تبیان، دستیار زندگی
در شمار نخشت این نوشتار به تبیین دو نمونه از اعجاز علمی قرآن اشاره کردیم، در نوشتار حاضر نیز به ذکر مصادیق و موارد بیشتری از اعجاز علمی قرآن خواهیم پرداخت:
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

اعجاز علمی قرآن (2)

قرآن کریم

اشاره:

در شمار نخست این نوشتار به تبیین دو نمونه  از اعجاز علمی قرآن اشاره کردیم، در نوشتار حاضر نیز به ذکر مصادیق و موارد بیشتری از اعجاز علمی قرآن خواهیم پرداخت:

3.زوجیّت

در آیات متعددى از قرآن به زوجیت میوه‌ها و گیاهان و انسانها اشاره شده است (رعد/13،3; شعراء/26، 7; یس/ 36، 36) همین مضمون در آیات 5 حجّ/22; 10 لقمان/31; 7‌ق/50; 53 طه/20 و 189 اعراف/7 نیز یافت مى‌شود. در برخى آیات به زوجیت چیزهایى اشاره شده كه انسان اطلاعى از آنها ندارد (یس/36، 36) و در برخى آیات سخن از زوجیّت همه موجودات است: «ومِن كُلِّ شَىء خَلَقنا زَوجَینِ لَعَلَّكُم تَذَكَّرون» (ذاریات/51،49)

واژه زوج در حیوانات به نر و ماده و در غیر حیوانات به هر یك از دو چیزى كه قرینه یكدیگر است، گفته مى‌شود و به چیزهاى مقارن، مشابه و متضاد نیز اطلاق مى‌گردد1، ازاین‌ رو برخى واژه زوج را درباره ذرات درون اتم (الكترون و پروتون) و نیروهاى مثبت و منفى به‌كار برده‌اند.2

بسیارى از مفسران و صاحب‌نظران با شگفتى، آیات فوق را از اشارات علمى قرآن به مسئله زوجیت گیاهان و زوجیّت عام موجودات3، و برخى آن را اعجاز علمى قرآن دانسته‌اند4، زیرا انسانها از قدیم مى‌دانستند كه برخى گیاهان همچون نخل، زوج هستند; امّا نظریه زوجیت عمومى را كارل لینه گیاه‌شناس معروف سوئدى، در سال 1731 میلادى ابراز كرد.بنابراین، مردم عصر نزول از زوجیت همه گیاهان اطلاع نداشتند; ولى قرآن نه تنها به این مطلب، بلكه به زوجیت همه موجودات اشاره كرده كه تا قرن اخیر كسى از آن اطلاع نداشت5 و نوعى رازگویى قرآن است كه حكایت از اعجاز علمى این كتاب مقدس دارد.

اشارات علمى قرآن در این موارد هر چند مى‌تواند اعجاز علمى به شمار آید; امّا تطبیق آیه‌49 ذاریات/ 51 با مواردى همچون الكترونها، پروتونها و كواكب، قطعى نیست و این موارد حداكثر ممكن است از مصادیق آیه مذكور به‌شمار‌آید.

باید دانست كه اشاره قرآن به لقاح گیاهان، اعجاز علمى آن به شمار نمى‌آید، زیرا در صدر اسلام به‌طـور اجمـال از تأثیـر گـرده افشانى برخى گیاهان (همچون خرما) اطلاع داشتند

4. لقاح

در آیه 22 حجر/ 15 به بادهاى زایا و باردار كننده اشاره شده است: «و‌اَرسَلنَا الرِّیـحَ لَوقِحَ فَاَنزَلنا مِنَ السَّماءِ ماءً» برخى در تفسیر آیه گفته‌اند: مقصود بادهایى است كه گرده‌هاى گیاهان نر را به گیاهان ماده مى‌رسانند و آنها را زایا مى‌كنند6، و این آیه را نمونه‌اى از اعجاز علمى قرآن دانسته‌اند. تفسیر دیگر این است كه آیه اشاره به لقاح ابرها و بارور شدن آنها دارد7، زیرا ادامه آیه كه مسئله نزول باران را مطرح كرده، نتیجه لقاح ابرهاست. احمد امین این آیه را معجزه‌اى جاودانى مى‌داند، زیرا منظور از آن تأثیرى است كه باد در اتحاد الكتریسیته ‌مثبت و منفى در دو قطعه ابر و آمیزش و لقاح آنها‌دارد. 8برخى نیز بر آن‌اند كه آیه مى‌تواند اشاره به لقاح ابرها و گیاهان، هر دو باشد9، چون بخش اول آیه مطلبى كلى را مى‌گوید (زایا بودن بادها) كه اعم از لقاح ابرها و گیاهان است; ولى در ادامه، آیه یكى از نتایج این لقاح را كه همان نزول باران از ابر است، یادآور مى‌شود.10

