هر کس بخواند شهید است!

کاروان "شناختنامه قرآن"، اینک در آستانه‌ی بلند سوره "حشر" ایستاده ‏است، منزلگاهی دیگر از پنجاه و هشتمین وادی نور.

سوره بنی نضیر

نام این سوره، از دومین آیه آن برگرفته شده است. تعبیر"لاول الحشر" در آیه دوم، به معنای بیرون راندن دسته جمعی است که به کافران اهل کتاب _همان جهودان بنی نضیر _اشاره دارد.

از اینجا می توان دریافت که این حشر دسته جمعی با حشر روز رستاخیز که به معنای برانگیختگی موجودات در عرصه و صحنه قیامت است متفاوت است.

از آنجا که اغلب آیات این سوره مبارکه ناظر به قوم عنود و جهود "بنی نضیر" است برخی نام "بنی نضیر" را بر این سوره نهاده اند.(1)

سوره "حشر"  یكى از سور مسبحات است ، كه با تسبیح خداوند آغاز و از قضا پایان به تسبیح الهى نیز پایان می یابد.

فرودگان ‏این سوره به باور کثیری از مفسران و محدثان مدینه و در سال چهارم از هجرت بوده است.

و فرود تدریجى آیات آن بسان مشعلى سر راه پیامبر و مردم توحیدگرا و حق‏طلب و كمال‏جو را روشن ساخته و آنان را در استقرار نظم و سیستم عادلانه و درست رفتارى، كه در آن حقوق و كرامت بشر از تجاوز ظالمان و خودكامگان و تاریك‏اندیشان مصون باشد، یارى داده است. (2)

سنگ بنای این سوره از بیست و چهار آیه ،425 واژه و 1913 حرف ساخته شده است.

هرکس بخواند شهید است!

در فضیلت تلاوت سوره حشر همین بس که پیامبر مهر و پاکی دربراه اش فرموده است: من قرأ سورة الحشر لم یبق جنة و لا نار و لا عرش و لا كرسى و لا الحجب و لا السموات السبع و لا الارضون السبع و الهوام و الریاح و الطیر و الشجر و الدواب و الشمس و القمر و الملائكة الاّ صلوا علیه، و استغفروا له، و ان مات من یومه او لیلته مات شهیداً.

هر كس سوره حشر را آن گونه كه باید، براى آگاهى و خودسازى بخواند، تمام بهشت و دوزخ، عرش و كرسى، حجاب‏ها و آسمان‏ها، زمین‏هاى هفت‏گانه، حشرات، بادها، پرندگان، جنبندگان، گیاهان، درختان، خورشید، ماه، فرشتگان و كروبیان بر او درود مى‏فرستند و براى او آمرزش مى‏طلبند، و اگر در آن روز یا آن شبى كه این سوره مباركه را تلاوت كرده است، جهان را بدرود گوید، شهید از دنیا رفته است.(3)

سیمای کلی سوره حشر

چنانکه گذشت این سوره، به داستان بیرون کردن یهود بنی نضیر از خانه هاشان به خاطر نقض پیمانی که کردند اشاره می کند. منافقین به آنها وعده ی یاری دادند و سپس به آنها حقّه زدند و آنان را یاری نکردند.

از غرر آیات این سوره ی مبارکه، هفت آیه آخر آن است .

خداوند در این آیات بندگانش را امر می کند از طریق محاسبه و مراقبه برای لقاء او و دیدارش مستعد و آماده گردند. قدرت و عظمت پروردگار و عظمت کلام الهی را ذکر می کند و به اسماء حسنی و صفات علیای او اشاره می کند. (4)

قبیله بنی نضیر پیمان شکنی کردند و این عمل موجب خسارت آنها در دنیا و آخرت شد و حقیقت امر این بود که آنها مراقبت از اعمال خود را در پیشگاه الهی انجام ندادند و او را فراموش کردند.

خداوند نیز آنها را به فراموشی از یاد حقیقی جانشان و حقیقت وجودشان مبتلا کرد «الذین نسوا الله فأنساهم انفسهم.»(5) بر کسی که به خدا و آخرت و رسول خدا - صلی الله علیه وآله - ایمان دارد واجب است ،پروردگار خود را همواره به یاد داشته و اورا فراموش نکند و به اعمالی که پیش می فرستد نظر کند چرا که این اعمال تا روز رجوع او به سوی پروردگارش در نزد او محفوظ است و مورد محاسبه قرار خواهد گرفت. این همان مطلبی است که آیه کریمه به آن اشاره می کند.

«یا ایها الذین آمنوا اتّقوا الله و لتنظر نفس ما قدّمت لغدٍ واتّقوالله إنّ الله خبیر بما تعملون.»  (6)

این آیات، مؤمنان را دعوت به ذکر خداوند سبحان کرده و از فراموش کردن او بر حذر می دارند .دعوت می کنند که در اعمال خود نظر کرده صالح را از ناصالح جدا کنند چرا که محور گردش زندگی جاودانه آخرت آنها براساس این اعمال است . باید مستمراً مواظبت کنند تا اعمالشان صالح و خالص برای وجه کریم پروردگار باشد. باید خود را مورد محاسبه قرار دهند و بر حسنات خود،خدا را شاکر بوده و در هنگام ابتلا به معصیت، خود را توبیخ نموده و استغفار کنند.  خداوند متعال آنگونه که لایق ساحت کبریای اوست ،اسماء حسنی و صفات علیای خود را ذکر نموده و به ما تعلیم می دهد تنها راهی که طی کننده و سالک خود را به کمال عبودیت می رساند، کمالی که بالاتر از آن کمالی نیست، همین اسماء حسنای الهی است.

توضیح مطلب:

انسان مملوک محض و عبد خداوند سبحان از تمامی جهات است. از هیچ جهتی استقلال ندارد و پروردگار مالک مطلق اوست. کمال انسان در این است که خود را مملوک حق تعالی بدون هیچ استقلالی ببیند و در نتیجه متصف به صفات عبودیت و بندگی شودکه عبارتند از خضوع ، خشوع ، ذلت ، شکستگی و فقر نسبت به ساحت عظمت و عزت و غنای پروردگار. باید اعمال و افعال خود را به گونه ای انجام دهد که حق راضی است و می خواهد نه آنگونه خودش می خواهد و میل دارد.  در هیچ مرحله ای نه در اصل وجودش و نه در صفات و نه در اعمالش از حق تعالی غافل نباشد . این خصوصیت که ذات و صفات و افعالش را تابع محض و ملک طِلق پروردگار جل و علا بداند ممکن نیست مگر با توجه باطنی به پروردگاری که مشهود همگان بوده و بر همگان محیط است و قوام همگان به اوست. از او غافل نشود و او را فراموش نکند. در این هنگام ،قلب او آرامش و اطمینان می یابد. «ألا بذکر الله تطمئن القلوب»(7)

خداوند تعالی را آنگونه که اسماء حسنی و صفات علیای او اقتضا می کند می شناسد و در قبال این صفات، صفات عبودیت او و جهات نقص او از خشوع، خضوع ،ذلت، فقر و حاجت ظهور می کند. به دنبال ظهور این صفات اعمال صالحه به همراه دوام حضور و استمرار ذکر از او سر می زند.

قال تعالی:« واذکر ربک فی نفسک تضرعا و خیفه و دون الجهر من القول بالغدو و الآصال و لا تکن من الغافلین .(8)» (9)

پی نوشت ها________

1. تفسیر نمونه، ذیل تفسیر سوره حشر

2. ترجمه تفسیر مجمع البیان، ذیل سوره مبارکه حشر

3. همان

4. المیزان، ج19، ص 208

5. حشر: 59/19

6. حشر :59/18

7. رعد:13/28

8. اعراف :7/205

9. المیزان ج19 ص 224

شکوری_کارشناس دین واندیشه تبیان