رمضان فصل آمرزش
انسان موجودی است كه از روز ازل به خطاكاری شهره آفاق شده و از آغاز خلقت و آفرینش مهر «جایز الخطا بودن» بر پیشانی اش خورده و درست از همین رو در طول عمر كوتاه و ناپایدار دنیوی اش به كرات و دفعات مرتكب معاصی و گناهان كوچك و بزرگ شده و از صراط مستقیم عبودیت و بندگی حق تعالی منحرف می شود. دل و جان خود را به زنگار گناه می آلاید و از ساحت قرب پروردگار دور می شود و درنتیجه طوق بندگی شیطان را بر گردن می نهد و به قول معروف: «باركش غول بیابان می شود».
ولی در این میان و در بین خیل كثیر گنهكاران بی خیال و غافل از حساب و كتاب رستاخیز، گروهی به واسطه برخورداری از وجدان بیدار و جان هوشیار، به محض ارتكاب گناه، دچار تشویش، اضطراب و پریشانی می شوند كه صدالبته این ناراحتی و اندوه ارتكاب گناه خود یكی از نشانه های ایمان بوده و در احادیث اسلامی از علائم مومن شناخته شده است. از جمله در حدیث زیر كه از وجود مبارك امام صادق(علیه السّلام) نقل شده به این مطلب اشاره گردیده:
«كسی كه نیكوكاری اش او را شادمان و بدكاری اش او را اندوهگین كند مومن است.»(1)
خلاصه آنكه چنین انسانی كه اندوه گناه او را می آزارد، خاضعانه به دنبال فرصتی می گردد تا با توبه و استغفار، زنگارهای معصیت را از آینه دل و جان خود زدوده و بار دیگر جان تیره را همچون آینه درخشان و روشن و تابنده نماید. و برای او «ماه مبارك رمضان» بهترین فرصت است. چرا كه در این ماه شریف تمامی زمینه های آمرزش از سوی خداوند فراهم است و درك محضر و مجلس رمضان بالاترین و ارزشمندترین سعادت معنوی را نصیب آدمی می نماید و لذا به انسان خطاكار طالب آمرزش از قول حافظ علیه الرحمه باید گفت:| دریاست مجلس او دریاب وقت و در یاب |
| هان ای زیان رسیده وقت تجارت آمد. |
زمینه های مناسب آمرزش در ماه مبارك رمضان
الف- باز بودن درهای رحمت و بسته بودن درهای غضب الهی
رسول گرامی اسلام(ص) در خطبه شریف شعبانیه كه در آستانه ماه مبارك رمضان ایراد فرموده اند خطاب به مسلمانان
می فرمایند:
«ایهاالناس ان ابواب الجنان مفتحه فاسألوا ربكم ان لا یغلقها علیكم و ابواب النیران مغلقه فاسألوا ربكم ان لایفتحها علیكم...: ای مردم همانا ]در این ماه[ درهای بهشت باز است پس بخواهید از پروردگارتان كه آنها را برشما نبندد و درهای آتش بسته است پس بخواهید از پروردگارتان كه آنها را بر شما نگشاید...»
با عنایت به این جملات، براستی آیا زمانی بهتر از ماه مبارك رمضان برای برخورداری از نسیم رحمت الهی و آمرزش بیكران پروردگار می توان به دست آورد. موقعیتی كه بهشت آغوش گشوده تا مهربانانه طالبان خویش را در آغوش كشد و از نعیم بی حد و مرز خود آنان را بهره مند سازد و از دیگر سو جهنم درهای خشم و غضب خود را بسته و همان گونه كه آتش نمرودی بر ابراهیم(علیه السّلام) سرد و سلامت گردید، آتش قهر جهنم نیز بر گنهكاران پشیمان و آمرزش طلب سرد و سلامت است؟!
ب- دربند بودن شیاطین
آدمی در مسیر حركت به سوی كمال و قرب پروردگار با موانع بسیاری مواجه است كه یكی از این موانع كه بواقع مانعی اساسی نیز محسوب میگردد، وجود دشمنی سرسخت و حسود بنام «شیطان» است كه بنا به نقل قرآن كریم از روز نخست خلقت آدم (علیه السّلام) كمر به گمراهی اولاد آدم (علیه السلام) بسته و در جای جای این كتاب آسمانی از او بنام «عدو مبین» یاد شده و با وجود چنین دشمن عنودی براستی حركت در صراط مستقیم بسی مشكل و طاقت فرساست مگر آنكه دست لطف الهی یاریگر آدمی گردد، كه حافظ گفت:
| دام سخت است مگر یار شود لطف خدای |
| ورنه آدم نبرد صرفه ز شیطان رجیم |
و یكی از الطاف الهی در ماه مبارك رمضان بر انسان مستغفر، در غل و زنجیر بودن این خصم پلید و اعوان و انصارش میباشد كه در نتیجه آدمی آزادانه و بدون برخورد با این موانع صعب و سخت میتواند به سوی خداوند رجوع كرده و آمرزش بخواهد و به صراط عبودیت بازگردد، همانگونه كه در خطبه شعبانیه از قول نبی مكرم اسلام(صلّی الله علیه و آله و سلّم) می خوانیم:«... و الشیاطین مغلوله فاسألوا ربكم ان لا یسلطها علیكم:[و در این ماه] شیاطین در غل و زنجیرند پس بخواهید از پروردگارتان كه آنها را بر شما مسلط نگرداند».
