ابوحمزه ثمالی کیست؟

ابوحمزه ثمالی در دوران امام سجاد(ع) شخصیتی مانند سلمان در زمان پیامبر اکرم(ص) بوده است . وی فردی مورد اعتماد و امانت دار بود و چهار نفر از امامان شیعه (امام سجاد، امام باقر(ع)، امام صادق(ع) و امام کاظم (ع) ) را ملاقات کرده بود.

کلام امام رضا علیه‌السلام

در بعضی از عبارات از ابوحمزه به عنوان «سلمان عصر» تعبیر شده است.

پدر سه شهید

ابوحمزه پنج پسر صالح داشت. سه نفر از فرزندان او: نوح، منصور و حمزه همراه زید بن علی بن الحسین علیه‌السلام قیام کردند و علیه حکومت جبار امویان در کوفه دست به شورش زدند. در این قیام شیعیان کوفه با زید بیعت کردند.

سه فرزند ابوحمزه از شاخص‌ترین چهره‌های آن قیام شمرده می‌شدند. آن ها در کنار فرزند دلیر امام سجاد علیه السلام علیه ظلم مبارزه کردند. هنگامی که جنگ به اوج خود رسید و یاران زید بن علی علیه‌السلام احساس ضعف و شکست کردند، بسیاری از آنان بیعت را شکسته و فرار کردند. فقط عده اندکی در اطراف زید باقی ماندند، که از جمله آنان نوح، منصور و حمزه; فرزندان ابوحمزه ثمالی بودند. آنان تا آخرین لحظه مقاومت کردند و تا پای جان ایستادند و در کنار پسر شجاع و غیرتمند پیشوای چهارم علیه‌السلام بعد از فداکاری‌های بسیار، به درجه رفیع شهادت نائل شدند.

دو فرزند دیگر ابوحمزه: علی و حسین در زمان امام کاظم علیه‌السلام زنده بودند. آن دو در ردیف محدثین و فقهای شیعه قرار دارند و از امام ابوالحسن موسی الکاظم علیه‌السلام و سایر ائمه علیهم السلام احادیث و روایاتی نقل کرده‌اند. (اعیان الشیعه، ج 4، ص 10 و نامه دانشوران،ج 1، ص 50.)

تالیفات و آثار

این محدث بلند پایه و فقیه نام آور شیعه در طول عمر با برکت خویش، آثار متعددی را به عرصه فرهنگ و دوستداران معارف شیعی عرضه کرده‌اند.

او احادیث بسیاری در موضوعات فقهی،تفسیری و عرفانی و در زمینه‌های آداب معاشرت، حقوق، اقتصاد اسلامی، حج، اصول دین و... را از ائمه علیهم السلام نقل کرده است.

شاخص‌ترین آثار وی عبارت است از:

1 - «تفسیر قرآن کریم »: ابن ندیم در فهرست خویش از آن یاد کرده است. اخیراً کتاب به شکلی زیبا، توسط یکی از محققین محترم به زیور طبع آراسته گشته است.

2 - کتاب «نوادر»: موضوع آن حدیث است و حسن بن محبوب آن را از ابوحمزه نقل کرده است.

3 - کتاب «زهد»4 - رساله «حقوق امام زین‌العابدین علیه‌السلام »که در کتاب‌های آمالی و من لایحضره الفقیه آمده است.

5 - «دعای ابوحمزه ثمالی » که دارای عبارت‌های عرفانی و ملکوتی و مورد توجه اهل نظر بوده و شرح‌های متعددی بر آن نوشته شده است.

6 - سایر ادعیه و زیارات که زینت بخش صفحات کتب ادعیه می‌باشد.

آثار زرین ابوحمزه در کتاب‌ها و منابع مهم شیعه و سنی، در موضوعات گوناگون دیده می‌شود. (من لایحضره الفقیه، ج 2، ص 459 و قاموس الرجال، ج 2، ص 444.)

