تفسیر آیات قرآن در نهج البلاغه(6)
علم غیب
"ان الله عنده علم الساعة..."(لقمان/34)همانا خداست كه می داند قیامت چه وقت می آید...
(فقال له بعض اصحابه: لقد اعطیت یا امیرالمؤمنین علم الغیب، فضحك علیه السلام و قال للرجل و كان كلبیا): یا احا كلب، لیس هو بعلم ... و تضطم علیه جوانحی.(1)
یكی از اصحاب حضرت از ایشان پرسید: یا امیرالمؤمنین شما را علم غیب داده اند. امام علیه السلام خندید و به آن مرد، كه از قبیله كلب بود، چنین فرمود:
ای مرد كلبی این علم غیب نیست. بلكه چیزی است كه از صاحب علمی آموخته شده، علم غیب، علم به زمان قیامت است و آنچه خدا در این آیه شمرده:" خداست كه علم زمان قیامت در نزد اوست." اوست كه می داند ، كه در رحمهای زنان چگونه فرزندی است. پسر است یا دختر، زشت است یا زیبا، سخاوتمند است یا بخیل، بدبخت است یا نیكبخت، هیزم آتش دوزخ است یا در بهشت همنشین پیامبران. این است علم غیبی كه جز خدا آن را نداند. جز اینها،علمی است كه به پیامبرش آموخته و او نیز به من آموخته است.
اوصاف بهشتیان
"وسیق الذین اتقوا ربهم الی الجنة زمرأ..."( زمر/73)و آنان را كه از پروردگارشان ترسیده اند گروه گروه به بهشت می برند...
در این خطبه حضرت اول در مورد قیامت سخن فرموده سپس شرایط زندگی در بهشت و خصوصیات آنها را بیان فرموده است.
فالله الله عبادالله فان الدنیا ماضیة بكم علی سنن، و أنتم والساعة فی قرن... فی ملك دائم، و نعیم قائم.(2)
خدا را، خدا را، بندگان خدا بترسید كه دنیا شما را به راهی می راند- كه به قیامت رساند- شما به قیامت بسته یك ریسمانید- و از هم جدا نمی مانید- گویی قیامت با نشانه هایش پدیدار است و علامتهای آن آشكار و شما را به صراط خود نگاهداشته- و خواستار-، با زلزله هایش سررسیده و سنگینی آن- بر شما- بار. و دنیا رشته پیوند با مردم خود گسلانده و آنان را از دامن خود برون رانده .گویی روزی بود و به آخر كشیده یا ماهی و به سر رسید. تازه آن كهنه و فربه آن نزار، در موقفی سخت تنگ و كارهایی بزرگ و درهم، و آتشی كه سوزش آن سخت و توان فرساست. شعله آن درخشان است، آوازش خروشان است، زبانه آن درخشان است، خاموشی آن نامنتظر است و فروزینه آن شعله ور، بیم آن ترساننده، قرارگاه آن به جایی راه نبرنده، پیرامونش تار و دیگهایش گرم و به بار، كارهایش سخت و دشوار" و آنان كه پرهیز كردند و از پروردگار خود ترسیدند گروه گروه به بهشت رانده می شوند" نه ترس عذاب دارند و نه بیم عقاب، از آتش دور، در خانه امن آسوده و آرام، و در آن خشنود و به كام. آنان كه در دنیا كارهاشان پاك بود و دیده هاشان گریان و نمناك، شب آنان در دنیا روز بود با فروتنی كردن و آمرزش طلبیدن و روزشان شب با تنهایی گزیدن و از مردم بریدن . پس خدا بهشت را بازگشتگاه آنان ساخت و پاداش ایشان را نیكو پرداخت و آنان در خور آن ثواب بودند و بدان سزاوار، با ملكی همیشگی و نعمتی پایدار.
راست قامتان
"ان الذین قالوا ربنا الله ثم استقاموا تتنزل علیهم الملائكة الا تخافوا ولا تحزنوا و ابشروا بالجنة التی كنتم توعدون."(فصلت/30)آنان كه گفتند پروردگار ما الله است و پایداری ورزیدند، فرشتگان فرود می آیند كه مترسید و غمگین مباشید، شما را به بهشتی كه به شما وعده داده شده بشارت است.
امام علی علیه السلام با توجه به آیه راست قامتان را معرفی نموده اند كه : الا و ان القدر السابق قد وقع، والقضاء الماضی قد تورد... و ان لسان المومن من وراء قلبه.(3)
بدانید كه هر چه از این پیش مقدر شده بود واقع شده و آنچه قضای الهی بر آن تعلق گرفته بود، اندك اندك پدیدار گشته. من از وعده خدا و حجت او سخن می گویم. خدای تعالی فرماید:" آنان كه گفتند: پروردگار ما الله است و پایداری ورزیدند، فرشتگان فرود می آیند كه مترسید و غمگین مباشید، شما را به بهشتی كه به شما وعده داده شده است بشارت است." شما گفته اید كه پروردگار ما الله است. پس استقامت ورزید بر كتاب او و به راه او، راهی كه شما را بدان فرمان داده، به استواری گام نهید و بر طریقه شایسته عبادت، پایدار مانید و از آن راه كه در پیش پای شما گشاده است، بیرون مروید و در دین بدعت نگذارید و با دین مخالفت منمایید، زیرا آنان كه از آن راه پای بیرون نهند، روز قیامت از آوردن حجت در نزد خدا مانده شوند.
نیز شما را بر حذر می دارم از دگرگونی در خلق و خوی و از نفاق، همواره زبان را یكی كنید. هر كس باید كه زبان خود نگه دارد. چه بسا شود كه زبان سركشی كند. به خدا سوگند، ندیده ام بنده ای را كه پرهیزكاری كند و پرهیزكاریش او را سودمند افتد، مگر آن كه زبان خود نگه دارد. هر آینه زبان مؤمن در پس قلب اوست.
قرض الحسنه
"من ذا الذی یقرض الله قرضاً حسنا فیضاعفه له و له اجر كریم."(حدید /11)كیست كه خدا را قرض الحسنه دهد تا برای او دو چندانش كند و او را پاداشی نیكو باشد.
امیرمؤمنان پس از قرائت این آیه علت قرض خواستن خدای غنی را ذكر می فرماید.
و قال تعالی " من ذا الذی یقرض الله قرضاً حسناً فیضاعفه له و له اجر كریم" فلم یستنصركم من ذل، و لم یستقرضكم من قل، استنصركم و له جنود السموات والارض و هو العزیزالحكیم. واستقرضكم و له خزائن السموات والارض و هو الغنی الحمید. اراد ان یبلوكم ایكم احسن عملاً. فبادروا باعمالكم تكونوا مع جیران الله فی داره.(4)
خدا از روی خواری از شما یاری نمی خواهد و از تنگدستی وام از شما نمی گیرد. از شما یاری خواسته، در حالی كه سپاهیان آسمانها و زمین در فرمان اوست، و نیرومند و حكیم است، از شما وام می گیرد حال آن كه گنجینه های آسمانها و زمین از آن اوست و بی نیاز و حمید است. او خواسته است شما را بیازماید تا كار كدام یك از شما بهتر آید. پس با كردارهای خود سبقت گیرید تا در خانه خدا با همسایگان خدا باشید.
پی نوشت ها:
1- خطبه 128، ص 127.2- خطبه 190، ص 207.
3- خطبه 176، ص 183.
4- خطبه 183، ص 196.
