تبیان، دستیار زندگی
دانشگاه اسلامی آرمان و ایده آل مؤمنان است. دانشگاه و مرکز علمی که بشریّت یک بار تحقق آن را مشاهده نمود. امام جعفر صادق(ع) رییس مذهب تشیّع است. ایشان مرکز علمی را پایه گذاری کردند که به حق دانشگاه اسلامی بود. جایی که به تعقّل بها داده می شد و .....
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

دین خرد محور

عقلانیت

"دانشگاه اسلامی" آرمان و ایده آل مؤمنان است. دانشگاه و مرکز علمی که بشریّت یک بار تحقق آن را مشاهده نمود. امام جعفر صادق(ع) رییس مذهب تشیّع است. ایشان مرکز علمی را پایه گذاری کردند که به حق دانشگاه اسلامی بود. جایی که به تعقّل بها داده می شد و برای حفظ دین از عقل مدد گرفته می شد. ما در مقاله پیشین گفتیم که: حقیقت عقل و دین یکی است. بنابراین تعارضی میان آن دو وجود ندارد. اکنون برآنیم تا همان طور که وعده داده بودیم این مسأله مهم را پی گیری نماییم. یعنی:

ارتباط  عقل و دین و سنجش نسبت عقل و دین و تعیین ارزش عقل در معرفت دینی.

برای این کار  پیش از هر چیز باید روشن شود كه مراد از دین چیست و منظور از عقل كدام است و مقصود از نقل و نسبت آن با وحی چیست.

البته دو امر مهم را به عنوان پیش فرض می پذیریم:

1- دینِ واحد و حقّه اسلام است.

2- عقل آدمی توان ادراك برخی از معارف، احكام و قوانین آن را داراست.

این دو امر را در این جا بدون استدلال قبول می کنیم. اگرچه در جای خود هر دو قابل بحث و استدلال‏اند و می‏توان آنها را اثبات نمود امّا در این سلسله مباحث به مناقشات مربوط به قابلیت و توان عقل و خرد آدمی در ادراك حقایق و امور، جز در حدّ ضرورت نخواهیم پرداخت و ارزش معرفت ‏بخشی عقل را مسلم فرض می‏كنیم، چنان‏كه وجود دین حق (اسلام) به عنوان مصنوع و مجعول خداوند متعال نیز اصل موضوعی دیگر بحث فعلی را تشكیل می‏دهد.

1. مراد از دین

دین مجموعه‏ای از عقاید، اخلاق، قوانین فقهی و حقوقی است كه از ناحیه خداوند برای هدایت و رستگاری بشر تعیین شده است. پس دین، مصنوع و مجعول الهی است، به این معنا كه قوانین فقهی و محتوای حقوقی آن را خداوند تشریع و جعل می‏كند، همان‏گونه كه محتوای اخلاقی و اینكه چه اموری جزء اصول اعتقادی این مجموعه باشد نیز از طرف خداوند تعیین می‏گردد.

برخی نكات در این جا شایان توجه است:

1-  مفاهیمی مثل خداوند، بهشت، دوزخ، معاد و ملائكه عین دین نیستند بلکه از سنخ وجودات و حقایقی هستند که در عالم وجود دارند. خداوند مبدأ به وجود آورنده دین و منبع احكام اعتقادی، اخلاقی و عملی است. درحالی كه دین امری علمی و اعتقادی است. برای مثال جمله ?فاعلَم اَنَّهُ لااِلهَ اِلاَّالله?؛ پس بدان که خدایی جز الله نیست(1) گزاره‏ای(جمله ای) دینی است كه محتوای آن جزء دین است. یعنی اعتقاد به اینكه خدا هست و واحد است بخشی از اعتقادات در دین است؛ امّا خودِ خداوند بخشی از دین نیست. بلكه مبدأ ایجاب آن است.

2- نكته دیگر آنكه لازم است میان دین و «تدیّن» تمیز داده شود. همچنان كه اشاره شد، دین اصولی دارد و فروعی كه عقاید، اخلاق، قوانین، احكام فقهی و حقوقی را دربرمی‏گیرد و جملاتی از محتوای این مجموعه (دین) گزارش می‏دهند و محتوای این گزاره‏ها(جملات) دین است؛ امّا تدیّن عبارت است از پذیرش محتوای این جملات كه از این پذیرش به «ایمان» تعبیر می‏شود.

ساختن و تدوین دین كار خداست؛ امّا تدین و ایمان، کار نفس بشر است. بنابر این با هم متفاوتند.

3- نكته دیگر آنكه بحث كنونی ما از دین فقط در فضای اسلام است؛ یعنی از دین اسلام بحث می‏كنیم؛ نه هرچه كه نام دین به خود گرفته است چون این قسم ادیان با حقیقت عقل كاری ندارند تا از نسبت این دو بحث شود. محور بحث كنونی بررسی نسبت دین حق با عقل است، بنابراین دین به عنوان مفهومی که همه ادیان شناخته شده (اعم از حق و باطل) را پوشش می‏دهد، محل بحث كنونی نیست.

عقل بسیاری از دستورهای ادیان یاد شده را ناقص و یا باطل می‏داند. بنابراین در برابر آنها موضع می‏گیرد و به خرافی بودن آن فتوا می‏دهد.عقل بسیاری از ادیان را محصول وهم و خیال می‏داند؛ اما در برابر دین حق؛ یعنی اسلام خاضع است. این عقل است كه در برابر ادیان بی‏ریشه و بی‏اساس ثنوی و بت پرست می‏ایستد. در مقاله بعدی منظور از عقل و نکات آن را ارائه خواهیم نمود.

پی نوشت

1 ـ سوره محمدصلی الله علیه و آله و سلم، آیه 19.

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.