بگو اگر دعای شما نباشد پروردگار من به شما عنایتی نخواهد كرد.
ج- اجابت دعا
یكی از بهترین نعمتهای الهی برای ما آدمیان همین اجازه ای است كه خداوند به ما داده تا با او سخن بگوئیم و نیازها و خواست های خود را از او درخواست نمائیم. خداوند عزیز در این جهت نه تنها اجازه فرموده، بلكه اصولاً امر فرموده و ترك دعا را موجب محرومیت از توجه خودش به ما اعلام داشته. همچنانكه در آخرین آیه سوره مباركه فرقان به این مطلب تصریح
شده است:
«قل ما یعبوا بكم ربی لولا دعاوكم: بگو اگر دعای شما نباشد پروردگار من به شما عنایتی نخواهد كرد.»
و آمرزش خواهی از خداوند، یكی از مهمترین حاجت های همیشگی آدمی بوده است و از آنجا كه دعای روزه دار در این ماه شریف به طور قطع و یقین مورد اجابت خداوند است فلذا چه فرصتی بهتر از ماه رمضان برای برخورداری از آمرزش آنهم از طریق دعاهای مستجاب؟! و ناگفته نماند كه اگرچه دعا نمودن در همه حال و اوقات ارزشمند بوده و امكان پذیر است ولی آنچه مسلم است این عمل خداپسندانه در پاره ای از اوقات از فضیلت بیشتری برخوردار بوده و به اجابت مقرون تر است كه یكی از این اوقات «ماه مبارك رمضان» است كه فی الواقع شریفترین اوقات و فرصت ها برای دعا كردن میباشد و رسول خدا(صلّی الله علیه و آله و سلّم) در این خصوص می فرمایند: «و هو شهر دعیتم فیه الی ضیافه الله... و دعاؤكم فیه: و ماه رمضان ماهی است كه خوانده شده اید در آن به سوی مهمانی خداوند... و دعاهای شما در آن مورد اجابت است.»(2)
د- توفیق سحرخیزی
توبه و بازگشت به سوی خداوند و طلب عفو و آمرزش امری است كه در هر ساعت از شبانه روز انجام پذیر است ولی بدون شك و تردید سحرگاهان و آنگاه كه چشمهای مردمان در خواب است و عالم را سكوت و سكون فرا گرفته، بهترین فرصت برای این امر عظیم است و توبه در این وقت از همه اوقات دیگر بیشتر مورد رضای پروردگار و مقبولیت آن ذات مقدس قرار دارد چرا كه از هرگونه شائبه ریا و دورویی بدور است و از همین رو در قرآن كریم از «توبه كنندگان در سحرگاهان»(3) تجلیل شده و اعلام گردیده كه اینان مورد لطف خداوند قرار دارند. ولی با اینهمه باید به این حقیقت اعتراف كنیم كه بسیاری از ما بنا به دلائل گوناگون و بهانه های درست و نادرست در طول ایام و لیالی سال این توفیق سحرخیزی و تهجد را از كف می دهیم و باب رحمت الهی را بر خود می بندیم!! و در ارزش ماه مبارك رمضان همین بس كه در این ماه عزیز برای آنانكه اهل تهجد و شب زنده داری نیستند بالاجبار فرصتی فراهم میشود تا تهجد و سحرخیزی و برخورداری از نسیم لطف و رحمت خداوند را در طول یكماه تجربه كنند و از آمرزش خداوند در این اوقات بهره مند گردند.
