تبیان، دستیار زندگی
شناخته‌ترین‌ كتاب‌ حکیم سبزواری‌ منظومه‌ اوست كه‌ خود وی‌ آن‌را شرح‌ كرده‌ است. این‌ كتاب از تلفیق نظم‌ و نثر فراهم است و شامل‌ یك‌ دوره‌ فلسفه‌ و منطق‌ به‌ نحو اختصار است‌. به‌ همین‌ مناسبت‌ ....
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

همه علوم عقلی به  شعر!

اهل فن بخوانند!!

تفکر

شناخته‌ترین‌ كتاب‌ حکیم سبزواری‌ منظومه‌ اوست كه‌ خود وی‌ آن‌را شرح‌ كرده‌ است. این‌ كتاب از تلفیق نظم‌ و نثر فراهم است و شامل‌ یك‌ دوره‌ فلسفه‌ و منطق‌ به‌ نحو اختصار است‌. به‌ همین‌ مناسبت‌ منظومه‌ در مراكز علمی‌ در سلسله‌ كتاب های‌ درسی‌ قرار دارد‌ و در عصر مؤ‌لف‌ نیز در طهران‌ - كه‌ مهم‌ترین‌ مركز تدریس‌ فلسفه‌‌  بود- این‌ كتاب‌ تدریس‌ می‌شد. ‌كتاب‌ منظومه‌ تلخیص‌ مرتّبی‌ از اسفار اربعه‌ ملاصدرا است‌ و در بیشتر موارد تقریباً‌ عین‌ عبارت های‌ اسفار را نقل‌ كرده‌ است. در چند مبحث‌ مؤ‌لف‌ بر صدرا نكته‌ گرفته، از قبیل‌ این كه‌ در برهان‌ تضایف‌ و مبحث‌ اتحاد عاقل‌ و معقول‌ و تركیب‌ اتحادی‌ ماده‌ و صورت‌ بر صدرا اشكال‌ كرده، و در واقع‌ بیشتر آن ها وارد نیست.

این‌ كتاب‌ متجاوز از 1100 بیت‌ دارد واز دو قسمت‌ منطق‌ به‌ نام‌ اللئالی‌ المنتظه‌ (= گوهرهای‌ در رشته‌ كشیده) و قسمت‌ فلسفه‌ بنام‌ غررالفراید تشكیل‌ یافته‌ است.

شرح‌ منظومه‌ سبزواری‌ اگر چه‌ بسیار مختصر و كوتاه‌ است. ولیكن‌ بسیار برای اهل فلسفه‌ مفید است.‌ زیرا بدون‌ آن‌ اصلاً‌ فهم‌ برخی‌ عبارات‌ ممكن‌ نیست.

‌حاجی‌ پس‌ از خطبه‌ آغاز قسمت‌ منطق، شروع‌ به‌ مقصود می‌كند و در تعریف‌ منطق‌ می‌پردازد و مقصود غایت‌ آن‌را بیان‌ می‌كند و در این‌ تعریف‌ عبارت‌ مرسوم‌ میان‌ اهل‌ مدرسه‌ در تعریف‌ منطق را‌ می آورد و می‌گوید: «قانون‌ آلی‌ یقیء‌ رعایته الذّهن‌ عن‌ خطأ الفكر.»؛ یعنی‌ منطق، ابزاری‌ است‌ قانونی، كه‌ رعایت‌ آن‌ فكر را از خطا و لغزش‌ باز می‌دارد. بعد به‌ بیان‌ صناعات‌ پنج‌گانه‌ معروف‌ می‌پردازد و پیش‌ از این‌ كار، در اقسام‌ علم‌ از تصور و تصدیق‌ و حدود و رسوم‌ و قضایا و اقسام‌ آن ها و كلیات‌ پنج‌گانه‌( یعنی: جنس، نوع، فصل، عرض‌ عام‌ و خاص)‌ سخن‌ می‌گوید و قیاسات‌ و اقسام‌ آن‌ مانند باب‌ برهان‌ و خطابه‌ و جدل‌ و غیره‌ را بیان‌ می‌دارد و در ضمن‌ آن‌ به‌ عقاید برخی‌ از حكیمان‌ گذشته‌ مانند ابن‌سینا (در گذشته‌ 428 ه.ق) و امام‌ فخر رازی‌ (در گذشته‌ 606 ه.ق) اشاره‌ یا تعریض‌ می‌كند.

در قسمت فلسفه، منظومه‌ ‌ با این‌ بیت‌ آغاز می‌گردد:

یا واهب‌ العقل‌ لك‌ المحامد                         إلی‌ جنابك‌ انتهی‌ المقاصد

یعنی: ای پروردگاری که به ما نعمت عقل را عطا فرمودی،همه سپاس ها مخصوص توست و به سوی تو همه هدف ها منتهی می شود.

