برآوردن نیاز مردم بدون تاخیر
عهدنامه امام علی(علیهالسلام) به مالک اشتر(4)
ای مالک نیكى به بازرگانان و صنعتگران را بر خود بپذیر، و سفارش كردن به نیكویى درباره آنان را به عهده گیر، چه كسى كه بر جاى بود و چه آن كه با مال خود از این سو بدان سو رود، و با دسترنج خود كسب كند. كه آنان مایههاى منفعتند و پدید آورندگان وسیلتهاى آسایش و راحت. و آورنده آن از جاهاى دوردست و دشوار، در بیابان و دریا و دشت و كوهسار. جایى كه مردمان در آنجا گرد نیایند و در رفتن بدانجا دلیرى ننمایند.
این بازرگانان مردمى آرامند و نمىستیزند، و آشتى جویند و فتنهاى نمىانگیزند. به كار آنان بنگر، چه در آنجا باشند كه خود به سر مىبرى و یا در شهرهاى دیگر. و با این همه بدان كه میان بازرگانان بسیار كسانند كه معاملتى بد دارند، بخیلند و در پى احتكارند. سود خود را مىكوشند و كالا را به هر بها كه خواهند مىفروشند، و این سودجویى و گرانفروشى زیانى است براى همگان، و عیب است بر والیان. پس بایدت از احتكار منع نمود كه رسول خدا(صلی الله علیه و آله) از آن منع فرمود. و باید خرید و فروش آسان صورت پذیرد و با میزان عدل انجام گیرد. با نرخهاى ـ رایج بازار ـ نه به زیان فروشنده و نه خریدار. و آن كه پس از منع تو دست به احتكار زند او را كیفر ده و عبرت دیگران گردان، و در كیفر او اسراف مكن.
سپس خدا را! خدا را! در طبقه فرودین از مردم، آنان كه راه چاره ندانند و از درویشان و نیازمندان و بینوایان و از بیمارى بر جاى ماندگانند، كه در این طبقه مستمندى است خواهنده، و مستحق عطایى است به روى خود نیاورنده. و براى خدا حقى از خود را كه به آنان اختصاص داده، و نگهبانى آن را به عهدهات نهاده پاس دار، و بخشى از بیت المالت و بخشى از غلههاى زمینهاى خالصه را در هر شهر به آنان واگذار، كه دوردستترین آنان را همان باید كه براى نزدیكان است، و آنچه بر عهده تو نهادهاند، رعایت حق ایشان است. پس مبادا فرو رفتن در نعمت، از پرداختن به آنان بازت دارد كه ضایع گذاردنت كارى خرد را، به خاطر استوار كردن كارى بزرگ و مهم، عذرى برایت نیارد.
پس، از رسیدگى به كارشان دریغ مدار و روى ترش بدانان میار، و به كارهاى كسى كه به تو دسترسى ندارد بنگر. آنان كه در دیدهها خوارند و مردم خردشان مىشمارند، و كسى را كه بدو اعتماد دارى براى تفقد حال آن جماعت بگذار كه از خداترسان باشد و از فروتنان، تا درخواستهاى آنان را به تو رساند.
و با آنان چنان رفتار كن كه چون خدا را دیدى جاى عذرت بماند، كه این گروه از میان مردمان به انصاف نیازمندترند از دیگران، و در گزارد حق همگان تو را چنان باید كه عذرت در پیشگاه خدا پذیرفته آید. یتیمان را عهدهدار باش و كهنسالانى را كه چارهاى ندارند و دست سؤال پیش نمىآرند، و این كار بر والیان گرانبار است و گزاردن حق همه جا دشوار، و بود كه خدا آن را سبك گرداند بر مردمى كه عافیت جویند و خود را به شكیبایى وامىدارند، و به وعده راست خدا درباره خویش اطمینان دارند.
و بخشى از وقت خود را خاص كسانى كن كه به تو نیاز دارند. خود را براى كار آنان فارغ دار و در مجلسى عمومى بنشین كه آن تواضعى است تو را برابر خدایى كه تو را آفریده. و سپاهیان و یارانت را كه نگهبانانند یا تو را پاسبانان، از آنان بازدار، تا سخنگوى آن مردم با تو گفتگو كند بىدرماندگى در گفتار، كه من از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) بارها شنیدم كه مىفرمود: «هرگز امتى را پاك[از گناه] نخوانند كه در آن امت [بىآنكه بترسند] و در گفتار درمانند،[حق ناتوان را از توانا نستانند.»] و درشتى كردن و درست سخن نگفتن آنان را بر خود هموار كن و تنگخویى بر آنان و خود بزرگبینى را از خود بران، تا خدا بدین كار درهاى رحمت خود را بر روى تو بگشاید و تو را پاداش فرمانبرى عطا فرماید و آنچه مىبخشى چنان بخش كه بر تو گوارا افتد و آنچه بازمىدارى با مهربانى و پوزش خواهى همراه بود. نیز بر عهده تو كارهاست كه خود باید آن را انجام دهى، از آن جمله پاسخ گفتن عاملان توست، آنجا كه كاتبانت درمانند، و رساندن آن را در نامه نتوانند.
برآوردن نیاز مردم در همان روز
دیگر نیاز مردم را برآوردن در همان روز كه به تو عرضه دارند و یارانت در انجام تقاضاى آنان گرانى كنند و عذرى آرند. و كار هر روز را در همان روز بران، كه هر روز را كارى است مخصوص بدان، و براى آنچه میان تو و خداست نیكوترین اوقات و بهترین ساعات را بگذار، هر چند همه كارها در همه وقت براى خداست، اگر نیت درست باشد و رعیت را از آن آسایش بود.
و باید گزارد واجباتى كه خاص خداست[و در پى اداى آنى] از آن جمله بود، كه دینت را براى آن خالص مىگردانى. پس در بخشى از شب و روز تن خود را خاص[پرستش] خدا گردان و آنچه را به خدا نزدیكت كند به درستى به انجام رسان، بىهیچ كاهش و نقصان، هر چند[تو را دشوار آید و تنت بفرساید].
چگونگی اقامه نماز جماعت
و چون با مردمان نمازگزارى چنان گزار كه نه آنان را برمانى و نه نماز را ضایع گردانى، چه میان مردم كسى بود كه بیمار است یا حاجتى دارد و گرفتارست. من از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) آنگاه كه مرا به یمن فرستاد پرسیدم با مردم چگونه نماز گزارم؟ فرمود: «در حد توانایى ناتوانان آنان بگزار و بر مؤمنان رحمت آر.»
برگرفته از کتاب على از زبان على، دكتر سید جعفر شهیدى
گروه دین و اندیشه تبیان، هدهدی
