تبیان، دستیار زندگی
كسانى كه بعد از روشن شدن حق به آن پشت كردند، شیطان اعمال زشتشان را در نظرشان زینت داده و آنان را با آرزوهاى طولانى فریفته است!».
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

آرزوهاى دراز!

آرزو

قسمت دوم

تفسیر و جمع‏بندى سرچشمه غفلت

اشاره:

« آرزوهاى دور و دراز » و به تعبیر دیگر « طول امل » از مهمترین رذایل اخلاقى است كه انسان را به انواع گناهان آلوده مى‏كند، از خدا دور مى‏سازد، به شیطان نزدیك مى‏كند و گرفتار عواقب خطرناكى مى‏سازد.

البته اصل «آرزو و امید» نه تنها مذموم و نكوهیده نیست، بلكه نقش بسیار مهمى در حركت چرخهاى زندگى و پیشرفت در جنبه‏هاى مادى و معنوى بشر دارد. اکنون به بررسی آیات قرآن می‌پردازیم

1- واذكروا اذ جعلكم خلفاء من بعد عاد و بواكم فى الارض تتخذون من سهولها قصورا و تنحتون الجبال بیوتا فاذكروا آلاء الله و لاتعثوا فى الارض مفسدین (سوره‏اعراف، آیه 74)

این آیه و آیه بعد ناظر به قوم «عاد"و «ثمود"است كه پیامبرانى به نام «هود» و «صالح» داشتند این جمعیت ‏با پیشرفتى كه در كشاورزى و صنعت پیدا كرده بودند سخت‏سرگرم و دل بسته دنیا شده بودند و آرزوهاى دور و دراز آنها را در خود غرق ساخته بود و چنان گرفتار غرور و كبر و نخوت شده بودند كه نه تنها كمترین اعتنایى به دعوت خیرخواهانه پیامبرشان هود و صالح نكردند، بلكه به مبارزه با آنها برخاستند.

قرآن مجید در نخستین آیه از آیات بالا، از زبان حضرت صالح خطاب به آن قوم سركش چنین نقل مى‏كند: «به خاطر بیاورید كه قوم عاد به خاطر طغیان از میان رفتند و خداوند شما را جانشینان آنان قرار داد و در زمین مستقر ساخت كه در دشتهایش قصرها براى خود بنا مى‏كنید و در كوهها(در دل سنگها) براى خود خانه‏هایى مى‏تراشید، به یاد نعمتهاى خدا باشید و در زمین فساد نكنید»!

مقبره صخره ای بی بی کند

2- اتبنون بكل ریع آیة تعبثون * و تتخذون مصانع لعلكم تخلدون(سوره شعراء، آیات 128و 129)

این آیه وضع قوم «عاد» را شرح داده و توضیحى ‏براى آیه قبل است.

از زبان پیامبرشان حضرت هود چنین نقل مى‏كند: «آیا شما بر هر مكان مرتفعى نشانه‏اى از سر هوا و هوس مى‏سازید؟ - و قصرها و قلعه‏هاى زیبا و محكم بنا مى‏كنید كه گویى در دنیا جاودانه خواهید ماند»!

هود علیه‌السلام با این سخن به آنها مى‏فهماند كه یكى از علل مهم انحراف شما هوسرانى و تكیه بر آرزوهاى دراز است كه شما را از خدا غافل كرده و در زرق و برق دنیا غرق ساخته است.

قوم عاد و ثمود تصور مى‏كردند كه با این بناهاى محكم و زیبا و خانه‏هاى مجللى كه در درون دل كوهها ایجاد كرده بودند، مى‏توانند خود را از آفات و گزند حوادث مصون دارند و سالیان دراز زنده بمانند و به عیش و نوش بپردازند.

بى شك غرور و غفلت‏حاصل از آرزوهای دراز منحصر به قوم عاد و ثمود نبود، ولى در قرآن مجید در مورد این دو گروه سركش، این رذیله اخلاقى برجستگى خاصى دارد.

3- ینادونهم الم نكن معكم قالوا بلى و لكنكم فتنتم انفسكم و تربصتم و ارتبتم و غرتكم الامانى حتى جاء امر الله و غركم بالله الغرور (سوره حدید، آیه 14)

این آیه سخن از گفتگوى مؤمنان و منافقان در روز قیامت است كه منافقان خود را در ظلمت و تاریكى در صحنه محشر مى‏بینند، در حالى كه مؤمنان در پرتو نور و ایمان به سوى بهشت در حركتند، منافقان از مؤمنان تقاضا مى‏كنند اجازه بدهید ما هم از نور شما بهره‏اى بگیریم، ولى دیوار بلندى در میان این دو فاصله مى‏شود.