باید دانست كه اشاره قرآن به لقاح گیاهان، اعجاز علمى آن به شمار نمى‌آید، زیرا در صدر اسلام به ‌طور اجمال از تأثیر گرده افشانى برخى گیاهان (همچون خرما) اطلاع داشتند.

مراحل آفرینش انسان:

قرآن كریم در آیات متعددى از مراحل آفرینش انسان یاد كرده است. از این آیات استفاده مى‌شود كه زندگى انسان 15‌مرحله دارد:

آفرینش

خاك (تراب و طین). (حجّ/22، 5; مؤمنون/23، 12; غافر/ 40، 67).

آب (ماء، ماء دافق، ماءمهین).(طارق/86،6; سجده/ 32، 8)

منى (نطفه). (قیامت/ 75، 37)

نطفه مخلوط. (دهر/ 76، 2)

عَلَقه. (مؤمنون / 23، 14; حجّ / 22، 5; غافر/ 40، 67)

مُضغه. (مؤمنون/23، 14; حجّ/22، 5)

تنظیم، تصویر وشكل‌گیرى.(سجده/32،9)

شكل‌گیرى استخوانها.(مؤمنون/23،14)

مرحله پوشاندن گوشت بر استخوانها. (مؤمنون/23، 14)

 آفرینش جنس جنین. (قیامت /75،39)

آفرینش روح یا دمیدن جان در انسان و پیدایش گوش و چشم. (سجده/32، 6‌ـ‌9)

تولد طفل. (غافر/40، 67)

بلوغ. (حجّ/22، 5; غافر/40، 67)

كهنسالى. (حجّ/22، 5; غافر/40، 67)

مرگ. (حجّ/22، 5; غافر/40، 67)

این آیات نیز مشتمل بر برخى اشارات علمى است كه برخى پزشكان را به حیرت آورده و آنها را دلیل اعجاز علمى، بلكه اعجاز بلاغى قرآن دانسته‌اند.11 هر چند بیان هر یك از این مراحل آفرینش انسان، به تنهایى نمى‌تواند دلیل مستقلى بر اعجاز علمى قرآن باشد; ولى با توجه به گواهى دانشمندان بر عدم آگاهى مردم عصر نزول از نظم در این مراحل، بیان و چینش آن، نوعى رازگویى علمى است كه مى‌تواند اعجاز علمى قرآن به‌ شمار ‌آید.12

5. آغاز جهان و چگونگى پیدایش آن

بسیارى از پژوهشگران مطالب قرآن را در مورد آغاز جهان و پیدایش آن از توده‌اى گازى شكل (دخان) و به هم پیوسته كه در آیات 30 انبیا/21 و 11 فصّلت/41 به آن اشاره شده، از اخبار غیبى و اعجاز علمى آن مى‌دانند، چون با نظریه انفجار بزرگ (مهبانگ)[13] و جدا‌ شدن آسمان و زمین از یكدیگر و توده گازى ‌شكل‌ بودن، هماهنگ است. هر چند ظاهر آیات قرآن با نظریه مشهور مهبانگ به‌طور شگفت انگیزى همخوان است و برخى مفسران بدان اذعان دارند14; امّا اعجاز علمى قرآن در این مورد پذیرفته نیست، زیرا این نظریه قطعى نیست و نظریه‌هاى رقیب (همچون نظریه كهبانگ و جهان* پلاسما و حالت پایدار) نیز در این ‌باره وجود دارد و در مورد آیات فوق، تفسیرها و روایات دیگرى نیز هست.15 7. هفت آسمان: برخى با طرح مسئله هفت ‌آسمان در قرآن (29 بقره / 2; 44 اسراء / 17; 86 مؤمنون/23...) مدعى شده‌اند كه با توجه به كشفیات جدید علوم كیهان‌شناسى در صحنه كهكشانها، این گزاره نوعى اعجاز علمى قرآن را در‌بر‌دارد. امّا با توجه به احتمالات متعددى كه مفسران و صاحبنظران درباره معناى «سَبعَ سَمـوت» مطرح كرده‌اند و ابهاماتى كه هنوز در مورد آسمانها و كهكشانها وجود دارد و نظریه‌هاى متفاوت و بالنده‌اى كه هر روز ارائه مى‌شود 16، نمى‌توان نظرى قطعى را در این باره به قرآن نسبت داد و اعجاز علمى آن را ثابت دانست. 8. حركت زمین: برخى مفسران از آیه 88 نمل/27: «وتَرَى الجِبالَ تَحسَبُها جامِدَةً وهِىَ تَمُرُّ مَرَّ السَّحابِ» حركت زمین را استفاده كرده‌اند و آن را معجزه علمى دانسته‌اند.17

