شرم نما. عرض كردم: یا رسول الله! ما همگی از خدا شرم می كنیم. فرمود: شرم كردن آن گونه نیست و لكن شرم كردن از خدا] آن است كه] درون قبرها و پوسیدن [در آن] را فراموش نكنی.
حیا، انگیزه ای برای رعایت احکام اخلاقی است. حیا، عاملی برای ممانعت از اعمال سوء و حتی بیشتر از آن، عاملی است برای جلوگیری از موقعیت هایی که در آن فرصتی برای ارتکاب به گناه به وجود می آید. در حالی که شرم و احساس گناه، حالت هایی هستند که پس از ارتکاب به گناه به وجود می آیند. در فرهنگ اسلامی، «حیا» احساسی است همچون احساس نگهبان حرم؛ حرمی که در صورت غفلت، آلوده می شود.
در روایات، این منزلت در بین صفات اخلاقی ارثی هستند ولی برخی صفات، اکتسابی است و جنبه ارثی بودن آنها کم رنگ است. ویل دورانت در زمینه جنبه اکتسابی حیا، می گوید: «حیا امری غریزی نیست، بلکه اکتسابی است. زنان دریافتند که دست و دل بازی، مایه طعن و تحقیر است و این امر را به دختران خود یاد دادند. مرد جوان به دنبال چشمان پر از حیاست و بی آنکه بداند، حس می کند که این خودداری ظریفانه از یک لطف و دقت عالی خبر می دهد...»
نشانه های حیا
1. نشانه مۆمنین: «وَالَّذینَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حافِظُونَ» 1؛ [مۆمنین] كسانی هستند كه پاكدامنی پیشه می-سازند.»
2. عفت عمومی: «قُلْ لِلمُۆمِناتِ یغضُضْنَ مِن أبصارِهِنَّ وَیحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلایبدینَ زینَتَهُنَّ إلاّ ما ظَهَرَ مِنْها وَلْیضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلی جُیوبِهِنَّ وَلا یبْدینَ زینَتَهُنَّ إِلاّ لِبُعُولَتِهِنَّ...» ؛ 2« [ای پیامبر] به زنان با ایمان بگو چشمان خود را [از نامحرم] ببندند و پاكدامنی ورزند و زینت هایشان را ـ جز آن مقدار كه نمایان است ـ آشكار ننمایند، و [اطراف] روسری های خود را بر سینة خود افكنند و زینت خود را جز برای شوهرانشان … آشكار نسازند.»
3. لزوم عفت پیشگی بر جوانان مجرد: «وَلْیسْتَعْفِفِ الَّذینَ لایجِدُونَ نِكاحاً حَتّی یغْنِیهُمُ اللهُ مِن فَضْلِهِ»؛ 3«كسانی كه وسیلة زناشوئی و ازدواج نمی یابند باید عفت پیشه سازند تا خدا آنان را از فضل خود بی نیاز گرداند.»
حقیقت حیا و پاكدامنی
عن رسول الله صلی الله علیه و آله أنَّهُ قالَ: «یا أباذَر! أتُحِبُّ أنْ تَدْخُلَ الْجَنَّةَ؟ قُلْتُ نَعَمْ فِداكَ أبی قالَ صلی الله علیه و آله: فَاقْصِرْ مِنَ الْاَمَلِ وَاجْعَلِ الْمَوْتَ نَصبَ عَینَیكَ وَاسْتَحْی مِنَ اللهِ حَقَّ الحَیاءِ قٌلْتُ: «یا رَسُولَ اللهِ كُلَّنا نَستَحیی مِنَ اللهِ قالَ: لَیسَ كَذالِكَ الْحَیاءُ وَلكِنَّ الْحَیاءُ مِنَ اللهِ أنْ لاتَنْسَی الْمَقَابِرَ وَالبَلی وَالْجَوفَ وَما وَعی وَالرَّأسَ وَما حَوی؛ 4 پیامبر اكرم صلی الله علیه و اله فرمودند: ای اباذر! آیا دوست داری وارد بهشت شوی؟ [اباذر می-گوید] عرض كردم: بله پدرم به فدایت. فرمود: آرزو را كوتاه و مرگ را در پیش چشمانت قرار ده و از خدا آن طور كه باید شرم نما. عرض كردم: یا رسول الله! ما همگی از خدا شرم می كنیم. فرمود: شرم كردن آن گونه نیست و لكن شرم كردن از خدا] آن است كه] درون قبرها و پوسیدن [در آن] را فراموش نكنی و [در نظر داشته باشی كه در] درون قبرها چه خواهد گذشت و به سر و آنچه در آن است [چه پیش خواهد آمد].»
این نظر از دور چون تیر است و سم // نارت افزون می شود نور تو كم
***
دلت هرگز نمیگشت این چنین آلوده و تیره // اگر چشم تو میدانست شرط پاسبانی را
فاطمه علیها السلام؛ الگوی پاكدامنی
روزی پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله از اصحاب پرسید: «بگویید برترین چیز برای یک زن [مسلمان] چیست كه صلاح دنیا و سعادت آخرت او باشد.» كسی پاسخی نداد. پس از پراكنده شدن جمعیت، امیر المۆمنین علیه السلام كه در جمع حضور داشت به خانه بازگشت و سۆال پیامبر صلی الله علیه و آله را برای فاطمه علیها السلام مطرح فرمود: فاطمه علیها السلام عرض كرد: «بهترین چیز برای یك زن آن است كه مرد نامحرم او را نبیند و او نیز مرد نامحرم را نبیند.» امام علی علیه السلام به مسجد رفت و پاسخ فاطمه علیها السلام را برای پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله باز گفت. و پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «فاطِمَةُ بَضعَةٌ مِنِّی؛ 5فاطمه علیها السلام پاره تن من است.»
اقسام حیا و پاكدامنی
عن رسول الله صلی الله علیه و آله أنَّهُ قالَ: «اَلْحَیاءُ خَمْسَةُ أنواعٍ: حَیاءُ ذَنبٍ وحَیاءُ تَقصیرٍ وَحَیاءُ كِرامَةٍ وَحَیاءُ حُبٍّ وَحَیاءُ هَیبَةٍ وَلِكُلِّ واحِدٍ مِنْ ذلِكَ أهْلٌ؛ 6شرم پنج نوع است؛ شرم در وقت گناه، شرم در هنگام كوتاهی، شرم در هنگام بخشش و جوانمردی، شرم در هنگام محبت و دوستی و شرم در مقام شكوه و بزرگی و برای هر یك از اینها اهل و دارنده ای هست.»
پی نوشت:
1) مۆمنون / 5.
2) نور / 31.
3) نور / 33.
4) مستدرك الوسائل، ج8، ص463.
5) ابوالفضل هادی منش، ضیافت نور، قم، انتشارات مرکز پژوهشهای اسلامی صدا وسیما، 1380 ش، ص143: به نقل از مناقب ابن مغازلی، ص380.
6) همان، ص 86.
فرآوری: محمدی
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منبع: ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره71.
سایت راسخون
مطالب مرتبط:
