دریای آب در نزدیکی رگ گردن!

شبهه نهم

در یکی از آیات قرآن الله می گوید:  ما از رگ گردن شما به شما نزدیکتریم ( ق / 16) و در جای دیگر می گوید " الله بر روی تختش نشسته است ( حدید / 4) و در جای دیگر می گوید: " تخت الله بر روی آب بنا شده است  ( هود / 7 ) از مجموع این سه آیه چنین برداشت می شود که در کنار رگ گردن آنقدر آب وجود دارد که تخت الله بر روی آب شناور است و الله نیز بر روی آن تخت نشسته است!!

قبل از بیان جواب مقدمه ای را عرض می کنیم:

مقدمه: به گزارش خود قرآن، آیات قرآن بر دو قسمند. عده ای از آیات محکم هستند ( آیاتی که بقدری روشنند که جای گفتگو و بحث ندارند ) مانند قل هو الله احد، لیس کمثله شیء، للذکر مثل حظ الانثیین اما عده ای دیگر از آیات متشابه هستند ( آیاتی که احتمالات مختلف در مورد آن داده می شود و در بدو نظر ممکن است در ذهن مخاطب معنائی غیر از معنای صحیح بیاید ) مانند بعضی از صفاتی که در مورد خداوند در قران آمده است مثل آیه یدالله فوق ایدیهم یعنی دست خداوند فوق تمام دستهاست. در ابتدای امر به ذهن مخاطب چنین می آید که خداوند واقعا مثل انسانها دست دارد در حالیکه کلمه ید الله کنایه از قدرت خداوند است. یکی از متشابهات قران همین آیه ای استکه اشکال کننده در مورد تخت خداوند مطرح کرده است. خداوند در آیه 4 سوره مبارکه حدید می فرماید: الرحمن علی العرش استوی... معنای اولیه آیه اینست که خداوند چهار زانو بر عرش ( تخت پادشاهی ) نشسته است. اما این معنا مراد خداوند نیست بلکه طبق روایتی که از امام باقر علیه السلام وارد شده این جمله کنایه ازاینستکه خداوند بر همه چیز احاطه دارد و انسانها باید در تمام افعال خود نهایت دقت را داشته باشند ( چرا که او از مقام عرش نظاره گر اعمال ماست ).

بنا بر این منشا این اشکال به انجائی بر میگردد که اشکال کننده از آیات متشابه و کنائی بودن این آیات مطلع نبوده است.

جواب اشکال

آیه اول: سوره ق آیه 16:  و نحن اقرب الیه من حبل الورید یعنی ما از رگ قلب شما به شما نزدیکتریم.

توضیح: حیات جسمانی ما وابسته به رگی است که خون را به طور مرتب از یک سو وارد قلب و از یک سو خارج کرده و به تمام اعضا می رساند که اگر یک لحظه در عمل آن وقفه ایجاد شود فوراً مرگ سراغ ما می آید. در این آیه از این رگ تعبیر به ورید می کند. بنا بر این مراد از حبل الورید تمام جان آدمی است ( که بسته به رگ قلب یا به تعبیر بعضی ها رگ گردن است ) و میخواهد بفرماید که خداوند از جان آدمی نیز به او نزدیک تر است.

نزدیکی خداوند از جان آدمی به او کنایه از آگاهی کامل خداوند از اعمال و افعال ما انسانها است.

آیه دوم: سوره حدید آیه 4:  الرحمن علی العرش استوی یعنی خداوند بر عرش نشسته است.

توضیح: همچنانکه در مقدمه عرض کردیم این آیه کنایه از اینستکه خداوند بر تمام اعمال ما نظاره گر است. از احمد ابن حنبل که از بزرگان اهل سنّت است سوال کردند منظور از این آیه چیست که می گوید: خداوند بر عرش نشسته است ؟ احمد ابن حنبل در جواب گفت: ما نمی دانیم چیست. سوال نکنید که بدعت است !! اما همین سوال را وقتی از امام باقر علیه السلام پرسیدند فرمود: اعلم انک لن تخلو من عین الله فانظر کیف تکون فان لم تکن تراه فانه یراک یعنی این جمله کنایه است و میخواهد بفرماید که تو هرگز از دیدگاه خدا خالی نیستی و همیشه او تو را می بیند پس در اعمال خود بنگر که به چه نحو عمل می کنی پس اگر او را نمی بینی بدان که او تو را می بیند.

بنا بر این، این آیه هم کنایه از اینستکه خداوند بر تمام اعمال ما نظاره گر است و از تمام اعمال ما آگاه است

آیه سوم: سوره هود آیه 7: و هو الذی خلق السماوات و الارض فی ستة ایام و کان عرشه علی الماء یعنی او کسی است که خلق کرده است آسمان و زمین را در حالیکه تخت او بر آب بوده است.

توضیح: برای توضیح این آیه باید با دو مفهوم عرش و ماء آشنا شویم:

واژه عرش: در اصل لغت به معنای سقف است و در اصطلاح به تختهای سلاطین و پادشاهان گفته می شود. از این طرف؛ هم در زبان عرب و هم در زبان فارسی از عرش ( یا همان  تخت پادشاهی ) برای کنایه از قدرت استفاده می کنند یعنی زمانی که می گویند تخت فلان پادشاه از بین رفت یعنی قدرت او تمام شد بر همین اساس زمانی که کلمه عرش را در مورد خداوند بکار ببرند یقینا تمام پهنه هستی را در بر می گیرد چرا که قدرت او بی حد و حصر است و همه هستی را شامل می شود {خلاصه اینکه عرش الهی یعنی تمام پهنه هستی كه تحت قدرت خداوند است}

واژه ماء :  دو معنا دارد یکی به معنای همین آب است یکی اینکه به هر شیئ مایع ماء گفته می شود مانند فلزاتی که مذاب شده اند.

با توجه به توضیحی که در مورد این دو واژه داشتیم می گوئیم: خداوند می فرماید: عرش خداوند ( یعنی همه هستی كه تحت قدرت اوست ) از ماء ( مواد مذاب ) تشکیل شده است. یعنی روزی تمام هستی مواد مذاب بوده است ( که منظور گازهای بسیار فشرده است که به شکل مواد مذاب بود).

خلاصه: در هر سه آیه از کنایه استفاده شده که در آیه اول و دوم خداوند به صورت کنایه به نظارت خود بر اعمال انسانها اشاره دارد و در آیه سوم خداوند به صورت کنایه به ابتدای خلقت کائنات اشاره دارد که به صورت مواد مذاب ( گاز های فشرده ) بوده است. و ندانستن همین امر ( یعنی کنائی بودن آیات ) باعث خیالبافی هائی از ناحیه اشکال کننده شده است.

ماخذ جواب: تفسیر نمونه، ذیل تفسیر آیات مذكوره، و  تفسیر بیان ذیل، تفسیر آیه 27 سوره مومنون