فلذا بر انسان گنهكار فرض است كه قدر سحرهای این ماه شریف را به نیكی دانسته و فرمان الهی را كه میفرماید «یا ایهاالذین امنوا توبو الی الله توبه نصوحا... ای گروهی كه ایمان آوردید توبه كنید بسوی خدا توبه كردنی كه نصوح باشد (تحریم.8)» گردن نهاده و با عزمی مردانه به سوی خداوند و رحمت و مغفرتش بازگشت نماید كه كلید تمامی سعادت ها در همین استغفار سحرگاهان و آمرزش خواهی نیمه شب قرار دارد كه حافظ علیه الرحمه فرمود:
| هر گنج سعادت كه خدا داد به حافظ |
| از یمن دعای شب و ورد سحری بود |
| مرو به خواب كه حافظ به بارگاه قبول |
| ز ورد نیمشب و درس صبحگاه رسید |
از آنچه در این نوشتار كوتاه آورده شد این مطلب به دست می آید كه ماه مبارك رمضان برای كسی كه در اثر غفلت و فراموشی آلوده به معاصی گردیده و طالب زدودن زنگار گناه از لوح دل و جان خویش است نیكوترین زمان است و بهترین فرصت و آنكه در اثر كثرت گناهان، مهر سیاهی و بیچارگی بر پیشانی اش خورده، چنانچه این فرصت ارزشمند را از دست دهد جز هلاكت بهره ای نخواهد داشت، كه پیامبر اكرم(صلّی الله علیه و آله و سلّم) در خطبه شریف شعبانیه فرمود:
«فان الشقی من حرم غفران الله فی هذاالشهر العظیم: شقی و بدبخت كسی است كه محروم گردد از آمرزش خداوند در این ماه بزرگ».
و در همین رابطه توجه به روایت و حكایت زیر نیز كه در جلد دوم تفسیر شریف «روض الجنان و روح الجنان» تألیف دانشمند و مفسر گرانقدر شیعه در قرن ششم هجری شیخ ابوالفتوح رازی و ذیل آیه 38 سوره مباركه بقره، نقل گردیده آموزنده خواهد بود:«و در خبر هست كه: چون ابتدای اسلام بود و اول هجرت بود، رسول علیه السلام از مكه به مدینه آمده بود و مسجد بنا كرده، ستونی است كه آن را حنانه خوانند. رسول علیه السلام بر آن ستون تكیه كردی و برای صحابه خطبه كردی بر پای استاده. چون مسلمانان بیشتر شدند و عدد و عدت بسیار شد، دستوری خواستند و گفتند: ما را خوش نیست كه ما نشسته و تو بر پای استاده ما را خطبه می كنی. دستور باش ]اجازه ده[ ما را تا برای تو منبری سازیم تا بدان جا خطبه كنی؟ گفت: روا باشد، این منبر كه امروز هست بساختند.
رسول علیه السلام آن روز از در مسجد درآمد و آهنگ منبر كرد و نزدیك ستون حنانه نرفت، منبر سه پایه بود. پا بر پایه اول نهاد و گفت: آمین، و بر دوم نهاد و سوم همچنین ]آمین می گفت[ و كس را ندیدند كه دعا می كرد. چون بر منبر شد و بنشست خطبه آغاز كرد... ]اصحاب[ گفتند: یا رسول الله! چون از در درآمدی و به پایأ منبر برشدی، سه بار آمین گفتی، و كس دعایی نمیكرد؟ گفت: بلی جبریل دعا می كرد و شما نمی شنیدی. چون پا بر پایأ اول نهادم، جبریل گفت: من ادرك والدیه او واحداً منهما و لم یغفر له ابعده الله؛ هركه مادر و پدر را دریابد و او را نیامرزند، ابعده الله، خدای او را هلاك كناد. من گفتم آمین! چون پا بر پایأ دوم نهادم گفت: هركه ماه رمضان دریابد و او را نیامرزند، ابعده الله؛ خدای تعالی او را هلاك كناد. من گفتم آمین! چون پا بر پایأ سوم نهادم، گفت: هركه پیش او ذكر تو كنند و نام تو برند و بر تو سلام ]صلوات[ نفرستد ابعده الله، خدای تعالی او را هلاك كناد، من گفتم: آمین!»(4)
و در یك كلام ماه مبارك رمضان ماه عبادت و آبادانی خانأ دل است كه در اثر طوفان گناهان ویران شده و خرابی بهم رسانیده است، به تعبیر حافظ علیه الرحمه:
خاك وجود ما را از آب دیده تر كن ویرانسرای دل را گاه عمارت آمد...
نوشته‌ی: محتشم مومنی
تنظیم برای تبیان: حسین عسگری
1- اصول كافی، ج5، باب المؤمن، حدیث ششم
2- خطبه شعبانیه پیامبر اكرم(ص)
3- سوره آل عمران آیه 81
4- تفسیر روض الجنان، ج2، ص53 و ص63
