غدیر در دعاها و زیارات
آرزوى هر شیعه است كه اى كاش زمان، به عقب برمىگشت و در غدیر حاضر بود و با مولایش دست بیعت مىداد و به آن حضرت تبریك مىگفت. اى كاش امیرالمؤمنین (علیه السلام) اكنون زنده بود، و هر ساله در روز غدیر به حضورش شرفیاب مىشدیم و با او تجدید بیعت مىكردیم و بار دیگر به او تهنیت مىگفتیم.
تحقق این آرزو چندان مشكل نیست. زیارت امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه السلام) در نجف اشرف و حضور در حرم مطهر آن حضرت و عرض ادب به ساحت مقدس و سخن گفتن با ایشان از صمیم جان و بازگفتن این آرزوى قلبى در پیشگاهش از نظر شیعه، تجدید بیعت حقیقى و تبریك و تهنیت واقعى است. سلام غدیر به آن دوم شخصیت عالم وجود كه صداى ما را مىشنود و پاسخ ما را مىدهد در حكم حضور در بیابان غدیر و بیعت با دست مبارك اوست.
امام صادق و امام رضا (علیهماالسلام) سفارش اكید فرمودهاند(1) كه تا حد امكان در روز غدیر كنار قبر امیرالمؤمنین (علیه السلام) حاضر باشیم و این یادبود عظیم را در حرم صاحب غدیر بپا كنیم. حتى اگر نمىتوانیم در حرم او حاضر شویم در هر جایى كه باشیم كافى است به سوى مزار با صفایش اشاره كنیم و به او سلامى دهیم و قلب خود را در حرم او حاضر كنیم و با مولایمان سخن بگوییم، كه او سلام ما را پاسخی گرم مىدهد و دست بیعت ما را با دستان یداللهى خویش مىفشارد.
این یادبود سالانه، تجدید خاطره غدیر و بیعت مجدد با صاحب آن است، و از زمان ائمه (علیهم السلام) تاكنون همواره برگزار شده است. سالانه هزاران نفر در شب و روز غدیر در حرم امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) حضور یافتهاند و به صاحب اختیارى مطلق او بر همه هستىشان افتخار نمودهاند، و این را به عنوان بیعت با فرزندش حضرت قائم آل محمد (عجل الله تعالی فرجه) تلقى نمودهاند.
امام هادى (علیه السلام) - در سالى كه معتصم عباسى آن حضرت را از مدینه به سامرا تبعید كرد ـ در روز غدیر به نجف آمدند و در حرم جدشان امیرالمؤمنین (علیه السلام) حضور یافتند و زیارت مفصلى خطاب به آن حضرت انشا فرمودند.(2) این زیارت دوره كامل عقاید شیعه درباره ولایت امیرالمؤمنین (علیه السلام) و فضایل و سوابق و محنت‌هاى آن حضرت را بیان مىكند. در اینجا جملاتى از این زیارت را كه تجدید عهدى با عقاید ریشهدارمان است و نیز برخى دعاها كه در آن مسئله غدیر مطرح شده است مىآوریم:
1. غدیر در دعاى ندبه: امامت پایان نبوت
«فلما انقضت أیامه أقام ولیه على بن أبی طالب صلواتك علیهما و آلهما هادیا إذ كان هو المنذر و لكل قوم هاد، فقال و الملأ أمامه: من كنت مولاه فعلی مولاه، أللهم وال من والاه و عاد من عاداه وانصر من نصره و اخذل من خذله»؛ آنگاه كه دوران رسالت پیامبر (صلى الله علیه و آله) سر آمد ولىّ خود على بن ابى طالب (علیه السلام) را به عنوان هدایتگر مردم منصوب نمود، چرا كه او ترساننده مردم بود و هر قومى هدایتگرى مىخواهد. لذا در حالی كه مردم در برابر او بودند فرمود: «هر كس من صاحب اختیار او هستم على صاحب اختیار اوست. خدایا دوست بدار هر كس او را دوست بدارد و دشمن بدار هر كس او را دشمن بدارد و یارى كن هر كس او را یارى كند و خوار كن هر كس او را خوار كند.