پس‌ از چند بیت، آغاز به‌ بحث‌ در وجود و تعریف‌ آن‌ می‌كند و می‌گوید:هیچ یک از تعاریفی‌ كه‌ از وجود كرده‌اند، ‌تعریف‌ حدی نیست‌ كه‌ از جنس‌ و فصل‌ تألیف‌ می‌یابد وتعریف به‌ رسم نیز نمی باشد، كه‌ از جنس‌ و عرض تشکیل می شود، پس‌ تعریف‌ آن‌ به‌ نحو منطقی‌ ممكن‌ نیست‌ بلكه‌ شرح‌ اسم‌ می‌كنیم‌ و یك‌ كلمه‌ را به‌ كلمه‌ای‌ كه‌ از آن‌ روشن‌تر است‌ تبدیل‌ می‌كنیم:

معرّف‌ الوجود شرح‌ الاسم                                   ‌ولیس‌ بالحدّ ولا بالرِّسم

مفهومه‌ من‌ أعرف‌ الاشیاء                                        و كنهه‌ فی‌ غایة‌ الخفاء

سپس‌ می‌پردازد به‌ این كه‌ وجود اصیل‌ است‌ نه‌ ماهیت، زیرا هر ممكنی‌ مركب‌ از دو چیز است‌ و آن‌ عبارت‌ است‌ از وجود و ماهیت‌ و هیچ‌ یك‌ از حكیمان‌ به‌ اصالت‌ هر دو قائل نیستند. پس‌ یا باید وجود اصیل‌ باشد یا ماهیت. او قول‌ نخستین‌ را اختیار می‌كند و به‌ تأصل‌ و تحقیق‌ وجود می‌گوید؛ زیرا ماهیت‌ امری‌ اعتباری‌ است‌ و مفهومی‌ است‌ كه‌ از وجود تعبیر می‌شود و با آن‌ یكی‌ است‌ و بیشتر اصحاب‌ فلسفه‌ مشائی‌ بر آن‌ رفته‌اند:

ان‌ الوجود عندنا اصیل                                                  ‌دلیل‌ من‌ خالفنا علیل‌

و برای‌ این‌ منظور شش‌ دلیل‌ اقامه‌ می‌كند. بعد از آن‌ می‌پردازد به‌ شرح‌ همه‌ مباحث‌ عامه‌ كه‌ لاحق‌ مبحث‌ وجود می‌گردد و در اشتراك‌ وجود و زیادت‌ وجود بر ماهیت‌ و این كه: وجود واجب‌ تعالی‌ عین‌ ذات‌ او است؛ و درباره وجود ذهنی‌ و وحدت‌ وجود و برخی‌ آراء معروف‌ فیلسوفان‌ درباره‌ آن، بحث‌ می‌كند و عقیده‌ فهلویون‌ را در مراتب‌ وجود و شدت‌ و ضعف‌ آن‌ ذكر می‌كند.

آن‌گاه‌ در مبحث‌ اعاده‌ معدوم‌ وارد می‌شود و آن‌را از محالات‌ می‌شمارد و بر كسانی‌ كه‌ آن‌را ممكن‌ می‌دانند رد می‌گوید:

اعادة‌ المعدوم‌ مما امتنع                                           او بعضهم‌ فیه‌ الضرورة‌ ادعی‌

فانه‌ علی‌ جوازها حتم‌ فی                                          ‌ الشخص‌ تجویز تحلیل‌ العدم

شناخته‌ترین‌ كتاب‌ حکیم سبزواری‌ منظومه‌ اوست كه‌ خود وی‌ آن‌را شرح‌ كرده‌ است. این‌ كتاب از تلفیق نظم‌ و نثر فراهم است و شامل‌ یك‌ دوره‌ فلسفه‌ و منطق‌ به‌ نحو اختصار است‌.

بعد از این‌ در لواحق‌ وجود و عدم‌ و قدم‌ و حدوث‌ و تعریف‌ و تقسیم‌ آن‌ دو و ماهیت‌ و لواحق‌ و تعریف‌ و احكام‌ و اعتبارات‌ آن‌ بحث‌ می‌كند، تقابل‌ و اقسام‌ آن‌را بیان‌ می‌كند، علت‌ و معلول‌ و تعریف‌ و اقسام‌ آن ها را ذكر می‌كند و جواهر و اعراض‌ را ذكر و اقسام‌ و تعریفات‌ آن ها را بیان‌ می‌دارد.

همچنین‌ كیفیت‌ صدور كثرت‌ را از واحد بسیط‌ و نیز عقول‌ عشره، نظریه‌ فیض‌ و انوار اسپهبدیه‌ شیخ‌اشراق‌ و انوار منعكسه‌ اشراقیان‌ را بیان‌ می‌كند. هیولی‌ و اثبات‌ آن‌ و نیز مثل‌ افلاطونی‌ و ابطال‌ جزء لایتجزی، نفس، حركت‌ و جسم‌ طبیعی‌ و لواحق‌ آن، حدوث‌ اجسام، عقل‌ نظری‌ و علمی، ابطال‌ تناسخ‌ و اقسام‌ آن، نبوات، معجزات، كرامات، معاد و دیگر مسائل‌ عقلی‌ را مطرح‌ و بحث‌ می‌كند و با این‌ بیت‌ كتاب‌ را به‌ پایان‌ می‌برد كه:

ورخها یراعة‌ الفصاحه‌                                                     ختامها كبدوها الفلاحة‌

شرح‌ منظومه‌ سبزواری‌ اگر چه‌ بسیار مختصر و كوتاه‌ است. ولیكن‌ بسیار برای اهل فلسفه‌ مفید است.‌ زیرا بدون‌ آن‌ اصلاً‌ فهم‌ برخی‌ عبارات‌ ممكن‌ نیست.


منبع: سایت فلسفه و حکمت ایرانی

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.