از آیات دیگرى چون 10 زخرف/43; 53 طه/20; 7 نبأ / 78 18; 4‌شمس/91 و 30 نازعات / 79، حركت وضعى و انتقالى زمین19 و از آیات 25‌ـ‌27; مرسلات/77، حركتهاى متعدد آن استفاده شده‌است.20 صرف نظر از اشكالاتى كه به برداشتهاى فوق از آیات، مى‌توان گرفت، قرآن از حركت زمین برخلاف نظریه حاكم و مشهور عصر نزول، خبر داده است، زیرا در محافل علمى عصر نزول نظریه بطلمیوس، مبنى بر سكون و مركزیت زمین حاكم بود21 و این عظمت قرآن را مى‌رساند; ولى اعجاز علمى آن به شمار نمى‌آید، چون قبل از اسلام برخى دانشمندان، مانند فیثاغورس، فلوته خوش، ارشمیدس، استرخوس ساموسى و كلیانتوس آسوسى كه قبل از بطلمیوس زندگى مى‌كرده‌اند قائل به حركت زمین بوده‌اند 22، بنابراین، اعجاز در این مورد معنا ندارد.

6. پیدایش حیات از آب

آیات 45 نور/ 24 و 30 انبیاء/ 21 كه منشأ پیدایش موجودات را آب معرفى مى‌كند، از دیگر معجزه‌هاى علمى قرآن معرفى شده23 و برخى از مفسران نیز به انطباق‌ یافته‌هاى علوم تجربى با این آیات اعتراف كرده‌اند 24; ولى با توجه به معانى متعددى كه مفسران در این آیات بیان كرده‌اند، نمى‌توان معنایى قطعى را به قرآن نسبت داد و اعجاز علمى دانست، چون ممكن است مقصود از آب در اینجا نطفه یا ماده اصلى بدن موجودات زنده یا مایع آب‌گونه‌اى كه جهان از آن پدید آمده یا منشأ پیدایش نخستین موجود باشد.25  افزون بر این، قبل از اسلام نیز برخى از فلاسفه یونان (مانند تالس) اصل هستى را از آب مى‌دانستند26، پس مطالب آیات فوق شگفت‌انگیز بوده و عظمت قرآن را مى‌رساند; ولى اعجاز علمى آن را ثابت نمى‌كند.

بسیارى از پژوهشگران مطالب قرآن را در مورد آغـاز جهان و پیدایش آن از توده‌اى گازى شكل (دخان) و به هم پیوسته كه در آیات 30 انبیـا/21 و 11 فصّلت/41 به آن اشاره شده، از اخبار غیبى و اعجاز علمى آن مى‌دانند، چون با نظریه انفجار بزرگ (مهبانگ)[13] و جدا‌شـدن آسمـان و زمــین از یكـدیگــر و تــوده گازى ‌شكـل‌بودن، هماهنگ است