2. غدیر در دعاى عدیله: ایمان به صاحب غدیر
"آمنا بوصیه الذی نصبه یوم الغدیر و أشار بقوله «هذا علی» إلیه"؛ ما ایمان مىآوریم به جانشین پیامبر (صلى الله علیه و آله) كه او را در روز غدیر منصوب كرد و با كلمه «این على» به او اشاره كرد.
3. قسمتى از زیارت غدیر: اطاعت و ولایت تو را واجب كرد
«السلام علیك یا مولاى و مولى المؤمنین. السلام علیك یا دین الله القویم و صراطه المستقیم. أشهد أنك أخو رسول الله صلى الله علیه و آله... و أنه قد بلغ عن الله ما أنزله فیك، فصدع بأمره و أوجب على أمته فرض طاعتك و ولایتك و عقد علیهم البیعة لك و جعلك أولى بالمؤمنین من أنفسهم كما جعله الله كذلك. ثم أشهد الله تعالى علیهم فقال: ألست قد بلغت؟ فقالوا: اللهم بلى. فقال: اللهم اشهد و كفى بك شهیدا و حاكما بین العباد. فلعن الله جاحد ولایتك بعد الإقرار و ناكث عهدك بعد المیثاق.»
سلام بر تو اى صاحب اختیار من و صاحب اختیار مؤمنین. سلام بر تو اى دین محكم خداوند و راه مستقیم او. شهادت مىدهم كه تو برادر پیامبر (صلى الله علیه و آله) هستى...و آن حضرت از طرف خداوند آنچه درباره تو نازل كرده بود رسانید و دستور خدا را به اجرا در آورد و وجوب اطاعت تو و ولایتت را بر مردم واجب كرد، و براى تو از آنان بیعت گرفت و تو را نسبت به مؤمنین صاحب اختیارتر از خودشان قرار داد همانطور كه خداوند به آن حضرت چنین مقامى داده بود. سپس خداى تعالى را بر آنان شاهد گرفت و فرمود: آیا من به شما رساندم؟ گفتند: آرى بخدا قسم.
عرض كرد: خدایا شاهد باش و تو به عنوان شاهد و حاكم بین بندگان كفایت مىكنى.
خداوند منكر ولایت تو را بعد از اقرار و شكننده عهد تو را بعد از پیمان لعنت كند.
4. فراز دیگری از زیارت غدیر: قرآن به ولایت تو گویاست
«أشهد أنك أمیرالمؤمنین الحق الذى نطق بولایتك التنزیل و أخذ لك العهد على الامة بذلك الرسول. أشهد یا أمیرالمؤمنین أن الشاك فیك ما آمن بالرسول الأمین و أن العادل بك غیرك عاند عن الدین القویم الذى ارتضاه لنا رب العالمین و أكمله بولایتك یوم الغدیر. ضل والله و أضل من اتبع سواك و عند عن الحق من عاداك.»
شهادت مىدهم تو امیرالمؤمنین بر حقى هستى كه قرآن به ولایت تو گویاست و پیامبر (صلى الله علیه و آله) بر سر آن از امت عهد و پیمان گرفته است.
یا امیرالمؤمنین، شهادت مىدهم كه شك كننده درباره تو به پیامبر امین (صلى الله علیه و آله) ایمان نیاورده است، و كسى كه تو را با غیر تو مساوى قرار دهد از دین محكمى كه رب العالمین براى ما پسندیده و با ولایت تو در روز غدیر آن را كامل كرده، ضدیت و دشمنى كرده است.
بخدا قسم كسى كه تابع غیر تو شد گمراه شده و هر كس با تو دشمنى كند با حق عناد ورزیده است.
5. فرازى از زیارت غدیر: بخاطر ترس حق خود را رها نكردى
«أشهد أنك ما اتقیت ضارعا و لا أمسكت عن حقك جازعا و لا أحجمت عن مجاهدة غاصبیك ناكلا و لا أظهرت الرضا بخلاف ما یرضى الله مداهنا و لا وهنت لما أصابك فی سبیل الله ولا ضعفت و لا استكنت عن طلب حقك مراقبا. معاذ الله أن تكون كذلك، بل إذ ظلمت احتسبت ربك و فوضت إلیه أمرك و ذكرتهم فما اذكروا و وعظتهم فما اتعظوا و خوفتهم فما تخوفوا.»
