رزق هر کس غیر از دارایی اوست !
نباید تصور کرد که وسعت رزق دلیل بر محبت خداوند و یا تنگی معیشت دلیل بر خشم و غضب او است، زیرا خداوند گاه انسان را به وسعت روزی آزمایش می‌کند و اموال سرشاری در اختیارش قرار می‌دهد و گاه با تنگی معیشت میزان مقاومت و پایمردی او را روشن می‌سازد و آن‌ها را از این طریق پرورش می‌دهد .
روزی
واژه‌ای است فارسی که به معنای خوراک روزانه آنچه روز به روز به کسی داده می‌شود و قسمت او می‌گردد و نیز ضروریات زندگی به کار رفته است.
رزق
واژه‌ای است عربی و معادل روزی است که به معنای خوراک روزانه، نصیب و بهره به کار رفته است.
در اصطلاح، رزق چیزی است که می‌توان از آن بهره‌برداری کرد و کسی نمی‌تواند جلوی آن را بگیرد.
بنابراین رزق چیزی است که قابلیت بهره برداری دارد، در نتیجه رزق هر کس غیر از دارائی و ثروت اوست. پس رزق هر کس به میزان برخورداری او از نعمت‌ها است نه میزان دارائی‌اش(محمد علی قاسمی، گشایش روزی، ص 19.)خداوند ضمانت شده است . (1)
رزق در قرآن کریم
واژه‌ی رزق در قرآن نیز مورد استفاده قرار گرفته است به عنوان نمونه به چند آیه اشاره می‌کنیم :
«و لا تمدن عینیک الی ما متعنا به ی ازواجاً منهم زهره الحیوه الدنیا لنفتنهم فیه و رزق ربک خیرٌ وأبقی» .(2)
هرگز چشم خود را به نعمت‌های مادی که به گروه‌هایی از آنان داده‌ایم، میفکن که این‌ها شکوفه‌های زندگی دنیا است و برای این است که آنان را بیازماییم و روزی پروردگارت بهتر و پایدارتر است.
«و لو بسط الله الرزق لعباده لبغوا فی الارض و لکن ینزل بقدر ما یشاء انه بعباده‌ی خبیرٌ بصیر» .(3)
اگر خداوند روزی را برای همه بندگانش گسترش دهد، آنان در زمین طغیان می‌کنند، از این رو به مقداری که می‌خواهد نازل می‌کند، او نسبت به بندگانش آگاه و بینا است.
معیار گستردگی و تنگی روزی
هرگز نباید تصور کرد که وسعت رزق دلیل بر محبت خداوند و یا تنگی معیشت دلیل بر خشم و غضب او است، زیرا خداوند گاه انسان را به وسعت روزی آزمایش می‌کند و اموال سرشاری در اختیارش قرار می‌دهد و گاه با تنگی معیشت میزان مقاومت و پایمردی او را روشن می‌سازد و آن‌ها را از این طریق پرورش می‌دهد.(4)
سرمایه و ثروت، گاهی زمینه ساز فساد و گناه می‌شود، زیرا وقتی انسان‌ها خود را بی نیاز از خداوند می‌بینند، طغیان می‌کنند. «إن الانسان لیطغی أن رءاه استغنی؛ همانا انسان طغیان می‌کند، زیرا خود را بی نیاز می‌بیند، گاهی ثروت مایه بلا و عذاب جان صاحبان آن‌هاست و هر گونه آرامش و استراحت را از آن‌ها می‌گیرد. چنانچه قرآن کریم در این باره می‌فرماید :
«فلا تعجبک اموالهم و لا اولادهم انما یریدالله لیعذبهم بها فی الحیاه الدنیا و تزهق انفسهم و هم کافرون».(5)
فزونی اموال و اولاد آن‌ها تو را در شگفت فرو نبرد، خدا خواهد آنان را به این وسیله در زندگی دنیا مجازات کند و در حال کفر بمیراند. در جایی دیگر خداوند در قرآن کریم می‌فرماید:
«ایحسبون انما نمدهم به من مال و بنین نسارع لهم فی الخیرات بل لا یشعرون)) (6)
آیا آنان چنین می‌پندارند که امـوال و فرزنـدانی را که به آن‌ها دادیـم برای ایـن است که درهـای خیـرات را به رویـشان بگشاییم، چنین نیـست آن‌ها نمی‌فهمند».
نقش تلاش انسان‌ها در تقدیر روزی
نباید از آیاتی که در زمینه‌ی تقدیر و اندازه گیری روزی به وسیله‌ی پروردگار آمده چنین استنباط کرد که تلاش‌ها و کوشش‌ها نقشی در این زمینه ندارند و این‌ها را بهانه‌ی تنبلی و فرار از زیر بار مسئولیت‌ها و مجاهدت‌ها در مقیاس فرد و اجتماع قرار داد، که این پندار بر ضد آیات فراوانی از قرآن مجید است که سعی و کوشش را معیار موفقیت‌ها شمرده است(7).
همان‌گونه که در آیات قرآن آمده است :
«لئن شکرتم لأزدینکم (8)»
هرگاه شکر نعمت‌ها را به جا آوردید و آن را در مصرف واقعی صرف کنید، نعمت را بر شما افزون می‌کنم.
در جایی دیگر خداوند فرموده است که مردم باید همواره برای کسب روزی تلاش کنند:
«هو الذی جعل لکم الارض ذلولاً فامشوا فی مناکبها و کلوا من رزقه(9)».