7. ممنوعیت شرابخوارى

شراب

در آیه 90 مائده/5 به صراحت، نوشیدن شراب ممنوع اعلام‌شده: «یـاَیُّهَا الَّذینَ ءامَنوا اِنَّمَا الخَمرُ والمَیسِرُ والاَنصابُ‌والاَزلـمُ رِجسٌ مِن عَمَلِ الشَّیطـنِ فَاجتَنِبوهُ‌لَعَلَّكُم تُفلِحون» و در آیه 219 بقره/2، به ضررهاى آن اشاره شده است: «یَسـَلونَكَ عَنِ الخَمرِ والمَیسِرِ قُل فیهِما اِثمٌ كَبیرٌ ومَنـفِعُ لِلنّاسِ واِثمُهُما اَكبَرُ‌مِن نَفعِهِما» و در برخى آیات با اشاره از آن نهى شده است. (نحل/16، 67; نساء/4، 43) بسیارى از پزشكان صاحب‌نظر و مفسران درباره زیانهاى شراب و شرابخوارى مطالب زیادى نوشته و با شگفتى از قرآن یاد‌كرده‌اند27، زیرا قبل از اسلام شرابخوارى عادتى بشرى بوده، چنان كه در عصر حاضر در بسیارى از كشورهاى غیر مسلمان این‌گونه است و حتى تورات و انجیل كنونى نیز به نوعى آن را تشویق‌مى‌كنند28; ولى اسلام با این پدیده زیان‌آور برخورد كرد كه خود از خدمات اعجازآمیز قرآن به‌بشریت است.مى‌توان گفت كه با توجه به گزارش ممنوعیت‌شرابخوارى در ادیان قبل از اسلام29، ممنوعیت آن خدمت شگفت‌انگیز و تحسین‌آمیز قرآن به بشریت است; امّا اعجاز علمى به‌شمار‌نمى‌آید.

8. ممنوعیت آمیزش در عادت ماهیانه:

در آیه 222 بقره/ 2 به مردان دستور داده شده كه در ایّام عادت ماهیانه، از نزدیكى با زنان دورى ‌كنید و آن حالت را زیانبار معرفى مى‌كند: «ویَسـَلونَكَ عَنِ المَحیضِ قُل هُوَ اَذىً فَاعتَزِلُوا النِّساءَ فِى المَحیضِ ولا تَقرَبوهُنَّ حَتّى یَطهُرنَ...‌» برخى از پزشكان نیز زیانهاى این كار را برشمرده و با دیده اعجاب به قرآن نگریسته‌اند30 و حتى آیه فوق را اعجاز علمى قرآن شمرده‌اند31; امّا با توجه به سابقه ممنوعیت آن در تورات32، نمى‌تواند اعجاز علمى منحصر به فرد قرآن باشد. گفتنى است كه درباره آیات دیگرى از قرآن نیز ادعاى اعجاز علمى شده است; مانند اعجاز واژه «صمد» (توحید/112، 2) و ارتباط آن با فضاى خالى درون اتمها33، صفت «لطیف» (انعام/6،103) و آفرینش موجودات ریز كه با چشم دیده نمى‌شوند34، آتش درون شاخه‌هاى سبز درختان (یس/36، 80)35، بودن آسمان دنیا محل كرات آسمانى كه بر خلاف دیدگاه هیئت بطلمیوسى بوده است36، تشبیه ضیق صدر به صعود در آسمان و تنگى نفس بر اثر كمبود هوا (انعام/ 6، 125)37 و اعجاز علمى قرآن درباره اینكه كوهها همچون میخ و زره محكم، زمین را از لرزش حفظ مى‌كنند. (نحل/ 16، 15)38 البته این موارد قابل نقد است و از بررسى تفصیلى آنها صرف نظر مى‌كنیم.بنابراین، اعجاز علمى را مى‌توان یكى از ابعاد اعجاز قرآن كریم كه در یك قرن اخیر به‌طور گسترده مطرح شده و در موارد محدودى قابل قبول است، برشمرد، با این حال انطباق قرآن با یافته‌هاى جدید علوم تجربى (در مواردى كه قطعى باشد) و رازگوییهاى قرآن در این موارد با‌ توجه به امّى بودن آورنده آن قابل توجه مهم و گویاى وحیانى بودن قرآن كریم است.