شهادت مىدهم كه تو از روى ذلت تقیه نكردى، و بخاطر ترس از حق خود امساك نكردى، و به عنوان عقب نشینى، از جهاد با غاصبین حقت خوددارى نكردى، و به عنوان سازشكارى مطلبى بر خلاف رضاى خدا اظهار نكردى، و در مقابل آنچه در راه خدا به تو رسید سستى نكردى و ضعف نشان ندادى و به عنوان انتظار از طلب حق خود ناتوانى نشان ندادى.
معاذ الله كه تو چنین باشى! بلكه وقتى مظلوم شدى براى خدا صبر كردى و كار خود را به او سپردى، و ظالمان را متذكر شدى ولى نخواستند بیاد بیاورند، و آنان را موعظه كردى ولى در آنان اثر نكرد، و آنان را از خدا ترسانیدى ولى نترسیدند!
6. قسمت دیگرى از زیارت غدیر: خدا لعنت كند آنان كه حرمتت شكستند
«لعن الله مستحلى الحرمة منك و ذائدى الحق عنك، و أشهد أنهم الأخسرون الذین تلفح وجوههم النار و هم فیها كالحون. لعن الله من ساواك بمن ناواك. لعن الله من عدل بك من فرض الله علیه ولایتك.»
خدا لعنت كند آنان كه حرمت تو را شكستند و حقت را از تو دور كردند. شهادت مىدهم كه آنان از همه زیانكارترند، آنان كه حرارت آتش به صورت‌هایشان مىخورد و در آن با روى گرفته و عبوس هستند.
خدا لعنت كند كسى را كه تو را با آن كه در مقابل تو ایستاد مساوى بداند.
خدا لعنت كند كسى را كه تو را با آن كه خداوند ولایتت را بر او واجب كرده مساوى بداند.
7. فراز دیگرى از زیارت غدیر: جز عده كمى ایمان نیاوردند
«إن الله تعالى استجاب لنبیه صلى الله علیه و آله فیك دعوته، ثم أمره بإظهار ما أولاك لأمته إعلاء لشأنك و إعلانا لبرهانك و دحضا للأباطیل و قطعا للمعاذیر. فلما أشفق من فتنة الفاسقین و اتقى فیك المنافقین أوحى إلیه رب العالمین: یا أیها الرسول بلغ ما أنزل إلیك من ربك و إن لم تفعل فما بلغت رسالته و الله یعصمك من الناس. فوضع على نفسه أو زار المسیر و نهض فى رمضاء الهجیر فخطب و أسمع و نادى فأبلغ، ثم سألهم أجمع فقال: هل بلغت؟ فقالوا: اللهم بلى. فقال: اللهم اشهد. ثم قال: ألست أولى بالمؤمنین من أنفسهم؟ فقالوا: بلى. فأخذ بیدك و قال: «من كنت مولاه فهذا علی مولاه، اللهم وال من والاه و عاد من عاداه و انصر من نصره و اخذل من خذله.» فما آمن بما أنزل الله فیك على نبیه إلا قلیل و لا زاد أكثرهم غیر تخسیر.»
خداوند تعالى دعاى پیامبرش (صلى الله علیه و آله) را درباره تو مستجاب كرد، و به او دستور داد تا ولایت تو را بر امت اظهار كند تا مقام تو را بلندمرتبه و دلیل تو را اعلام كرده باشد و سخنان باطل را كوبیده و عذرهاى بیجا را ریشه كن كرده باشد.
آنگاه كه از فتنه فاسقان احساس خطر كرد و از منافقین درباره تو ترسید، پروردگار جهان به او چنین وحى كرد: «اى پیامبر، برسان آنچه از پروردگارت بر تو نازل شده، و اگر نرسانى رسالت او را نرساندهاى، و خداوند تو را از شر مردم حفظ مىكند.»
