عذرخواهی های ذلت آور
تمام مردم به علت میل طبیعی و حبّ ذات، دوست دارند که در همه ی احوالات و مراحل زندگی، از نعمت عزت و بزرگواری در نزد دیگران برخوردار باشند و همیشه سعی می کنند که خواری و ذلت را از خویش دور کنند.
مسأله عزت و احترام به خویشتن، در تعالیم اسلامی به شدت مورد توجه قرار دارد و مسلمانان وظیفه دارند که در حفظ احترام خود کوشا باشند، بزرگواری و شرافت خویش را از آسیب در امان نگه دارند و از گفتار و رفتاری که موجب ذلت و خواری آنان می شود، دوری نمایند.
بسیاری از ما انسان ها درک درستی از مقام والای خود نداریم و نمیدانیم معنای واقعی عزت نفس چیست، با رفتارهای نسنجیده و نا صحیح به دیگران اجازه میدهیم شخصیت ما را آماج تیر های توهین و تحقیر کنند . وقت و بی وقت داریم با دیگران شوخی میکنیم و به اصطلاح خوشمزگی میکنیم که دیگران را بخندانیم اما نمیدانیم به چه قیمتی؟! در واقع ما داریم خود را نادیده میگیریم و تازه زمانی به خود می آییم که دیگر کسی برای وجود ما ارزش قائل نیست شخصیت ما را نادیده میگیرند و در اذهان دیگران تبدیل به دلقکی میشویم که فقط وظیفه داریم دیگران را بخندانیم و اینجاست که نقطه سقوط است تا مرز نابودی شخصیت ها و آرمان ها و ارزش ها و چقدر تأسف آور است که یک انسان با دست خود ،خود را از درجه اعتبار و ارزش ساقط کند.
امیرالمؤمنین علی علیه السلام در حکمت ها، نامه ها و خطبه های نهج البلاغه بسیار به این امر مهم پرداخته اند و ما قصد داریم در اینجا مسأله ی عزت و ذلت را در نهج البلاغه مورد بررسی قرار دهیم.
از جمله، حضرت در جایی فرموده اند: «الاستغناءُ عن العُذر اعزُّ من الصدقِ به» 1
«خویشتن را از عذرخواهی بی نیاز داری بهتر است از اینکه با صدق و راستی به ذلت عذرخواهی تن در دهی»
ببینید چه نکته وزینی و دقیقی را حضرت یادآوری میکند واقعا زیباست ما فکر می کنیم معذرت خواهی خیلی خوب است به هر کاری دست می زنیم و سریع با تملق و چاپلوسی وقت و بی وقت در حال دولا راست شدن و تعظیم در برابر این و آن هستیم و این اصلا مطابق با عزت نفس و احترام به خویشتن نیست کما اینکه بزودی این عذرخواهی ها در نظر دیگران رنگ میبازد و ما به عنوان یک شخص ضعیف و حقیر که برای خود و دیگران هیچ ارزشی قائل نیست شناخته خواهیم شد.
بنابراین بهتر است همواره تلاش انسان بر آن باشد که از انجام کاریکه موجب عذرخواهی او شود اجتناب کند نه اینکه دائماً کارها و سخنانش از روی بی مبالاتی باشد و او را وادار به عذرخواهی از دیگران کند.
و میتوان گفت بیشتر اموری که ما را وادار به معذرت خواهی میکند سخنان بی اندیشه و گزافه گویی هایی است که یا در حضور دیگران به زبان می آوریم و مجبور به عذر خواهی میشوییم و یا پشت سر دیگران زبان می گشایم رازی را افشا میکنیم و یا بدگویی و غیبت میکنیم و این سخنان به گوش طرف میرسد و ما باید هزار بار به دست و پای طرف بیفتیم تا ما را ببخشد این که تازه در صورتی است که شهامتش را داشته باشیم که اعتراف کنیم که این سخنان را به زبان آورده ایم و در غیر این صورت باید چندتا قسم بخوریم و دروغ ببافیم تا از خود رفع اتهام کنیم دقت کنید ببینید که این چقدر ذلالت و خواری است که به خاطر هیچ و پوچ چقدر خود را خوار کرده ایم و عزت نفس خود را پایین آورده ایم ما باید یاد بگیریم که زبانمان را کنترل کنیم تا این وضع ناخوشایند پیش نیاید .
مثلا : هنگام سخن گفتن از کلمات مودبانه تر و زیباتر استفاده کنید از به زبان آوردن کلمات رکیک به شدت خودداری کنید از گفتن فحش و ناسزا شدیدا خودداری کنید و اگر کسی به شما ناسزا گفت و شما را با انجام رفتار و اعمال تحریک آمیز عصبانی کرد با ملایمت و خوش رویی برتری خود را نسبت به او نشان دهید تا پیروز میدان باشید. جملات را منسجم و حساب شده بیان کنید قبل از بیان یک جمله حسابی در مورد آن فکر کنیدذ که آیا موقعیت مناسبی برای بیان آن هست یا نه ؟
هرگز برای خندان دیگران دوست خود و یا شخص دیگری را سوژه نکنید این واقعا با شأن انسانی در تضاد است .
به توپوق و لهجه دیگران نخندید و هنگام صحبت دیگران علایم خستگی و کلافگی از خود نشان ندهید چون خلاف ادب است.
بیشتر از آن چه سخن می گویید به دیگران فرصت صحبت کردن بدهید. یادتان باشد هنگام بروز اختلاف عقیده، دانا سعی می کند چیزی بیاموزد و نادان به مجادله می پردازد.
تملق گویی خوب نیست، دقت کنید اگر از کسی تعریف می کنیدخلاف واقع و بزرگنمایی نباشد تا در نظر دیگران حالت چاپلوسانه به خود نگیرد. همانگونه که امیر المؤمنین علی علیه السلام رفتار کردند
قسم خوردن نشانه عدم اعتماد به نفس و عدم اطمینان از صحت سخن بوده و تکرار آن به مراتب کار را بدتر می کند.
فرآوری محمدی - گروه دین و اندیشه تبیان
پی نوشت :
1- نهج البلاغه، حکمت 321.