او کسی است که زمین را تسلیم و خاضع در برابر شما قرار داد تا بر پشت آن راه بروید و از رزق آن استفاده کنید.
کسب حلال و شرافت
اسلام کار را یک نوع جهاد در راه خدا می‌داند.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمودند:«کسی که در راه کسب روزی حلال برای خانواده‌اش تلاش کند مجاهد و حرکت کننده در راه خداست»(10).
کار و تلاش مشروع برای کسب روزی حلال هر چه که باشد، باز موجب شرافت و کرامت انسان می‌شود و بهتر از آن است که انسان دست خویش را پیش از دیگران دراز کند و سربار آنان باشد.
پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) در این باره فرمودند: «اگر انسان هیزم را بر پشت خویش حمل کند، بهتر از آن است که دست گدایی پیش دیگران دراز کند که معلوم نیست، چیزی به او بدهند یا ندهند ».
عوامل افزایش روزی
از دیدگاه معصومین عوامل فراوانی ذکر شده که باعث زیاد شدن روزی می‌شود:
امام صادق فرمودند:من حسن بره اهل بیته زیدفی رزقـه» (11) ؛هر که با خـانـواده‌ی خود نیکوکار باشـد، روزیـش زیـادمی شود.
امام صادق(علیه السلام) در جایی دیگر فرمودند: « ان البر یزیده فی الرزق» (12)؛ نیکوکاری، روزی را زیاد می‌کند.
امام علی(علیه السلام) فرمودند: «والعسر لیفسد الاخلاق، التَّسهل یدرالارزاق»)(13)؛ سختگیری، اخلاق را تباه می‌کند، آسان گیری (بر اهل و عیال و معاملات) روزی‌ها را سرازیر می‌کند.
امام باقر(علیه السلام) فرمودند: « الزکاه تزید فی الرزق» (14)؛ زکات دادن روزی را زیاد می‌کند.
امام علی در جایـی دیگر فرمـودند:«من حسنت نیتـه، زید فی رزقه»(15) هر که خـوش نیـت باشد، روزیـش زیـاد می‌شود.
پیامبر اکرم فرمودند :« صدقه زیاد بدهید، تا خداوند به شما روزی بدهد».(16)
امام علی (علیه السلام) فرمودند: آن کس که به اندازه کفاف بسنده کرد، به آسایش دست یافت و از زندگی آسان و خوشی برخوردار شد
عوامل کم شدن روزیامام باقر(علیه السلام) فرمودند : «ان العبد لیذنب الذنب فیزوی عنه الرزق» (17) بنده گناه می‌کند و به سبب آن روزی از او زده می‌شود.
دیدگاه پیامبر راجع به عاملی که روزی را از بین می‌برد این است که ایشان فرمودند:
«هر که حقی از حقوق برادر مسلمان خود را پایمال کند، خداوند برکت روزی را بر او حرام گرداند مگر آن که توبه کند». (18)
امام صادق(علیه السلام) فرمودند: «کثرهُ السحت یمحق الرزق» ؛ حرام‌خواری زیاد، روزی را می‌برد. (19)
بهترین روزی چیست ؟
بهترین روزی آن است که انسان را کفایت کند. از پیامبر خدا رسول اکرم (صلی الله علیه وآله) روایت شده است:
«طوبی لمن أسلم و کان عیشه کفافاً»(20) ؛ خوشا به حال کسی که مسلمان باشد و زندگیش به قدر کفاف.
رسول خدا فرمودند : «بهترین روزی آن است که به قدر کفایت باشد.»(21)
امام علی (علیه السلام) فرمودند:« آن کس که به اندازه کفاف بسنده کرد، به آسایش دست یافت و از زندگی آسان و خوشی برخوردار شد»(22).
امام صادق(علیه السلام) فرمودند: «در انجیل آمده است که عیسی (علیه السلام) عرض کرد:«بار خدایا! صبح یک گرده‌ی نان جو، شب گرده‌ای دیگر مرا روزی فرما و بیش از این روزیم مده که دچار طغیان شوم.»(23)
پی نوشت ها :
1- ناصر مکارم شیرازی و همکاران، تفسیر نمونه، ج 20، ص 373.
2- سوره‌ی طه، آیه 131.
3- سوره‌ی شوری، آیه‌ی 27.
4- ناصر مکارم شیرازی و همکاران، تفسیر نمونه، ج 20، ص 373.
5- همان.
6- سوره‌ی مؤمنون، آیه‌ی 55 و 56.
7- تفسیر نمونه، ج 20، ص 373.
8- سوره ابراهیم، آیه 7.
9- سوره ملک، آیه 15.
10- گشایش روزی، ص 25
11- محمد بن کلینی، الکافی، ج5، ص 78.
12- محمد باقر مجلسی، البحار، ج 78، ص 452.
13- همان، ج 69، ص 408.
14- عبدالواحد آمدی، عزر الحکم، ص 802،
15- البحار، ج 96، ص 14.
16- همان، ج 103، ص 21.
17- الکافی، ج 2، ص
18- کریم فیضی تبریزی، الامالی صدوق، ص
19- کریم فیضی تبریزی، الامالی صدوق، ص
20- الکافی، ج 2، ص 140
21- البحار، ج77، ص168
22- نهج البلاغه، حکمت 371
23- البحار، ج 72، ص 54.
فرآوری : زهرا اجلال
گروه دین تبیان
منابع :
گشایش روزی از محمدعلی قاسمی
سایت حوزه
سایت اندیشه قم