پیامبر(صلى الله علیه و آله) سختى سفر را متحمل شد و در شدت حرارت ظهر بپا خاست و خطبهاى ایراد كرد و شنوانید و ندا كرد و رسانید. سپس از همه آنها پرسید: آیا رسانیدم؟ گفتند: آرى بخدا قسم.
عرض كرد: خدایا شاهد باش. سپس پرسید: آیا من نسبت به مؤمنین از خودشان صاحب اختیارتر نبودهام؟ گفتند: آرى. پس دست على (علیه السلام) را گرفت و فرمود: «هر كس من صاحب اختیار او بودهام این على صاحب اختیار اوست. خدایا دوست بدار هر كس او را دوست بدارد و دشمن بدار هر كس او را دشمن بدارد، و یارى كن هر كس او را یارى كند و خوار كن هر كس او را خوار كند.» ولى به آنچه خداوند درباره تو بر پیامبرش نازل كرد جز عده كمى ایمان نیاوردند و اكثرشان جز زیانكارى براى خود زیاد نكردند.
8. فراز دیگرى از زیارت غدیر: معتقدیم كه این حقى از جانب خداست
«اللهم إنا نعلم أن هذا هو الحق من عندك، فالعن من عارضه واستكبر و كذب به و كفر و سیعلم الذین ظلموا أى منقلب ینقلبون. لعنة الله و لعنة ملائكته و رسله أجمعین على من سل سیفه علیك و سللت سیفك علیه یا أمیرالمؤمنین المشركین و المنافقین إلى یوم الدین، و على من رضى بما ساءك و لم یكرهه و أغمض عینه و لم ینكر أو أعان علیك بید أو لسان أو قعد عن نصرك أو خذل عن الجهاد معك أو غمط فضلك و جحد حقك أو عدل بك من جعلك الله أولى به من نفسه.»
خدایا، ما مىدانیم كه این حقى از جانب توست. پس لعنت كن هر كس با آن معارضه كند و در مقابل آن سر تعظیم فرود نیاورد و آن را تكذیب كند و كافر شود. و به زودى آنان كه ظلم كردند خواهند دانست كه به كجا باز خواهند گشت.
یا امیرالمؤمنین، لعنت خدا و لعنت همه ملائكه و انبیائش بر كسى كه تو بر او شمشیر كشیدى و كسى كه بر تو شمشیر كشید از مشركین و منافقین تا روز قیامت. و بر كسى كه به آنچه تو را ناراحت مىكند راضى باشد و او را ناراحت نكند، و بر كسى كه چشم خود را بسته و انكار نمىكند، و بر كسى كه علیه تو با دست یا زبان كمك كرده یا از یارى تو خوددارى كرده یا از جهاد همراه تو دیگران را منع كرده یا فضیلت تو را كوچك شمرده و حق تو را انكار نموده یا كسى را كه خداوند تو را صاحب اختیار بر او قرار داده با تو برابر بداند.
9. بخش دیگرى از زیارت غدیر: مسئله عجیب بعد از انكار حق تو
«و الأمر الأعجب و الخطب الأفزع بعد جحدك حقك غصب الصدیقة الطاهرة الزهراء سیدة النساء فدكا و رد شهادتك و شهادة السیدین سلالتك و عترة المصطفى صلى الله علیكم، و قد أعلى الله تعالى على الأمة درجتكم و رفع منزلتكم و أبان فضلكم و شرفكم على العالمین.»
مسئله عجیب و كار سوزناك بعد از انكار حق تو، غصب فدك از صدیقه طاهره سیدة النساء حضرت زهرا علیهاالسلام و رد شهادت تو و دو آقا از نسل و عترت تو امام حسن و امام حسین علیهماالسلام است كه صلوات خدا بر شما باد، و این در حالى بود كه خداوند تعالى درجه شما را بر امت بالا برده و منزلت شما را بلند قرار داده و فضل شما را روشن كرده و شما را بر عالمیان شرافت داده است.