در اینجا منافقان فریاد مى‏زنند «...الم نكن معكم...؛ آیا ما در دنیا با شما نبودیم پس چرا از ما جدا شدید؟

مؤمنان در پاسخ مى‏گویند: «آرى ما با هم بودیم، ولى شما خود را فریب دادید و در انتظار حوادث ناگوار براى مسلمانان بودید و پیوسته در امر معاد و دعوت پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله  ابراز تردید مى‏كردید و آرزوهاى دراز، پیوسته شما را مغرور ساخت تا فرمان مرگ شما از سوى خدا فرارسید».

به این ترتیب آیه فوق عامل بدبختى منافقان را در چهار چیز خلاصه مى‏كند كه چهارمین آنها آرزوهاى طول و دراز است.

از پیامبر اكرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله  نقل شده است: «آن حضرت در حالى كه یارانش را موعظه مى‏فرمود خطهایى موازى هم بر زمین كشید، بعد خطی عمود بر همه آنان رسم فرمود، سپس گفت: مى‏دانید این خطوط چه معنى دارد؟ گفتند: نه یا رسول الله! فرمود: این خطوط مانند آرزوهاى دور و دراز انسانهاست كه حد و مرزى ندارند و آن خط عمودى مرگ است كه بر همه آنها كشیده مى‏شود و همه را باطل مى‏كند».

دل

4-الم یان للذین آمنوا ان تخشع قلوبهم لذكر الله و ما نزل من الحق و لایكونوا كالذین اوتوا الكتاب من قبل فطال علیهم الامد فقست قلوبهم و كثیر منهم فاسقون (سوره حدید، آیه 16)

این آیه مؤمنان را به طور غیر مستقیم مخاطب قرار داده و هشدار مى‏دهد كه مراقب وضع خویش باشند، مبادا به اثر آرزوهاى دور و دراز به سرنوشت مرگبار و اسفناك اقوام پیشین گرفتار شوند، مى‏فرماید: «آیا وقت آن نرسیده است كه دل‏هاى مؤمنان در برابر ذكر خدا و آنچه از حق نازل شده است‏خاشع گردد، و مانند كسانى نباشند كه پیش از این كتاب آسمانى به آنها داده شد، سپس زمان طولانى به آنها گذشت و بر اثر غفلت و آرزوهاى دراز قلبهاى آنها قساوت پیدا كرد. و بسیارى از آنان گناهكارند.

بنابر این عامل نرمش قلب آدمى و انعطاف آن به سوى حق، یاد خدا و توجه به حق است، آرى یاد خدا است كه آرزوهاى دور و دراز را بر‏چیده، و انسان را متوجه مسؤولیتهایش مى‏كند، و دل را نورانى، و فكر را واقع بین و ماهیت زندگى ناپایدار دنیا را در برابر او مشخص مى‏سازد.

دلى كز نور معنا نیست روشن          مخوانش دل كه آن سنگ است و آهن

دلى كـز گـرد غفلـت زنگ دارد           از آن دل ســنــگ و آهـــن نــنــگ دارد

5- ذرهم یاكلوا و یتمتعوا و یلههم الامل فسوف یعلمون (سوره حجر، آیه 3)

این آیه به پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله، درباره كفار و مشركان مى‏فرماید: «بگذار آنها بخورند و از دنیاى مادى بهره گیرند و آرزوهاى دراز آنان را غافل سازد ولى به زودى خواهند فهمید كه چه اشتباه بزرگى مرتكب شده‏اند».

آرى آنان همچون چهارپایانند كه جز آب و علف چیزى نمى‏فهمند، تنها تفاوتى كه با چهارپایان دارند و آنها را از چهارپایان پست‏تر كرده این است كه یك مشت آرزوى طول و دراز اطراف فكرشان را احاطه كرده و به آنها اجازه نمى‏دهد كه در سرنوشت‏خود بیندیشند و پیش از آنكه دست اجل گریبان آنها را بگیرد بیدار شوند و از بیراهه بازگردند.

در اینجا تاثیر منفى آرزوهاى دراز در وجود انسان به خوبى تبیین شده و نشان مى‏دهد كه تا چه حد آرزوها انسان را به خود مشغول مى‏سازد و از خدا غافل مى‏كند.

