زیارت اربعین به چند روایت

علمای اعلام اتفاق دارند که اربعین، روز بیستم ماه صفر است؛ و زیارت اربعین هم که مأثور وارد شده و مثاب است، همان زیارت بیستم ماه صفر است.

شیخ طوسی ابوجعفر محمد بن حسن متوفی 460 در کتاب «التهذیب» صفحه‏ی 17 جلد 2 باب فضل زیارت الحسین «علیه‏السلام» می‏نویسد: اخبار وارده در زیارت مقید به اوقات خاصه است که از آن جمله روز عاشورا و روز بیستم ماه صفر است، طبق روایت جابر بن عبدالله انصاری که اولین زائر بوده.

در «مصباح المتهجد» صفحه‏ی 551 در استحباب زیارت حسین روز اربعین که بیستم ماه صفر است می‏نویسد: روزی است که جابر در این روز به زیارت آمد.

و سید ابن‏طاووس در «اقبال» و علامه‏ی حلی در «المنتهی» و علامه‏ی مجلسی در مزار بحار و شیخ یوسف بحرانی در «حدائق» و حاجی نوری در «تحیة الزائر» و شیخ عباس قمی در «مفاتیح»، همه از شیخ طوسی نقل کرده‏اند.

فقط شیخ بهائی در «توضیح المقاصد» می‏نویسد: اربعین حسین 19 ماه صفر می‏شود، و این نظریه روی حساب دهم محرم است که جزو عشره‏ی اول می‏شود، و باید چهلم جزو عشره‏ی دوم 19 باشد، و این رأی اولین خلاف متعارف است، ثانیا ربطی به ثواب و زیارت مأثوره ندارد، چه همه ساله که اختلاف حسابی در تمام و ناقص بودن نیست که بگوئیم اگر ماه محرم 29 روز بوده، اربعین نوزده می‏شود، و چهلم را از روز 11 محرم می‏شمارند، چنانچه مجلسی از کفعمی در وجه تسمیه‏ی زیارت اربعین در حدیث حضرت عسکری «علیه‏السلام» می‏نویسد: اربعین روز بیستم ماه صفر است که چهل روز پس از عاشورا می‏باشد، یعنی چهلم شهادت حسین «علیه‏السلام» است، و این همان روزی است که جابر بن عبدالله انصاری برای زیارت قبر سیدالشهداء آمد و حدیث نبوی را روایت کرد، و اول زائر قبر حسین در اولین اربعین بوده.

جابر و ام‏ سلمه و ابن‏ عباس در خبر زیارت اربعین‏

در روایات چنین استنباط می‏شود که جابر از ام‏سلمه و ابن‏عباس پرسید: از حسین «علیه‏السلام» چه خبری دارید؟ آنها گفتند که: حسین بن علی به دست کوفیان شهید شد.

اما ام‏سلمه چنان چه در روایت است، از پیغمبر «صلی الله علیه و آله و سلم» شیشه‏ای که خاک کربلا در آن بوده گرفت و فرمود: هر وقت این خاک خون شد، بدان که حسین «علیه‏السلام» را کشتند. و ام‏سلمه هر روز پس از حرکت حسین از مدینه به مکه و عراق، به آن شیشه نگاه می‏کرد تا عصر عاشورا دید خون شده!! فهمید حسین را کشته‏اند، چنان چه سیوطی در «خصایص الکبری» صفحه‏ی 215 جلد 2 می‏نویسد که: ام‏سلمه بدین نحو مطلع شد، و جابر از ام‏سلمه پرسید و برای زیارت اربعین حسین «علیه‏السلام» از مدینه به کربلا حرکت کرد.

شیخ ابوجعفر محمد بن علی طبری که از علمای قرن ششم است، در «بشارة المصطفی لشیعة المرتضی» صفحه‏ی 89 چاپ نجف می‏نویسد: جابر چون نابینا بود، با عطیه‏ی عوفی از مدینه به کربلا آمدند، ولی متعرض این که چه روزی رسیدند نمی‏شود.