تنظیم: گروه دین و اندیشه تبیان


[1]. مفردات، ص‌384، «زوج»‌; نمونه، ج‌18، ص‌377‌ـ‌378.[2]. نمونه، ج18، ص378; زنده جاوید و اعجاز جاویدان، ص‌39‌ـ‌43.[3]. نمونه، ج‌22، ص‌376; اعجاز قرآن، ص‌15; نگرشى به علوم طبیعى در قرآن، ص‌24.[4]. تفسیر نوین، ص‌11.[5]. تصویر جهان در فیزیك، ص‌94‌ـ‌95.[6]. منهج الصادقین، ج‌5، ص‌158; رهبران راستین، ص‌288‌ـ‌294; مرزهاى اعجاز، ص‌118.[7]. مجمع البیان، ج‌6، ص‌513; باد و باران در قرآن، ص‌92، 95; التفسیر العلمى للقرآن فى المیزان، ص‌461‌ـ‌463.[8]. راه تكامل، ج‌1، ص‌75.[9]. مطالب شگفت‌انگیز قرآن، ص62ـ63; پیشگویى‌هاى علمى قرآن، ص‌91‌ـ‌93; رهبران راستین، ص‌288‌ـ‌294.[10]. زنده جاوید، ص‌35، 39.[11]. طب در قرآن، ص‌84.[12]. مقایسه‌اى میان تورات، انجیل، قرآن و علم، ص‌276، 280.[13]. تاریخچه زمان، ص‌145‌ـ‌149.[14]. نمونه، ج‌20، ص‌228; ج‌13، ص‌394‌ـ‌395; التمهید، ج‌6، ص‌129‌ـ‌139; اعجاز علمى قرآن، ج‌1، ص‌104.[15]. الصافى، ج‌3، ص‌337‌ـ‌338; المیزان، ج‌14، ص‌278‌ـ‌279; نمونه، ج‌13، ص‌395‌ـ‌396; پژوهشى در اعجاز علمى قرآن، ج‌1، ص‌96‌ـ‌97.[16]. رسائل ابن‌سینا، ص‌128‌ـ‌129، هفت آسمان،ص‌8; التفسیر الكبیر،ج‌2، ص‌156; زمین و آسمان و ستارگان ازنظرقرآن،ص229.[17]. نمونه، ج‌15، ص‌568‌ـ‌569.[18]. مرزهاى اعجاز، ص‌119; مطالب شگفت‌انگیز قرآن، ص‌35‌ـ‌36; القرآن یتجلى فى عصر العلم، ص‌149.[19]. پرتوى از قرآن، قسمت اول، ج‌30، ص‌105; اعجاز علمى قرآن، ج‌1، ص‌176‌ـ‌177.[20]. اعجاز قرآنى از نظر علوم امروزى، ص‌80‌ـ‌84.[21]. تاریخ علوم، ص‌118 به بعد; خوابگردها، ص‌161 به‌بعد.[22]. اسلام و هیئت، ص‌174‌ـ‌175.[23]. التمهید، ج‌6، ص‌34.[24]. فى ظلال القرآن، ج‌4، ص‌2523; اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، ج‌1، ص‌135‌ـ‌144.[25]. نمونه، ج‌13، ص‌396; ج‌14، ص‌508‌ـ‌509; الكون و الانسان بین العلم و القرآن، ص‌122‌ـ‌123.[26]. قرآن و علم امروز، ص‌69‌ـ‌70.[27]. الاعجاز الطبى فى القرآن، ص‌117‌ـ‌122; نمونه، ج2، ص124ـ126; طب در قرآن، ص149‌ـ‌157.[28]. كتاب مقدس، تثنیه 14: 26; متى 26: 29.[29]. تهذیب، ج‌9، ص‌118‌ـ‌119.[30]. نمونه، ج‌2، ص‌138‌ـ‌139; طب در قرآن، ص‌50‌ـ‌51‌.[31]. اعجاز قرآن از نظر علوم امروزى، ص‌54‌ـ‌63.[32]. كتاب مقدس، لاویان، 15: 19‌ـ‌25.[33]. نمونه، ج‌27، ص‌440.[34]. همان، ج‌5، ص‌386‌ـ‌387.[35]. همان، ج‌18، ص‌464‌ـ‌466.[36]. همان، ج‌19، ص‌16‌ـ‌17. [37]. همان، ج‌5، ص‌435.[38]. همان، ج‌11، ص‌182‌ـ‌183.