10. فراز دیگرى از زیارت غدیر: متحیر است كسى كه به تو ظلم كرده
«ما أعمه من ظلمك عن الحق. فأشبهت محنتك بهما محن الأنبیاء عند الوحدة و عدم الأنصار. ما یحیط المادح وصفك و لا یحبط الطاعن فضلك. تخمد لهب الحروب ببنانك و تهتك ستور الشبه ببیانك و تكشف لبس الباطل عن صریح الحق.»
چقدر متحیر است از حق كسى كه به تو ظلم كرده است. محنت تو به آن دو (ابوبكر و عمر)، به گرفتاری‌هاى انبیاء (علیهم السلام) هنگام تنهایى و كمك نداشتن شباهت پیدا كرد. مدح كننده تو به اوصافت احاطه پیدا نمىكند، و طعن زننده بر تو فضیلتت را پائین نمىآورد.
آتش جنگ‌ها را با انگشتانت خاموش مىكردى، و پردههاى شبهه را با بیانت پاره مىنمودى، و پوشش باطل را با حق صریح منكشف مىكردى.
11. فراز دیگرى از زیارت غدیر: خدایا منكرین حق ولیت را لعنت كن
«اللهم العن قتلة أنبیائك و أوصیاء أنبیائك بجمیع لعناتك و أصلهم حر نارك و العن من غصب ولیك حقه و أنكر عهده و جحده بعد الیقین و الإقرار بالولایة له یوم أكملت له الدین. اللهم العن قتلة أمیرالمؤمنین و من ظلمه و أشیاعهم و أنصارهم. اللهم العن ظالمى الحسین و قاتلیه و المتابعین عدوه و ناصریه و الراضین بقتله و خاذلیه لعنا وبیلا.»
خدایا، قاتلین انبیاء و جانشینان انبیائت را با همه لعنت‌هایت لعنت كن، و گرمى آتش را به آنان بچشان. و لعنت كن كسانى را كه حق ولیت را غصب كردند و پیمان او را انكار نمودند و بعد از یقین و اقرار به ولایت او در روزى كه دین را برایش كامل كردى، آن را انكار كردند.
خدایا قاتلین امیرالمؤمنین و كسانى كه به او ظلم كردند و پیروان و یارانشان را لعنت فرما. خدایا، ظالمین حسین (علیه السلام) و قاتلین او و تابعین دشمن او و یارى كننده دشمنش را و راضیان به قتل او و خواركنندگان او را لعنتى فرما كه عاقبتى بد دنبال آن باشد.
12. فراز دیگرى از زیارت غدیر: خدایا اولین ظالم به آل محمد را لعنت فرما
«اللهم العن أول ظالم ظلم آل محمد و مانعیهم حقوقهم. اللهم خص أول ظالم و غاصب لآل محمد باللعن و كل مستن بما سن إلى یوم القیامة. اللهم صل على محمد خاتم النبیین و على علی سید الوصیین و آله الطاهرین و اجعلنا بهم متمسكین و بولایتهم من الفائزین الآمنین الذین لا خوف علیهم و لا هم یحزنون.»
خدایا اولین ظالمى كه به آل محمد ظلم كرد و مانعین حقوق ایشان را لعنت فرما. خدایا اولین ظالم و غاصب حق آل محمد و هر كس كه بدعت‌هاى او را تا روز قیامت عمل مىكند لعنت مخصوص فرما. خدایا، بر محمد خاتم پیامبران و بر على آقاى اوصیاء و آل طاهرینش صلوات فرست، و ما را متمسك به آنان قرار داده و با ولایتشان ما را از رستگاران و از صاحبان امان كه بر آنان ترسى نیست و محزون نمىشوند قرار ده.
13. در دعاى روز عید غدیر: غدیر را پذیرفتیم
«اللهم صدقنا و أجبنا داعى الله واتبعنا الرسول فی موالاة مولانا و مولى المؤمنین أمیرالمؤمنین علی بن أبی طالب ... أللهم ربنا إننا سمعنا منادیا ینادى للایمان أن آمنوا بربكم فآمنا... فإنا یا ربنا بمنك و لطفك أجبنا داعیك واتبعنا الرسول و صدقناه و صدقنا مولى المؤمنین و كفرنا بالجبت و الطاغوت، فولنا ما تولینا ...»
