تبیان، دستیار زندگی
مرحوم ملاصدرا معتقد است كه وجود قرآن بعنوان یك واقعیت عینی دارای یك حقیقت با مراتب مختلف می‏باشد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

وجود تشکیکی قرآن

قرآن

یكی از اصول مهم در حكمت متعالیه، موضوع اصالت وجود و بیان و اثبات حقیقت تشكیكی وجود می‏باشد، منظور آنست كه وجود یك حقیقت بیشتر ندارد ولی دارای مراتب وجودی مختلف می‏باشد و هر یك از این مراتب، ماهیتی را بوجود می‏آورد ولی در هستی مشترك می‏باشد. این نظر پیرامون هستی و وجود بیان شده است.

بر این اساس، مرحوم ملاصدرا معتقد است كه وجود قرآن بعنوان یك واقعیت عینی دارای یك حقیقت با مراتب مختلف می‏باشد. او در این باره می‏گوید:

فإنّ القرآن و إن كان حقیقة واحدة لكنه ذو مراتب و مواطن كثیرة فی النزول1

همانا قرآن، اگر چه حقیقت واحد است ولی در سیر نزولی دارای مراتب و جایگاههای زیادی است.

قرآن و آیات نازل شده، در مقامی همان آیات كلامی خداوند است و نیز الفاظ شنیدنی بوسیله گوشهای حسی و یا آثار نوشته شده در مصاحف كه بوسیله چشمهای حسی دیده می‏شود. پس حقیقت قرآنی یكی بیش نیست ولی مقامات و مشاهد آن مختلف و بیشمار می‏باشد.

در جای دیگر ملاصدرا می‏گوید:

فكذلك القرآن حقیقة واحدة و له مراتب كثیرة2

همچنین قرآن دارای حقیقت واحدی است كه مراتب زیادی دارد.

بنابرین قرآن بعنوان یكی از موجودات عینی عالم هستی است كه دارای یك حقیقت می‏باشد و در مراتب مختلف در سیر نزولی آن وجودی بمقتضای آن مرتبه داشته و نیز آثار وجودی در هر مرتبه را دارا است و بر خلاف آنچه متداول بین دانشمندان علوم قرآنی و آگاهان به تاریخ قرآن است ملاصدرا اعتقاد دارد، قرآن دارای نامها و صفات بیشماری می‏باشد و هر یك از آنها به مرتبه‏ای از حقیقت قرآن اشاره دارد.

ملاصدرا (ره) پیرامون حقیقت قرآن و مراتب آن می‏گوید:

إنّ القران و الایات المنزلة هی بعینها آیات كلامیه فی مقام و الفاظ مسموعة بهذه الاسماع الحسیة او نقوش مكتوبة مبصرة فی المصاحف بهذه الابصار الحسیة فالحقیقة واحدة و المجالی متعددة و المشاهد مختلفة و المواطن كثیرة3

قرآن و آیات نازل شده، در مقامی همان آیات كلامی خداوند است و نیز الفاظ شنیدنی بوسیله گوشهای حسی و یا آثار نوشته شده در مصاحف كه بوسیله چشمهای حسی دیده می‏شود. پس حقیقت قرآنی یكی بیش نیست ولی مقامات و مشاهد آن مختلف و بیشمار می‏باشد.

بنابرین كلام الهی مانند حقیقت وجود دارای مراتب مختلف می‏باشد كه در اصطلاح، وجود تشكیكی نام می‏نهند.

پس حقیقت قرآن به الفاظ و عبارات خلاصه نمی‏شود. بلكه مراتبی از قرآن با قلم اعلی همدوش است و برخی دیگر از آن بر قلب پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله نازل می‏شود كه قرآن در این باره می‏گوید:

نزل به الروح الامین علی قلبك4

قرآن را روح الامین بر قلب تو نازل نمود.

و برخی دیگر از مراتب قرآن بر زبان پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله جاری می‏شود.

قرآن در این باره می‏گوید:

فانما یسرناه بلسانك لتبشربه المتقین5

همانا قرآن را بر زبان تو آسان نمودیم تا بواسطه آن پرهیزگاران را بشارت دهی.

و مراتبی از قرآن در قلوب مؤمنین جا می‏گیرد و مرتبه‏ای از آن در «مابین الدفّتین» بصورت مكتوب ظاهر می‏شود هر یك از این مراتب جلوه خاصی از حقیقت قرآن را آشكار می‏سازد.

این فراز را با حدیث امام حسین علیه السلام تمام می‏كنیم، امام درباره ابعاد مختلف قرآن و درك آن می‏فرماید:

كتاب اللّه‏ عزو جل علی اربعة اشیاء علی العبارة و الاشارة و اللطائف و الحقایق فالعبارة للعوام و الاشارة للخواص و اللطائف للاولیاء و الحقایق الانبیاء6

امام حسین علیه السلام فرمود: كتاب خداوند عزوجل بر چهار خصلت است: مقام عبارت، اشاره، لطائف و حقایق، كه عبارت قرآن برای عوام مردم و اشارات قرآنی برای خواص و لطائف آن بر اولیاء و دوستداران و حقایق آن برای پیامبران قابل درك می‏باشد.

نویسنده: ابوالقاسم نخودیان اصفهانی

تنظیم: گروه دین و اندیشه تبیان


1 - همان، ص31.

2 - صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم شیرازی، تفسیر القرآن الكریم، تصحیح محمد خواجوی، انتشارات بیدار، قم، سال 1366، ج6، ص22.

3 - الاسفار الاربعة، ج7، ص30.

4 - سوره شعراء، آیه 193.

5 - سوره مریم، آیه 98.

6 - مجلسی، بحارالانوار، ج92، ص20.

1 - همان، ص31.

2 - صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم شیرازی، تفسیر القرآن الكریم، تصحیح محمد خواجوی، انتشارات بیدار، قم، سال 1366، ج6، ص22.

3 - الاسفار الاربعة، ج7، ص30.

4 - سوره شعراء، آیه 193.

5 - سوره مریم، آیه 98.

6 - مجلسی، بحارالانوار، ج92، ص20.