7خلیفه عباسی در زمان امام هادی

امام دهم، در یک نگاه

مکان ولادت: مدینه

روز ولادت: 2 یا 5 رجب سال 212 هجری

نقش انگشتر: اللَّه ربّی و هو عصمتی من خلقه

مدت امامت : 33 سال

اولاد: 5 فرزند

سن: 42 سال

مکان شهادت: سامرا

روز شهادت: دوشنبه 3 رجب سال 254 هجری

سبب شهادت: زهری که توسط معتمد یا معتز به آن حضرت خورانیدند

مرقد مطهّر: خانه خود حضرت در سامرا

هادی امّت:

امام علی بن محمد علیه السلام مشهور به حضرت هادی در سال 212 هجری، در نیمه ماه ذی‌حجه، در محلّی از اطراف مدینه به نام -صُریا- به دنیا آمد.

{ . برخی نیز تولّد حضرت را در دوم یا پنجم رجب گفته‌اند. }

پدرش حضرت امام محمد تقی علیه السلام و مادرش بانوی با فضیلتی به نام -سمانه- بود.

امام هادی، مادرش سمانه مغربیه را ستوده و او را اهل بهشت و از صالحان و صدّیقان شمرده است.

نام پیشوای دهم شیعه، -علی- بود، تا یادآور نام حضرت رضا و امیرالمؤمنین باشد، کنیهاش ابوالحسن بود و به خاطر فضایل بی‌شمار و خصلت‌های برجسته، لقب‌هایی همچون: نقی، هادی، نجیب، مرتضی، فقیه، ناصح، امین، مؤتمن و... داشت. به عنوان فرزند پیامبر و یادگار حضرت رضا علیه السلام و امام معصوم، از موقعیت و محبوبیت بالایی برخوردار بود. در مدینه بسیار مورد توجّه مردم قرار داشت.

همسر او -حُدیث- نام داشت و از آن حضرت چهار پسر و یک دختر باقی ماند.

جایگاه علمی

وی، دانش فراوان و کمالات ارزنده‌ای را از خاندان پاک و بزرگ خویش به ارث برده بود و یکی از بزرگ‌ترین و شاخص‌ترین چهره‌های علمی و پارسایی در زمان خود به شمار میآمد و در نظر اهل بیت پیامبر، همچنین از دید مردم عادی مقام و منزلتی بلند داشت و همه علویان او را به پیشوایی و فضیلت و بزرگی قبول داشتند. همین مسأله، دستگاه خلافت را واداشت تا او را از پیروانش جدا سازد.

امام هادی علیه السلام نیز مثل پدران خود، گنجینه دانش‌های الهی و معارف دینی بود و راویان بسیاری خوشه‌چین خرمن علوم وی بودند و احادیث او را می‌شنیدند، ثبت می‌کردند و برای دیگران بازگو می‌کردند. علی بن مهزیار اهوازی، عبدالعظیم حسنی، ابن سکّیت، احمد بن اسحاق اشعری، ایوب بن نوح و حسن بن راشد از آن جملهاند.

این‌ها همه در شرایطی بود که حضرت هادی علیه السلام تحت نظر خلیفه و مأموران حکومتی بود و هوادارانش به زحمت میتوانستند با او ارتباط داشته باشند و خدمتش برسند و روایاتش را بشنوند.

با این حال، پی‌ریزی تدوین کتب معتبر حدیث و تفسیر و کلام از سوی علمای شیعه، به طور عمده در زمان آن امام شکل گرفت و آن حضرت، مرجع دانشمندان، فقها و متکلمان عصر خویش شمرده میشد و عالمان و محدثان را گرامی میداشت. دلیل این حقیقت، احادیث فراوانی است که در زمینه‌های مختلف معارف دینی از آن پیشوای معصوم نقل شده است.

موقعیت سیاسی

امام هادی علیه السلام در سنّ هشت سالگی پدر خویش را از دست داد و با شهادت امام جواد علیه‌السلام مسئولیت هدایت دینی و اخلاقی شیعه بر دوش وی قرار گرفت، مدّت امامت او 33 سال طول کشید (از سال 220 تا 254 هجری) و در مدّت عمر خویش با هفت تن از خلفای بنی عباس هم‌زمان بود: مأمون، معتصم، واثق، متوکّل، منتصر، مستعین، معتزّ.