شیخ طوسی در «تهذیب» و «مصباح المتهجد» تصریح می‏کند که روز بیستم صفر برای زیارت حسین «علیه‏السلام» آمدند.

کیفیت زیارت جابر، روز اربعین‏

در مزار بحار از سید ابن‏طاووس نقل می‏کند که عطیه می‏گوید:

کنت مع جابر بن عبدالله یوم العشرین من صفر فلما وصلنا الغاضریة اغتسل فی شریعتها و لبس قمیصا کان معه و جعل علی رأسه و جسده من السعد و مشی حافیا حتی اذا وقف علی قبر الحسین کبر ثلاثا و خر مغشیا علیه فلما أفاق قال:

عطاء عوفی یا عطیه‏ی عوفی گفت:

من با جابر بودم که روز بیستم ماه صفر به غاضریه رسیدیم، در شریعه غسل کرد و لباس پاکیزه پوشید و پارچه‏ای به سر بست و قدمها را کوتاه برمی‏داشت تا رسید کنار قبر حسین، سه بار تکبیر گفت و بیهوش افتاد. چون به هوش آمد این نحو زیارت خواند:

السلام علیکم یا آل الله السلام علیکم یا صفوة الله السلام علیکم یا خیرة الله من خلقه السلام علیکم یا سادة السادات السلام علیکم یا لیوث الغابات السلام علیکم یا سفینة النجاة السلام علیکم و رحمة الله و برکاته السلام علیک یا وارث علم الأنبیاء السلام علیک یا وارث آدم صفوة الله السلام علیک یا وارث نوح نبی الله السلام علیک یا وارث ابراهیم خلیل الله السلام علیک یا وارث اسماعیل ذبیح الله السلام علیک یا وارث موسی کلیم الله السلام علیک یا وارث عیسی روح الله السلام علیک یابن محمد المصطفی السلام علیک یابن علی المرتضی السلام علیک یابن فاطمة الزهراء السلام علیک یا شهید ابن الشهید السلام علیک یا قتیل ابن القتیل السلام علیک یا ولی الله و ابن ولیه السلام علیک یا حجة الله و ابن حجته علی خلقه، أشهد أنک قد أقمت الصلوة و آتیت الزکوة و أمرت بالمعروف و نهیت عن المنکر و بررت والدیک و جاهدت عدوک، أشهد أنک تسمع الکلام و ترد الجواب و أنک حبیب الله و خلیله و نجیبه و صفیه و ابن صفیه زرتک مشتاقا فکن لی شفیعا الی الله یا سیدی أستشفع الی الله بجدک سید النبیین و أبیک سید الوصیین و بأمک سیدة نساء العالمین لعن الله قاتلیک و ظالمیک و شانئیک و مبغضیک من الأولین و الاخرین.

آن گاه صورت روی قبر حسین نهاد و بعد چهار رکعت نماز خواند و به طرف قبر حضرت علی بن الحسین آمد و گفت:

السلام علیک یا مولای و ابن مولای لعن الله قاتلیک و لعن الله ظالمیک انی أتقرب الی الله بمحبتکم و أبرء الی الله من عدوکم.

سلام بر تو ای مولای من فرزند صاحب اختیار من، لعنت خدا بر کشندگان تو و لعنت خدا بر ستمکاران به تو، من به سوی خدا پناه می‏برم به دوستی شما و بیزاری می‏جویم از دشمنان شما.

آن گاه قبر علی اکبر را بوسید و دو رکعت نماز خواند و به طرف قبور شهدا رفت و گفت:

السلام علی الأرواح المنیخة بقبر أبی‏عبدالله السلام علیکم یا شیعة الله و شیعة رسوله و شیعة أمیرالمؤمنین و الحسن و الحسین السلام علیکم یا طاهرون السلام علیکم یا مهدیون السلام علیکم یا أبرار السلام علیکم و علی ملائکة الله الحافین بقبورکم جمعنی الله و ایاکم فی مستقر رحمته تحت عرشه.