خدایا ما تصدیق كردیم و اجابت نمودیم دعوت كننده تو را و پیرو پیامبر (صلى الله علیه و آله) شدیم درباره ولایت مولایمان و مولاى مؤمنان امیرالمؤمنین على بن ابىطالب... خدایا، پروردگارا، ما شنیدیم منادیى براى ایمان ندا مىكند كه به پروردگارتان ایمان بیاورید. ما نیز ایمان آوردیم... پروردگارا، ما ـ به منت و لطف تو ـ دعوت كنندهات را پاسخ مثبت دادیم و پیرو پیامبر (صلى الله علیه و آله) شدیم و او را تصدیق كردیم و همچنین مولاى مؤمنین را تصدیق كردیم، و به جبت و طاغوت كافر شدیم. خدایا ولایتى را كه پذیرفتهایم همراهمان قرار ده.
14. فرازى دیگر از دعاى روز غدیر: معرفت غدیرم ده
«اللهم إنی أسألك... أن تجعلنى فى هذا الیوم الذی عقدت فیه لولیك العهد فی أعناق خلقك و أكملت لهم الدین، من العارفین بحرمته و المقرین بفضله... اللهم فكما جعلته عیدك الأكبر و سمیته فى السماء یوم العهد المعهود و فى الأرض یوم المیثاق المأخوذ و الجمع المسؤول صل على محمد و آل محمد و أقرر به عیوننا و أجمع به شملنا و لا تضلنا بعد إذ هدیتنا واجعلنا لأنعمك من الشاكرین یا أرحم الراحمین.
خدایا از تو مىخواهم مرا در این روزى كه براى ولیتعهدى برگردن خلقت بستهاى و دین را بر ایشان كامل كردهاى، مرا از عارفین به حرمت آن و اقرار كنندگان به فضیلت آن قرار دهى ... .
خدایا همانگونه كه آن را عید بزرگ خود قرار دادهاى و در آسمان روز عهد معهود نامیدهاى و در زمین روز پیمان گرفته شده و اجتماع سؤال شونده نامگذارى كردهاى، بر محمد و آل محمد درود فرست و چشم ما را بدان روشن فرما و كارهاى ما را به بركت آن منظم فرما و بعد از هدایت ما را گمراه مفرما و ما را نسبت به نعمت‌هایت از شاكران قرار ده، اى رحم كنندهترین رحم كنندگان.
15. فراز دیگرى از دعاى عید غدیر: لعنت بر منكر حق غدیر
«الحمدلله الذى عرفنا فضل هذا الیوم و بصرنا حرمته و كرمنا به و شرفنا بمعرفته و هدانا بنوره ... اللهم إنى أسألك ... أن تلعن من جحد حق هذا الیوم و أنكر حرمته فصد عن سبیلك لإطفاء نورك.»
حمد خدایى را كه فضیلت این روز را به ما شناسانید و ما را نسبت به حرمت آن بصیرت داد و به وسیله آن به ما كرامت بخشید و با معرفت آن به ما شرف داد و به نور آن ما را هدایت كرد.
خدایا، از تو مىخواهم لعنت كنى كسانى را كه حق این روز را انكار كردند و حرمت آن را نپذیرفتند و براى خاموش كردن نور تو راه تو را بستند.
16. فراز دیگرى از دعاى عید غدیر: خدا را بر غدیر سپاسگزارم
«الحمدلله الذى جعل كمال دینه و تمام نعمته بولایة أمیرالمؤمنین على بن أبی طالب علیه السلام.»
شكر خدایى را كه كمال دینش و تمام نعمتش را با ولایت امیرالمؤمنین على بن ابى طالب (علیه‌السلام) قرار داد.
پىنوشتها:
1- عوالم، ج 15/3، ص 220 .
2- بحارالانوار، ج 97، ص 360 .
برگرفته از كتاب چهارده قرن با غدیر، محمد باقر انصارى، ص 201 .