دل گرفته

6- ام للانسان ما تمنى * فلله الآخرة و الاولى (سوره نجم، آیات 25 و 24)

این آیه به این حقیقت اشاره مى‏كند كه غالبا آرزوهاى دراز كه هرگز انسان به آنها نمى‏رسد، او را احاطه مى‏كنند و امكانات او را كه باید در مسیر سعادت به كار گرفته شود به خود جذب مى‏كند و او را از راه بازمى‏دارد، مى‏فرماید: «آیا انسان به آنچه آرزو مى‏كند مى‏رسد؟! نه هرگز نخواهد رسید»

این سوال در واقع استفهام انكارى است، چگونه ممكن است انسان به همه آرزوهایش برسد در حالى كه طول آرزوها گاه دهها یا صدها برابر عمر اوست! و گاه اصلا نقطه پایانى ندارد! و هر جا برسد آرزوهاى دیگرى در برابر او خودنمایى كرده و وى را به سوى خود جلب مى‏نماید.

7- ویل لكل همزة لمزة * الذى جمع مالا و عدده * یحسب ان ماله اخلده (سوره همزه، آیات 1 تا 3)

در این آیه سخن از دنیاپرستان خودخواه با آرزوهاى دور و دراز است، مى‏فرماید: «واى بر هر عیبجوى مسخره كننده‏اى - همان كس كه مال و ثروت (عظیمى) را جمع‏آورى و شماره كرده است بى آنكه حساب مشروع و نامشروع را بكند و گمان مى‏كند اموالش سبب جاودانگى اوست!».

در واقع این سه آیه علت و معلول یكدیگرند، چرا كه این انسان بى‏خبر و خودبین و خودپسند دیگران را استهزاء مى‏كند، به خاطر آنكه ثروت عظیمى براى خود از طرق نامشروع فراهم ساخته، چرا دست به جمع چنین ثروتى زده؟ به خاطر اینكه مى‏پندارند داشتن چنین ثروتى به او جاودانگى مى‏دهد، این پندار كه با«طول امل» و آرزوهاى دراز همراه است سبب غرور و خودبرتربینى مى‏شود و آن هم به نوبه خود سبب استهزاء و عیبجویى نسبت به دیگران است. [15]

از این آیه به خوبى مى‏توان استفاده كرد كه آرزوهاى دراز گاهى به حدى مى‏رسد كه انسان مرگ را به كلى فراموش كرده، خود را جاودانه مى‏پندارد و همین امر سبب طغیان و سركشى او مى‏شود و آن طغیان سرچشمه گناهان دیگرى مى‏گردد.

حرف شیطان را باور می کنی؟

8- ان الذین ارتدوا على ادبارهم من بعد ما تبین لهم الهدى الشیطان سول لهم و املى لهم(سوره محمد، آیه 25)

آخرین آیه مورد بحث، سخن از گروهى است كه حق را شناختند و سپس به آن پشت كردند و از آن اعراض نمودند، مى‏فرماید: «كسانى كه بعد از روشن شدن حق به آن پشت كردند، شیطان اعمال زشتشان را در نظرشان زینت داده و آنان را با آرزوهاى طولانى فریفته است!».

این آیه بیانگر این حقیقت است كه چگونه ممكن است ‏یك انسان حق را بشناسد و باور كند سپس آن را نادیده بگیرد و به آن پشت كند و راه نجات خود را ببیند با این حال از بى راهه برود!

آیا مى‏توان باور كرد انسان عاقلى چنین كند؟! آرى! هنگامى كه تسویلات شیطان انسان را احاطه كند و زشتى‏ها را در نظرش به صورت زیبایى‏ها نشان دهد و او را گرفتار آرزوهاى دور و دراز سازد، بعید نیست‏حق را به دست فراموشى بسپارد و به آن پشت كند.

از اینجا مى‏توان دریافت كه آرزوهاى طولانى چه بلایى بر سر انسان مى‏آورد و چگونه انسان عاقل را به كلى از عقل و خرد بیگانه مى‏كند؟!

از مجموع آیات فوق كه قسمتى در باره اقوام پیشین بود و بخشى درباره معاصران پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله  و قسمتى نیز به صورت یك قانون كلى مطرح شده بود مى‏توان چنین نتیجه گرفت كه طول امل و آرزوهاى دراز از خطرناك‏ترین دشمنان سعادت بشر است كه نه تنها افراد، بلكه اقوام و ملت‏ها را در كام مرگ و بدبختى فرو مى‏برد.


آیت الله مکارم شیرازی

تنظیم برای تبیان: حسین عسگری

در قسمت بعد این موضوع را از نگاه روایات خواهیم نواخت.

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.