تفسیر بخش‌های نخستین دعای ابوحمزه ثمالی

در دعای ابوحمزه ثمالی برخی اوصاف خدای تعالی آمده است و بیان شده که تمام عظمت‌ها و تمام بزرگی از اوست؛ همچنین، در برخی فرازها به مسئله «روش‌شناسی» شناخت خدا پرداخته شده است.

بخش نخست دعای ابوحمزه ثمالی، شامل درخواست برای عقوبت نشدن از جانب خداوند می‌شود .در 14 آیه از قرآن کریم به عقوبت خداوند و شدت عقاب الهی اشاره شده است.

از نگاه امام سجاد(ع) مکر خداوند نوعی مقابله به مثل است، انسان مکر می‌کند و خداوند مکر انسان را به او باز می‌گرداند.

سعی در فساد، خدعه، حیله ، تزویر و آراستن باطل به زیبائی‌ها و مردم را به بدی سوق دادن از مصادیق مکر انسانی است.

خیر به جز درگاه تو در جایی دیگر نیست

امام سجاد(ع) در دعای ابوحمزه ثمالی منشأ هرگونه خیری را درگاه الهی معرفی می‌کند و می‌فرمایند :هیچ چیز خیری نیست مگر اینکه، منشا اش پیشگاه خداوند باشد.

عبادات، روزه، نماز و هر کار خیری که انسان انجام می‌دهد به ذات خیر نیست، مگر اینکه برای خداوند باشد.

راه نجات نیز جایی پیدا نمی شود مگر در نزد خداوند

امام سجاد(ع) در دعای تعلیمی به ابوحمزه ثمالی، این‌گونه بیان می‌کنند که خداوند متعالی کمال مطلق است و راه نجات مگر در نزد خداوند در هیچ جایی، پیدا نی شود.

هر انسان نیکوکار و طالب خصلت‌های پسندیده بی نیاز از کمک خداوند نیست و تا خداوند کمکی نکند انسان نمی‌تواند کاری کند. بر همین اساس کسی که کار زشتی مرتکب می‌شود، نمی‌تواند از قدرت الهی فرار کند.

معنای خیر و حکمت در کلام امام سجاد(ع)

در فرازی از این دعا امام سجاد(ع) با بیان لفظ "این الخیر یا رب" به تفسیر مسئله خیر از دیدگاه اسلامی می‌پردازند.

قرآن کریم در آیه 273 سوره بقره خیر را تفسیر به حکمت کرده است.

خیر تنها روزه داری و اقامه نماز نیست، حسن تدبیر، خدمت به دیگران و باز کردن گره از کار مردم از مصادیق حکمت است.

چنین حکمتی که علم به قرآن و ترس از خداوند را نیز شامل می‌شود موجب می‌شود که انسان میان القای رحمانی و دعوت شیطانی تمایز قائل شود.

بسیاری از خواب‌هایی که ملاک قرار می‌گیرد و منشا خرافات و ترویج خرافه پرستی می‌شود ناشی از نداشتن حکمت و تفاوت قائل نشدن میان القائات رحمانی و دعوت‌های شیطانی است.

توفیق الهی ابزاری تأثیرگذار برای شناخت خداوند

شناخت خدای تعالی از دیگر معارف بخش آغازین دعای ابوحمزه ثمالی  می‌باشد . در فرازهای ابتدایی این دعای شریف، توفیق الهی یکی از تأثیرگذارترین ابزار برای شناخت خداوند معرفی شده و از همین رو دعای شریف ابوحمزه مطرح کننده لطیف‌ترین مباحث خداشناسی است.

در این بخش از دعای ابوحمزه ثمالی، امام زین‌العابدین(ع) می‌فرمایند که؛ شناخت خدای تعالی از طریق خود خدای متعال است؛ بنابراین، شناخت پروردگار بدون عنایت خود او امکان‌پذیر نیست.

توحید و معرفت نسبت به پروردگار که شالوده دین است، بدون توجه خاص پروردگار به انسان برای شناخت و معرفت نسبت به ذات اقدس او امکان ندارد.

گروه دین تبیان

منابع :

خبر آنلاین

سایت حوزه