از این میان، متوکّل عباسی بیشترین جسارت و سختگیری و دشمنی را با آن حضرت و اهل بیت پیامبر و بارگاه اباعبداللَّه الحسین و تخریب مکرّر قبر آن حضرت داشت. امام به دستور او در سال 243 هجری از مدینه به سامرّا تبعید شد، تا زیر نظر و کنترل دستگاه خلافت باشد، هر چند در ظاهر، برخوردی احترام‌آمیز و نیکو با او میشد. از آن پس تا پایان عمر به مدّت 11 سال در سامرّا بود و همان جا به شهادت رسید. در مدّت 15 سالی که حضرت، با متوکّل عباسی معاصر بود، از طرف این خلیفه گستاخ و سنگدل برخوردهای اهانت‌آمیز و جلب و احضار به دربار انجام می‌گرفت و امام هادی مظلومانه آن شرایط سخت را تحمّل می‌کرد.

شخصیت ممتاز و معنوی حضرت به حدّی بود که در این برخوردها، حتّی غلامان و درباریان مجذوب بزرگواری و عظمت حضرت میشدند و گاهی خود خلیفه هم مرعوب نفوذ معنوی این حجت خدا میگشت و با احترام، حضرت هادی را به خانهاش باز میگرداند.

سال‌هایی که امام در سامرا به سر میبرد و فشار سیاسی از سوی متوکّل و حامیان او نسبت به امام زیاد بود و پیوسته در پی بهانه‌ای برای محدود ساختن یا کشتن حضرت بودند و هرچند وقت یک بار، به اتّکای گزارش‌های دریافتی و به بهانه اینکه وی زمینه ساز قیام و شورش بر ضدّ خلیفه است و از سوی پیروانش در قم و جاهای دیگر به او پولها و نامهها میرسد، شبانه به خانهاش ریخته، تفتیش می‌کردند و امام را با وضع نامناسبی به قصر متوکّل میبردند.

در آن روزگار، ستم عباسیان بسیار بود و آشفتگی‌های درون دستگاه خلافت و درگیری‌های داخلی بر سر قدرت وجود داشت و گوشه و کنار، علویان نیز نهضت‌هایی را به راه میانداختند و در این حرکت‌های انقلابی شعارشان دعوت به -رضای آل محمد- بود، که اغلب منظورشان امامان معصوم بود.

در چنین شرایط بحرانی که هیچ زمینه‌ای برای قبضه قدرت سیاسی نبود، امام هادی رسالت خود را دفاع از ماهیت اسلام و جهاد فرهنگی می‌دانست و کار مهمّ او تربیت نسلی از راویان برجسته و ترویج‌کنندگان فرهنگ اهل بیت و مقابله با گرایش‌های انحرافی و بدعت‌های دینی و غُلات بود و از حجت معصوم الهی چه انتظاری جز پاسداری از مکتب وحی و حقیقت اسلام و قرآن؟

نمونه اخلاق

امام دهم، مثل پدران بزرگوارش تجسّمی از ارزش‌های دینی و فضایل اخلاقی و رفتار کریمانه بود.

عبادت و دعا، پارسایی و زهد، بخشش وجود، حلم و عفو، رسیدگی به مساکین و احسان به فقرا، تلاش اقتصادی در مزرعه برای تأمین زندگی، سعی را راهنمایی فکری و هدایت دینی گمراهان، بر حذر داشتن مردم از غُلات و واقفیّه و دراویش و منحرفان فکری و سلوکی، هدیه بخشی به شاعران متعهّد، از خصلت‌های نیکوی امام هادی بود.

موعظه‌هایش دلنشین و سخنان حکمت آمیزش تأثیر گذار بود. حتی وقتی در بزم شراب متوکّل حاضرش کردند و با اجبار از او خواستند که شعر بخواند، اشعار حکیمانه و پندآمیز -باتوا علی قلل الأجبال...- را خواند و ناپایداری قدرت و بی‌وفایی دنیا و ریاست را گوشزد کرد، به نحوی که خلیفه منقلب و گریان شد و با احترام، امام را به خانهاش باز گرداندند.

شهادت

امام هادی علیه السلام ، پس از عمری پر محنت امّا پر افتخار، سرانجام با توطئه معتمد عباسی در 42 سالگی مسموم شد و به شهادت رسید. شهادت وی در سوّم رجب سال 254 هجری بود.

رحلت امام، شهر سامرّا را یکپارچه تعطیل کرد و از همه جا صدای شیون برخاست. تشییع جنازه شکوهمندی برای او برگزار شد.

دستگاه خلافت از تجمّع بی‌نظیر مردم به هراس افتاد و جنازه را فوری به خانه برگرداندند.

فرزندش امام حسن عسکری علیه السلام بر جنازه پدر بزرگوارش نماز خواند و او را در همان خانه‌ای که می‌زیست به خاک سپرد. امروز شهر سامرا در عراق، مدفن او را چون نگینی در برگرفته و حرم او، قبله اهل دل و زیارتگاه شیعیان است.

بخش عترت و سیره تبیان

منبع: چهارده معصوم، جواد محدّثی