وهابیت، مبانی فكری و كارنامه‌ی عملی
(6)
مرزهای توحید و شرك در عبادت
در میان امور فطری و احساسات پاك، مسأله‌ی یكتاپرستی از اهمیت خاصی برخوردار می‌باشد و در حقیقت برنامه‌ی تمام پیامبران در دعوت به توحید و یكتاپرستی خلاصه می‌شود. چنان كه قرآن كریم می‌فرماید: «ولقد بعثنا فی كل امة رسولا ان اعبدوا الله واجتنبوا الطاغوت» (در میان هر امتی پیامبری را برانگیختیم تا خدا را بپرستند و از پرستش طاغوت اجتناب ورزند) (1)
در تعریف مفهوم «عبادت و پرستش» از سه راه می‌توان بهره گرفت:
الف- مراجعه به فرهنگها
ب- بررسی مواردی كه لفظ عبادت در آن به كار می‌رود.
ج- تحلیل ویژگی‌های عبادت‌های قطعی مانند پرستش موحدان یا بت‌پرستان
این آیه و نظایر آن به روشنی گواهی می‌دهد كه «توحید در عبادت» و پرستیدن خدا و نفی پرستش غیر او، عصاره‌ی دعوت انبیا و یا گل سرسبد برنامه‌های آنان می‌باشد. از این رو كلیه‌ی شرایع ابراهیمی بر این اصل تأكید كرده و یكتاپرستی را در سرلوحه‌ی برنامه‌ی خود قرار داده‌اند.
مراتب توحید
توحید برای خود مراتب گوناگونی دارد و «توحید در پرستش» كه همه‌ی پیامبران برای دعوت به آن آمده‌اند، یكی از شاخه‌های «اصل توحید» است.
توحید در پرستش یا عبادت یعنی، پرستش از آن خداست و غیر او هرچه و هركه هست بنده‌ی ناتوان اوست و همگی باید پیشانی بر آستان قدس الهی بسایند.
در میان مراحل گوناگون توحید، این مرحله رشته‌ی واقعی سخن ما را تشكیل می‌دهد، هرچند بحث در مراحل دیگر نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
اینكه گفتیم توحید در عبادت، محور گفتار ماست نه به این معناست كه در كلیت این اصل و یا اساس آن شك و تردیدی وجود دارد تا به زدودن آن بپردازیم. زیرا همان‌طور كه یادآور شدیم كلیت این اصل خدشه‌بردار نبوده و پیروان تمامی شرایع آسمانی در «اساس آن» اتفاق نظر دارند و شعار همگان شعار قرآنی است كه دستور می‌دهد كه همگان بگویند «ایاك نعبد» (فقط تو را می‌پرستیم)
اصولا نام كسی را نمی‌توان مسلمان نهاد مگر این كه این اصل را بپذیرد و انكار این اصل با انكار اسلام یكسان است.
صرف نظر از اتفاق مسلمین بر توحید در عبادت و اینكه این اصل، نقطه‌ی مشترك در میان همگان است، جواز و مشروعیت موضوعاتی مانند «شفاعت خواهی» از پیامبر یا بزرگداشت روز تولد او و مانند آنها، مورد بحث و گفتگو واقع شده و برخی تصور كرده‌اند شفاعت‌خواهی از پیامبر یا اجتماع در روز ولادت او، نوعی عبادت و پرستش وی می‌باشد.
از این جهت بحث ما باید بر تشخیص موارد انجام گیرد تا روشن شود واقعیت این نوع درخواست‌ها و بزرگداشت‌ها چیست؟ «عبادت» پیامبر است، (پس شرك و نارواست) یا صرفا تكریم و احترام اوست (پس جایز بلكه مستحب می‌باشد)
حل مسئله در گرو این است كه عبادت به صورت منطقی و علمی تعریف شود تا در سایه‌ی آن موارد مشكوك و مشتبه را باز شناخته و «تكریم» را از «پرستش» جدا سازیم. زیرا چنانچه عبادت به صورت دقیق، تعریف نشود نمی‌توان درباره‌ی این نوع موارد داوری كرد.
تعریف منطقی عبادت
تعریف منطقی هرچیز، باید در عین اختصار «جامع و مانع» باشد. یعنی در عین فراگیری همه‌ی افراد و مصادیق شئ تعریف شده، مانع از ورود مصادیق بیگانه در آن شود. در نتیجه ضابطه‌ای به دست آید كه بتوان در پرتو آن موارد «واقعی» عبادت را از موارد غیر آن تمیز داد و از خلط و اشتباه آنها باهم جلوگیری كرد. طبعا اگر ما به چنین تعریفی دست یابیم، بسیاری از مشكلات برطرف شده و اختلاف در داوری از میان می‌رود.
در تعریف مفهوم «عبادت و پرستش» از سه راه می‌توان بهره گرفت:
الف- مراجعه به فرهنگها
ب- بررسی مواردی كه لفظ عبادت در آن به كار می‌رود.
ج- تحلیل ویژگی‌های عبادت‌های قطعی مانند پرستش موحدان یا بت‌پرستان*
در آینده درباره‌ی هر یك بیشتر سخن می‌گوییم.
پیوند به :
وهابیت، مبانی فكری و كارنامه‌ی عملی قسمت پنجم
1- نحل؛ 36
* وهابیت مبانی فكری و كارنامه‌ی عملی نوشته: آیت‌الله جعفر سبحانی