سپس به طرف قبر حضرت عباس بن علی «علیه‏السلام» رفت و آنجا رسید گفت:

السلام علیک یا أباالقاسم السلام علیک یا عباس بن علی السلام علیک یابن أمیرالمؤمنین أشهد أنک قد بالغت فی النصیحة و أدیت الأمانة و جاهدت عدوک و عدو أخیک فصلوات الله علی روحک الطیبة و جزاک الله من أخ خیرا.

آن گاه دو رکعت نماز خواند و دعا کرد و برگشت.

زیارت جابر به نقل طبری‏

در کتاب «بشارة المصطفی لشیعة المرتضی» تألیف طبری صفحه‏ی 89 می‏نویسد: عطیه گفت: با جابر بن عبدالله انصاری برای زیارت قبر حسین بن علی آمدیم تا به کربلا رسیدیم، جابر نزدیک شد، در شط فرات غسل کرد و یک جامه‏ای و یک دوش اندازی مانند احرام حاجیان به خود پیچید، آن گاه کیسه‏ای باز کرد مقداری مشک بر بدن مالید و گامها را کوتاه برمی‏داشت تا نزدیک قبر حسین رسید، دست می‏مالید تا نعره‏ای زد و غش کرد، و آب به صورت او پاشیدم تا به هوش آمد، سه بار گفت: یا حسین.

حبیب لا یجیب حبیبه ثم قال: و أنی لک بالجواب و قد شحطت أوداجک علی أثباجک و فرق بین بدنک و رأسک فأشهد أنک ابن خاتم النبیین و ابن سید المرسلین و ابن حلیف التقوی و سلیل الهدی و خامس أصحاب الکسا و ابن سید النقبا و ابن‏فاطمة سیدة النسا، و ما لک لا تکون هکذا و قد غذتک کف سید المرسلین و ربیت فی حجر المتقین و رضعت من ثدی الایمان و فطمت بالاسلام فطبت حیا و طبت میتا غیر أن قلوب المؤمنین غیر طیبة بفراقک و لا شاکة فی الخیرة لک فعلیک سلام الله و رضوانه و أشهد أنک مضیت علی ما مضی علیک أخوک یحیی بن زکریا.

ثم جال بصره حول القبر و قال:

السلام علیکم أیتها الأرواح التی حلت بفناء الحسین و أناخت برحله أشهد أنکم قد أقمتم الصلوة و آتیتم الزکوة و أمرتم بالمعروف و نهیتم عن المنکر و جاهدتم الملحدین و عبدتم الله حتی أتاکم الیقین، و الذی بعث محمدا بالحق نبیا لقد شارکناکم فیما دخلتم فیه.

زیارت اربعین به روایت صفوان‏

گفتیم: برای زیارت اربعین سیدالشهداء روحی فداه دو زیارت نقل کرده‏اند: یکی از جابر بن عبدالله انصاری که خود زائر بوده، و یکی از حضرت صادق «علیه‏السلام» که به صفوان تعلیم فرمودند.

چنانچه شیخ طوسی در «مصباح المتهجد» صفحه‏ی 551 به سند خود از صفوان بن مهران روایت می‏فرماید که حضرت صادق «علیه‏السلام» فرمودند: تزور عند ارتفاع النهار - تقول.

زیارت کن حسین «علیه‏السلام» را در ارتفاع نهار، و ارتفاع نهار به صبح که آفتاب بالا آمده باشد، و ظهر که آفتاب وسط السماء باشد، و عصر که آفتاب می‏خواهد مرتفع شود، اطلاق می‏گردد. و چون در عبارت دیگر «حتی تظل» دارد شاید بعد از ظهر یا اول شب باشد.

در هر حال روز اربعین، خواه اول آفتاب تا غروب آفتاب وقت زیارت مأثور و مرویه است، امام ششم فرمودند چنین زیارت کن: السلام علی ولی الله و حبیبه... الخ.

منبع: زندگانی امام حسین (جلد 2)